Deklaracja niepodległości Ukrainy
Deklaracja niepodległości Ukrainy (ukr. Акт проголошення незалежності України) – dokument przyjęty przez ukraiński parlament 24 sierpnia 1991 roku[1], przywracający[a] niepodległość Ukrainy[1][2].
Państwo | |
---|---|
Data utworzenia |
24 sierpnia 1991 |
Ratyfikowano |
24 sierpnia 1991 |
Autor(zy) | |
Sygnatariusze | |
Cel |
przywrócenie niepodległego państwa ukraińskiego |
Przyjęcie
edytujUstawa została przyjęta w następstwie zamachu stanu w Moskwie dokonanego 19 sierpnia 1991 roku, kiedy twardogłowi komunistyczni przywódcy Związku Radzieckiego próbowali przywrócić kontrolę Komitetu Centralnego KPZR nad całym ZSRR[1]. W odpowiedzi (podczas specjalnej, 11-godzinnej, sobotniej sesji plenarnej[3]) Rada Najwyższa Ukraińskiej SRR w przeważającej większości zatwierdziła Deklarację niepodległości[1]. Ustawa przeszła 321 głosami za, 2 przeciw i 6 wstrzymujących się (na 360 obecnych)[3]. Tekst został w dużej mierze spisany w nocy z 23 na 24 sierpnia, głównie przez Łewko Łukjanenkę, Serhija Hołowycza, Mychajła Horynia, Iwana Zajecia i Wiaczesława Czornowiła[4].
Ukraińscy komuniści, przekonani za kulisami przez swojego kolegę z partii i Przewodniczącego Rady Najwyższej Łeonida Krawczuka[4], poczuli się zmuszeni poprzeć deklarację niepodległości, aby zdystansować się od zamachu stanu[3]. Pierwszy sekretarz Komunistycznej Partii Ukrainy Stanisław Hurenko przekonywał, że „to będzie katastrofa”, jeśli KPU nie poprze niepodległości[3]. Członkowie partii byli zdenerwowani wiadomościami o aresztowaniu jej byłego przywódcy Wołodymyra Iwaszki w Moskwie, ponownym podporządkowaniu Armii Radzieckiej przywódcom Rosyjskiej FSRR i zamknięciu pomieszczeń Komitetu Centralnego KPZR[4].
Tego samego dnia (24 sierpnia) parlament wezwał do przeprowadzenia referendum w sprawie poparcia dla Deklaracji niepodległości[1][3]. Propozycja zorganizowania ogólnokrajowego referendum wyszła wspólnie od liderów opozycji Ihora Juchnowskiego i Dmytro Pawłyczki[3]. Parlament opowiedział się również za utworzeniem Gwardii Narodowej Ukrainy i przekazał sobie jurysdykcję nad wszystkimi siłami zbrojnymi znajdującymi się na terytorium Ukrainy[3].
Poza hałaśliwym tłumem, który zebrał się pod budynkiem parlamentu, ulice Kijowa były tego dnia ciche i niewiele dało się zauważyć oznak otwartego świętowania[3].
W następnych dniach przyjęto szereg uchwał i dekretów: nacjonalizację całego majątku KPU i przekazanie go Radzie Najwyższej oraz radom lokalnym; amnestia dla wszystkich więźniów politycznych; zawieszenie wszystkich działań KPU i zamrożenie aktywów KPU oraz jej kont bankowych do czasu oficjalnego dochodzenia w sprawie możliwej współpracy z moskiewskimi puczystami; powołanie komisji śledczej w sprawie zachowania najwyższych urzędników Ukraińskiej SRR podczas zamachu stanu; oraz powołanie komitetu do spraw wojskowych związanych z utworzeniem Ministerstwa Obrony Ukrainy[3].
26 sierpnia 1991 r. stały przedstawiciel Ukraińskiej SRR przy ONZ Hennadij Udowenko poinformował biuro Sekretarza Generalnego ONZ, że jego stała misja w tym zgromadzeniu międzynarodowym powinna zostać oficjalnie przekształcona na reprezentanta Ukrainy[5]. Tego samego dnia komitet wykonawczy miasta Kijowa zagłosował za usunięciem wszystkich pomników komunistycznych bohaterów z miejsc publicznych, w tym pomnika Lenina na centralnym placu Rewolucji Październikowej[3]. Komitet wykonawczy zdecydował także, że duży plac w centrum Kijowa zostanie przemianowany na Majdan Nezałeżnosti (Plac Niepodległości), podobnie jak centralna stacja metra pod nim[3].
