David Lean
David Lean, CBE (ur. 25 marca 1908 w Croydon[1], zm. 16 kwietnia 1991 w Londynie[2]) – angielski reżyser filmowy, scenarzysta, montażysta i producent. Dwukrotny laureat nagrody Akademii Filmowej dla najlepszego reżysera za filmy Most na rzece Kwai (1957) i Lawrence z Arabii (1962).
David Lean (1965) | |
Data i miejsce urodzenia |
25 marca 1908 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
16 kwietnia 1991 |
Zawód | |
Współmałżonek |
Isabel Lean |
Lata aktywności |
1930–1991 |
Odznaczenia | |
Życiorys
edytujWychował się w rodzinie purytańskiej, a pierwszy film obejrzał w wieku 17 lat. Dla wytwórni filmowych zaczął pracować w 1928, początkowo podając herbatę, a następnie jako klapser. W latach 30. był już cenionym montażystą[3].
Wspólnie z dramaturgiem Noëlem Cowardem nakręcił w 1942 roku Nasz okręt, uznany za film wybitny oraz za esencję brytyjskiego kina wojennego. Jego bohaterem jest okręt HMS Torrin, który bierze udział w walkach z Niemcami w okolicach Krety w 1941 roku. Nie brak tu dramatycznych scen na morzu (atak na torpedowiec niemiecki czy próby ratowania się marynarzy) ukazanych na przemian z retrospekcjami na lądzie[4]. Lean założył wraz z Cowardem firmę Cineguild i zrealizowali kolejne filmy, będące adaptacjami sztuk Cowarda: Ta szczęśliwa rasa (1944), Spotkanie oraz Seans (oba w 1945)[3]. Ta szczęśliwa rasa po raz pierwszy ujawnia epicki talent Leana. Film, skupiający się na losach angielskiej rodziny w latach 1918–1939, pełen jest ładunku emocjonalnego, jego bohaterowie są niejednoznaczni, a przy tym wyraziści[5]. Melodramat Spotkanie przedstawia smutną historię platonicznego romansu Laury (Celia Johnson) i doktora Aleca (Trevor Howard), którzy poznali się na stacji kolejowej[6]. Film ten jest uznawany za „początek powojennego realizmu” w kinie brytyjskim[7]. Natomiast Seans to komedia fantastyczna, w której duch nawiedza dom angielskiego małżeństwa[8].
Następne dwa filmy Leana były adaptacjami Charlesa Dickensa: Wielkie nadzieje (1946) oraz Oliver Twist (1948)[3]. Wielkie nadzieje, uznawane za jeden z najlepszych filmów brytyjskich oraz za najbardziej udaną ekranizację prozy Dickensa, zawierają elementy filmu grozy. Cenione są za skalę i moc wizji[9]. Szczególnie zapada w pamięć sekwencja otwierająca film, z małym Pipem spotykającym na cmentarzu galernika[10]. Nie mniej przejmujący jest Oliver Twist – realistyczny i bezkompromisowy obraz Anglii XIX wieku[11].
W 1950 Cineguild zakończył działalność, a Lean rozpoczął współpracę z producentem Alexandrem Kordą[3]. Wybór Hobsona (1954) jest moralizatorską historią pijaka[10], a Urlop w Wenecji (1955), adaptacja sztuki The Time of the Cuckoo Arthura Laurentsa, ukazuje historię sekretarki Jane Hudson (Katharine Hepburn), spędzającej wakacje w Wenecji[12].
Owocem współpracy z amerykańską wytwórnią Columbia Pictures był dramat jeniecki Most na rzece Kwai (1957)[3]. Jego akcja toczy się w czasach II wojny światowej, a brytyjski pułkownik Nicholson (Alec Guinness), znajdujący się w obozie jenieckim, rządzonym przez japońskich wojskowych, walczy o godność i honor. Jeńcy budują nad tytułową rzeką Kwai most, który zamierzają wysadzić Amerykanie pod dowództwem majora Sheara (William Holden)[13]. Film został jedną z najbardziej dochodowych produkcji w historii kina[11].
Na kanwie losów brytyjskiego oficera T.E. Lawrence’a, biorącego udział w rewolcie arabskiej powstał ceniony film Lawrence z Arabii[3]. Film, uważany za arcydzieło zawierające spektakularne sceny, był inspiracją dla twórców takich jak George Lucas i Steven Spielberg[14].
