Deklaracja niepodległości Ukrainy

Deklaracja niepodległości Ukrainy (ukr. Акт проголошення незалежності України) – dokument przyjęty przez ukraiński parlament 24 sierpnia 1991 roku[1], przywracający[a] niepodległość Ukrainy[1][2].

Deklaracja niepodległości Ukrainy
Акт проголошення незалежності України
Ilustracja
Państwo

 Ukraina

Data utworzenia

24 sierpnia 1991

Ratyfikowano

24 sierpnia 1991

Autor(zy)

Łewko Łukjanenko

Sygnatariusze

Łeonid Krawczuk

Cel

przywrócenie niepodległego państwa ukraińskiego

Flaga Ukrainy wyniesiona na salę obrad Rady Najwyżej w momencie ogłoszenia niepodległości. Obecnie w Muzeum Rady Najwyższej Ukrainy

Przyjęcie

edytuj

Ustawa została przyjęta w następstwie zamachu stanu w Moskwie dokonanego 19 sierpnia 1991 roku, kiedy twardogłowi komunistyczni przywódcy Związku Radzieckiego próbowali przywrócić kontrolę Komitetu Centralnego KPZR nad całym ZSRR[1]. W odpowiedzi (podczas specjalnej, 11-godzinnej, sobotniej sesji plenarnej[3]) Rada Najwyższa Ukraińskiej SRR w przeważającej większości zatwierdziła Deklarację niepodległości[1]. Ustawa przeszła 321 głosami za, 2 przeciw i 6 wstrzymujących się (na 360 obecnych)[3]. Tekst został w dużej mierze spisany w nocy z 23 na 24 sierpnia, głównie przez Łewko Łukjanenkę, Serhija Hołowycza, Mychajła Horynia, Iwana Zajecia i Wiaczesława Czornowiła[4].

Ukraińscy komuniści, przekonani za kulisami przez swojego kolegę z partii i Przewodniczącego Rady Najwyższej Łeonida Krawczuka[4], poczuli się zmuszeni poprzeć deklarację niepodległości, aby zdystansować się od zamachu stanu[3]. Pierwszy sekretarz Komunistycznej Partii Ukrainy Stanisław Hurenko przekonywał, że „to będzie katastrofa”, jeśli KPU nie poprze niepodległości[3]. Członkowie partii byli zdenerwowani wiadomościami o aresztowaniu jej byłego przywódcy Wołodymyra Iwaszki w Moskwie, ponownym podporządkowaniu Armii Radzieckiej przywódcom Rosyjskiej FSRR i zamknięciu pomieszczeń Komitetu Centralnego KPZR[4].

 
Pierwsza strona gazety parlamentarnej „Hołos Ukrajiny” z tekstem deklaracji wydrukowanym w dolnej połowie (27 sierpnia 1991 r.)

Tego samego dnia (24 sierpnia) parlament wezwał do przeprowadzenia referendum w sprawie poparcia dla Deklaracji niepodległości[1][3]. Propozycja zorganizowania ogólnokrajowego referendum wyszła wspólnie od liderów opozycji Ihora Juchnowskiego i Dmytro Pawłyczki[3]. Parlament opowiedział się również za utworzeniem Gwardii Narodowej Ukrainy i przekazał sobie jurysdykcję nad wszystkimi siłami zbrojnymi znajdującymi się na terytorium Ukrainy[3].

Poza hałaśliwym tłumem, który zebrał się pod budynkiem parlamentu, ulice Kijowa były tego dnia ciche i niewiele dało się zauważyć oznak otwartego świętowania[3].

W następnych dniach przyjęto szereg uchwał i dekretów: nacjonalizację całego majątku KPU i przekazanie go Radzie Najwyższej oraz radom lokalnym; amnestia dla wszystkich więźniów politycznych; zawieszenie wszystkich działań KPU i zamrożenie aktywów KPU oraz jej kont bankowych do czasu oficjalnego dochodzenia w sprawie możliwej współpracy z moskiewskimi puczystami; powołanie komisji śledczej w sprawie zachowania najwyższych urzędników Ukraińskiej SRR podczas zamachu stanu; oraz powołanie komitetu do spraw wojskowych związanych z utworzeniem Ministerstwa Obrony Ukrainy[3].