Dwa dni później gotowość do służby w Gwardii Narodowej zadeklarowało ponad 200 000 mieszkańców Lwowa i obwodu lwowskiego[6].
W referendum niepodległościowym 1 grudnia 1991 r. ludność Ukrainy wyraziła szerokie poparcie dla Deklaracji niepodległości, z ponad 90% głosów za i 82% frekwencją[1]. Referendum odbyło się tego samego dnia, co pierwsze bezpośrednie wybory prezydenckie na Ukrainie; wszystkich sześciu kandydatów na prezydenta popierało niepodległość i prosiło wyborców o głosowanie „tak”. Powodzenie referendum zakończył wszelkie możliwości utrzymania Związku Radzieckiego jako całości, nawet na ograniczoną skalę.
Tydzień po wyborach nowo wybrany prezydent Łeonid Krawczuk dołączył do swojego rosyjskiego i białoruskiego odpowiednika, podpisując Porozumienie białowieskie, w którym stwierdzono, że Związek Radziecki przestał istnieć[7]. Oficjalnie państwo związkowe zostało rozwiązane 26 grudnia[8].
Od 1992 r. 24 sierpnia obchodzony jest na Ukrainie Dzień Niepodległości[9].
Uznanie międzynarodowe
edytujPolska i Kanada były pierwszymi krajami na świecie, które uznały niepodległość Ukrainy, oba w dniu 2 grudnia 1991 r.[10][11] Tego samego dnia (2 grudnia) podczas wieczornej emisji programu telewizyjnego Wiesti poinformowano, że prezydent Rosyjskiej FSRR Borys Jelcyn również uznał niepodległość Ukrainy[12].
Stany Zjednoczone uczyniły to 25 grudnia 1991 r.[13] W tym miesiącu niepodległość Ukrainy uznało 68 państw, a w 1992 roku kolejne 64 państwa[14].
Data | Kraj |
---|---|
2 grudnia 1991 | Polska |
2 grudnia 1991 | Kanada |
2 grudnia 1991 | Rosyjska FSRR |
3 grudnia 1991 | Węgry |
4 grudnia 1991 | Łotwa |
4 grudnia 1991 | Litwa |
5 grudnia 1991 | Argentyna |
5 grudnia 1991 | Chorwacja |
5 grudnia 1991 | Kuba |
5 grudnia 1991 | Czechosłowacja |
9 grudnia 1991 | Estonia |
11 grudnia 1991 | Słowenia |
12 grudnia 1991 | Gruzja |
16 grudnia 1991 | Bułgaria |
16 grudnia 1991 | Turcja |
18 grudnia 1991 | Armenia |
20 grudnia 1991 | Kirgistan |
20 grudnia 1991 | Turkmenistan |
23 grudnia 1991 | Kazachstan |
23 grudnia 1991 | Szwajcaria |
24 grudnia 1991 | Afganistan |
24 grudnia 1991 | Norwegia |
25 grudnia 1991 | Iran |
25 grudnia 1991 | Izrael |
25 grudnia 1991 | Meksyk |
25 grudnia 1991 | Tadżykistan |
25 grudnia 1991 | Stany Zjednoczone |
25 grudnia 1991 | Jugosławia |
26 grudnia 1991 | Australia |
26 grudnia 1991 | Brazylia |
26 grudnia 1991 | Niemcy |
28 grudnia 1991 | Indie |
26 grudnia 1991 | Nowa Zelandia |
26 grudnia 1991 | Peru |
26 grudnia 1991 | ZSRR |
26 grudnia 1991 | Syria |
26 grudnia 1991 | Tajlandia |
26 grudnia 1991 | Urugwaj |
27 grudnia 1991 | Algieria |
27 grudnia 1991 | Białoruś |
27 grudnia 1991 | Kambodża |
27 grudnia 1991 | Chiny |
27 grudnia 1991 | Cypr |
27 grudnia 1991 | Francja |
27 grudnia 1991 | Mołdawia |
27 grudnia 1991 | Wietnam |
28 grudnia 1991 | Indonezja |
28 grudnia 1991 | Włochy |
28 grudnia 1991 | Japonia |
28 grudnia 1991 | Jordania |
29 grudnia 1991 | Bangladesz |
30 grudnia 1991 | Finlandia |
30 grudnia 1991 | Korea Południowa |
30 grudnia 1991 | Liban |
30 grudnia 1991 | Maroko |
31 grudnia 1991 | Belgia |
31 grudnia 1991 | Dania |
31 grudnia 1991 | Grecja |
31 grudnia 1991 | Luksemburg |
31 grudnia 1991 | Holandia |
31 grudnia 1991 | Pakistan |
31 grudnia 1991 | Hiszpania |
31 grudnia 1991 | Wielka Brytania |
1 stycznia 1992 | Irak |
2 stycznia 1992 | Etiopia |