Scenariusz Doktora Żywago (1965) powstał na podstawie powieści Borisa Pasternaka, ukazującej losy doktora Jurija Żywagi (Omar Sharif) na tle wydarzeń w Rosji toczących się od początku XX wieku aż po lata 30. Miłością życia lekarza była Lara (Julie Christie). Melodramat mimo krytycznych recenzji odniósł wielki sukces kasowy[14]. Ostatni film Leana – Podróż do Indii (1984), będący adaptacją Drogi do Indii E.M. Forstera, obrazuje konflikt klasowy w Indiach okresu kolonialnego[15].
Lean był sześciokrotnie żonaty i pięciokrotnie rozwiedziony[16]. Jego żonami były m.in. aktorki Kay Walsh (1940–1949) oraz Ann Todd (1949–1957)[1].
Filmografia
edytujNa podstawie[17]
- 1942: Nasz okręt (In Which We Serve)
- 1944: Ta szczęśliwa rasa (This Happy Bread)
- 1945: Spotkanie (Brief Encounter)
- 1945: Seans (Blithe Spirit)
- 1946: Wielkie nadzieje (Great Expectations)
- 1948: Oliver Twist wg powieści Charlesa Dickensa
- 1949: Namiętni przyjaciele (The Passionate Friends)
- 1950: Madeleine
- 1952: Bariera dźwięku (The Sound Barrier)
- 1954: Wybór Hobsona (Hobson’s Choice)
- 1955: Urlop w Wenecji (Summertime)
- 1957: Most na rzece Kwai (The Bridge on the River Kwai) wg powieści Pierre’a Boulle
- 1962: Lawrence z Arabii (Lawrence of Arabia) wg wspomnień T.E. Lawrence’a
- 1965: Doktor Żywago (Doctor Zhivago) wg powieści Borisa Pasternaka
- 1970: Córka Ryana (Ryan’s Daughter)
- 1979: Lost and Found: The Story of Cook's Anchor (tv)
- 1984: Podróż do Indii (A Passage to India) wg powieści Edwarda M. Forstera
Nagrody i nominacje
edytujRok | Kategoria | Film | Wynik |
---|---|---|---|
1947 | Najlepszy reżyser | Spotkanie | Nominacja |
1947 | Najlepszy scenariusz adaptowany | Spotkanie (nominowani także Anthony Havelock-Allan oraz Ronald Neame) |
Nominacja |
1948 | Najlepszy reżyser | Wielkie nadzieje | Nominacja |
1948 | Najlepszy scenariusz adaptowany | Wielkie nadzieje (nominowani także Anthony Havelock-Allan oraz Ronald Neame) |
Nominacja |
1956 | Najlepszy reżyser | Urlop w Wenecji | Nominacja |
1958 | Najlepszy reżyser | Most na rzece Kwai | Wygrana |
1963 | Najlepszy reżyser | Lawrence z Arabii | Wygrana |
1966 | Najlepszy reżyser | Doktor Żywago | Nominacja |
1985 | Najlepszy reżyser | Podróż do Indii | Nominacja |
1985 | Najlepszy scenariusz adaptowany | Podróż do Indii | Nominacja |
1985 | Najlepszy montaż | Podróż do Indii | Nominacja |
Rok | Kategoria | Film | Wynik |
---|---|---|---|
1958 | Najlepszy reżyser | Most na rzece Kwai | Wygrana |
1963 | Najlepszy reżyser | Lawrence z Arabii | Wygrana |
1966 | Najlepszy reżyser | Doktor Żywago | Wygrana |
1985 | Najlepszy reżyser | Podróż do Indii | Nominacja |
1985 | Najlepszy scenariusz | Podróż do Indii | Nominacja |
Rok | Kategoria | Film | Wynik |
---|---|---|---|
1949 | Najlepszy film brytyjski | Oliver Twist | Nominacja |
1953 | Najlepszy film z dowolnego źródła | Bariera dźwięku | Wygrana |
1953 | Najlepszy film brytyjski | Bariera dźwięku | Wygrana |
1955 | Najlepszy film z dowolnego źródła | Wybór Hobsona | Nominacja |
1955 | Najlepszy scenariusz w filmie brytyjskim | Wybór Hobsona (nominowani także Norman Spencer oraz Wynyard Browne) |
Nominacja |
1956 | Najlepszy film z dowolnego źródła | Urlop w Wenecji (nominowany także Ilya Lopert) |
Nominacja |
1958 | Najlepszy film z dowolnego źródła | Most na rzece Kwai (nagrodzony także Sam Spiegel) |
Wygrana |
1958 | Najlepszy film brytyjski | Most na rzece Kwai (nagrodzony także Sam Spiegel) |
Wygrana |
1963 | Najlepszy film z dowolnego źródła | Lawrence z Arabii (nagrodzony także Sam Spiegel) |
Wygrana |
1963 | Najlepszy film brytyjski | Lawrence z Arabii (nagrodzony także Sam Spiegel) |
Wygrana |
1967 | Najlepszy film z dowolnego źródła | Doktor Żywago (nominowany także Carlo Ponti) |
Nominacja |
1971 | Najlepszy reżyser | Córka Ryana | Nominacja |
1985 | Najlepszy film | Podróż do Indii (nominowani także John Brabourne oraz Richard B. Goodwin) |
Nominacja |
1985 | Najlepszy scenariusz adaptowany | Podróż do Indii | Nominacja |
Rok | Kategoria | Film | Wynik |
---|---|---|---|
1946 | Złota Palma | Spotkanie | Wygrana |
1949 | Złota Palma | Namiętni przyjaciele | Nominacja |
1966 | Złota Palma | Doktor Żywago | Nominacja |
Rok | Kategoria | Film | Wynik |
---|---|---|---|
1948 | Wenecka Międzynarodowa Nagroda Główna | Oliver Twist | Nominacja |
Rok | Kategoria | Film | Wynik |
---|---|---|---|
1954 | Złoty Niedźwiedź | Wybór Hobsona | Wygrana |
Przypisy
edytuj- ↑ a b Pendergast i Pendergast 2000 ↓, s. 573.
- ↑ Pendergast i Pendergast 2000 ↓, s. 574.
- ↑ a b c d e f David Lean, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-02-04] (ang.).
- ↑ Katafiasz 2011 ↓, s. 377–378.
- ↑ Katafiasz 2011 ↓, s. 383.
- ↑ Schneider i Smith 2015 ↓, s. 206.
- ↑ Katafiasz 2011 ↓, s. 391.
- ↑ Celebrate Brilliant British Director David Lean’s Brithday With 10 of His Best Films. bbook.com, 2015-05-25. [dostęp 2018-03-04]. (ang.).
- ↑ Schneider i Smith 2015 ↓, s. 216.
- ↑ a b Katafiasz 2011 ↓, s. 393.
- ↑ a b Katafiasz 2011 ↓, s. 394.
- ↑ Pendergast i Pendergast 2000 ↓, s. 575.
- ↑ Schneider i Smith 2015 ↓, s. 334.
- ↑ a b Schneider i Smith 2015 ↓, s. 393.
- ↑ Schneider i Smith 2015 ↓, s. 702.
- ↑ 16 Dumps. W: Alex Wade: Surf Nation: In Search of the Fast Lefts and Hollow Rights of Britain and Ireland. Simon and Schuster, 2008. (ang.).
- ↑ David Lean (serwis filmweb.pl).
- ↑ David Lean – Nagrody (serwis filmweb.pl).
- ↑ David Lean Awards (serwis IMDb.com) – lista nagród w bazie IMDb (ang.).
Bibliografia
edytuj- Olga Katafiasz: Kino brytyjskie: w obronie imperium. W: Tadeusz Lubelski, Iwona Sowińska, Rafał Syska: Kino klasyczne. Historia kina, tom 2. Kraków: Universitas, 2011, s. 359–407. ISBN 97883-242-2234-6.
- Steven Jay Schneider, Ian Haydn Smith: 1001 filmów, które musisz zobaczyć. Poznań: Elipsa, 2015. ISBN 978-83-245-9619-5.
- Tom Pendergast, Sara Pendergast: International Dictionary of Film and Filmmakers. Wyd. 4. T. 2: Directors. St. James Press, 2000, s. 573–575. (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- David Lean w bazie IMDb (ang.)
- David Lean w bazie Filmweb
- ISNI: 0000000109364538
- VIAF: 112356433
- ULAN: 500336322
- LCCN: n80109902
- GND: 118779087
- NDL: 01135625
- LIBRIS: fcrv04hz50n4b0x
- BnF: 12108950k
- SUDOC: 029467926
- NLA: 35228877
- NKC: mzk2004240025
- BNE: XX936888
- NTA: 07091401X
- BIBSYS: 90341356
- CiNii: DA06288433
- Open Library: OL7541479A
- PLWABN: 9810541176805606
- NUKAT: n2009086003
- OBIN: 49869
- J9U: 987007333156905171
- PTBNP: 139092
- CANTIC: a1184033x
- LNB: 000240293
- CONOR: 48021347
- BLBNB: 001562714
- KRNLK: KAC201229468
- LIH: LNB:Han;=Bn