2 stycznia 1992 | Laos |
2 stycznia 1992 | Zjednoczone Emiraty Arabskie |
3 stycznia 1992 | Egipt |
3 stycznia 1992 | Libia |
3 stycznia 1992 | Panama |
4 stycznia 1992 | Uzbekistan |
5 stycznia 1992 | Bahrajn |
7 stycznia 1992 | Portugalia |
8 stycznia 1992 | Rumunia |
10 stycznia 1992 | Gwinea |
17 stycznia 1992 | Mongolia |
19 stycznia 1992 | Islandia |
22 stycznia 1992 | Filipiny |
24 stycznia 1992 | Nepal |
6 lutego 1992 | Azerbejdżan |
11 lutego 1992 | Botswana |
14 lutego 1992 | Południowa Afryka |
4 marca 1992 | Madagaskar |
7 maja 1992 | Rwanda |
2 czerwca 1992 | Senegal |
8 czerwca 1992 | Tanzania |
23 lipca 1993 | Macedonia |
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Współczesne państwo ukraińskie jest prawnym sukcesorem Ukraińskiej Republiki Ludowej istniejącej w latach 1918–1921.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Magocsi 2010 ↓, s. 722–723
- ↑ Volodymyr Vasylenko: Non-nuclear status of Ukraine: past, present, and future (Без’ядерний статус України: минуле, сучасне, майбутнє). The Ukrainian Week, 31.05.2018. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Chrystyna Lapychak: Ukraine, Russia sign interim bilateral pact. The Ukrainian Weekly, 1.09.1991. [dostęp 2020-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-23)]. (ang.).
- ↑ a b c Stanislav Kulchytsky: A reform that ruined the Soviet Union. The Ukrainian Week, 10.11.2018. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
- ↑ Marta Kolomayets: U.N. Mission stresses statehood of Ukraine. The Ukrainian Weekly, 1.09.1991. [dostęp 2020-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-02)]. (ang.).
- ↑ Newsbriefs from Ukraine. The Ukrainian Weekly, 1.09.1991. [dostęp 2020-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-02)]. (ang.).
- ↑ Saunders i Strukov 2010 ↓, s. 75.
- ↑ Carlisle i Golson 2007 ↓, s. 111.
- ↑ Dzień Niepodległości Ukrainy: list wsparcia, przemówienie prezydenta i marsz weteranów. Biełsat, 24.08.2020. [dostęp 2020-08-24].
- ↑ Solchanyk 2000 ↓, s. 100.
- ↑ Szporluk 2000 ↓, s. 355.
- ↑ Francis X. Clines: Ex-Communist Wins in Ukraine; Yeltsin Recognizes Independence. The New York Times, 3.12.1991. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
- ↑ Goodby i Morel 1993 ↓, s. 48.
- ↑ Ukrainian Independence. Worldwide News Ukraine. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Rodney P. Carlisle, J. Geoffrey Golson: Turning Points – Actual and Alternate Histories: The Reagan Era from the Iran Crisis to Kosovo. Santa Barbara: ACB-CLIO, 2007. ISBN 1-85109-885-2. (ang.).
- James E. Goodby, Benoit Morel: A Guide to the United States' History of Recognition, Diplomatic, and Consular Relations, by Country, since 1776: Ukraine. Oxford: Oxford University Press, 1993. ISBN 0-19-829161-2. (ang.).
- Paul Robert Magocsi: A History of Ukraine: The Land and Its Peoples. Toronto: University of Toronto Press, 2010. ISBN 1-4426-1021-2. (ang.).
- Robert A. Saunders, Vlad Strukov: Historical Dictionary of the Russian Federation. Lanham: Scarecrow Press, 2010. ISBN 0-8108-5475-9. (ang.).
- Roman Solchanyk: Ukraine and Russia: The Post-Soviet Transition. Lanham: Rowman & Littlefield Publishers, 2000. ISBN 0-7425-1018-2. (ang.).
- Roman Szporluk: Russia, Ukraine, and the Breakup of the Soviet Union. Stanford: Hoover Institution Press, 2000. ISBN 0-8179-9542-0. (ang.).