26 sierpnia 1991 r. stały przedstawiciel Ukraińskiej SRR przy ONZ Hennadij Udowenko poinformował biuro Sekretarza Generalnego ONZ, że jego stała misja w tym zgromadzeniu międzynarodowym powinna zostać oficjalnie przekształcona na reprezentanta Ukrainy[5]. Tego samego dnia komitet wykonawczy miasta Kijowa zagłosował za usunięciem wszystkich pomników komunistycznych bohaterów z miejsc publicznych, w tym pomnika Lenina na centralnym placu Rewolucji Październikowej[3]. Komitet wykonawczy zdecydował także, że duży plac w centrum Kijowa zostanie przemianowany na Majdan Nezałeżnosti (Plac Niepodległości), podobnie jak centralna stacja metra pod nim[3].

Dwa dni później gotowość do służby w Gwardii Narodowej zadeklarowało ponad 200 000 mieszkańców Lwowa i obwodu lwowskiego[6].

W referendum niepodległościowym 1 grudnia 1991 r. ludność Ukrainy wyraziła szerokie poparcie dla Deklaracji niepodległości, z ponad 90% głosów za i 82% frekwencją[1]. Referendum odbyło się tego samego dnia, co pierwsze bezpośrednie wybory prezydenckie na Ukrainie; wszystkich sześciu kandydatów na prezydenta popierało niepodległość i prosiło wyborców o głosowanie „tak”. Powodzenie referendum zakończył wszelkie możliwości utrzymania Związku Radzieckiego jako całości, nawet na ograniczoną skalę.

Tydzień po wyborach nowo wybrany prezydent Łeonid Krawczuk dołączył do swojego rosyjskiego i białoruskiego odpowiednika, podpisując Porozumienie białowieskie, w którym stwierdzono, że Związek Radziecki przestał istnieć[7]. Oficjalnie państwo związkowe zostało rozwiązane 26 grudnia[8].

Od 1992 r. 24 sierpnia obchodzony jest na Ukrainie Dzień Niepodległości[9].

Uznanie międzynarodowe

edytuj

Polska i Kanada były pierwszymi krajami na świecie, które uznały niepodległość Ukrainy, oba w dniu 2 grudnia 1991 r.[10][11] Tego samego dnia (2 grudnia) podczas wieczornej emisji programu telewizyjnego Wiesti poinformowano, że prezydent Rosyjskiej FSRR Borys Jelcyn również uznał niepodległość Ukrainy[12].

Stany Zjednoczone uczyniły to 25 grudnia 1991 r.[13] W tym miesiącu niepodległość Ukrainy uznało 68 państw, a w 1992 roku kolejne 64 państwa[14].

Chronologia międzynarodowego uznania niepodległości Ukrainy
Data Kraj
2 grudnia 1991   Polska
2 grudnia 1991   Kanada
2 grudnia 1991   Rosyjska FSRR
3 grudnia 1991   Węgry
4 grudnia 1991   Łotwa
4 grudnia 1991   Litwa
5 grudnia 1991   Argentyna
5 grudnia 1991   Chorwacja
5 grudnia 1991   Kuba
5 grudnia 1991   Czechosłowacja
9 grudnia 1991   Estonia
11 grudnia 1991   Słowenia
12 grudnia 1991   Gruzja
16 grudnia 1991   Bułgaria
16 grudnia 1991   Turcja
18 grudnia 1991   Armenia
20 grudnia 1991   Kirgistan
20 grudnia 1991   Turkmenistan
23 grudnia 1991   Kazachstan
23 grudnia 1991   Szwajcaria
24 grudnia 1991   Afganistan
24 grudnia 1991   Norwegia
25 grudnia 1991   Iran
25 grudnia 1991   Izrael
25 grudnia 1991   Meksyk
25 grudnia 1991   Tadżykistan
25 grudnia 1991   Stany Zjednoczone
25 grudnia 1991   Jugosławia
26 grudnia 1991   Australia
26 grudnia 1991   Brazylia
26 grudnia 1991   Niemcy
28 grudnia 1991   Indie
26 grudnia 1991   Nowa Zelandia
26 grudnia 1991   Peru
26 grudnia 1991   ZSRR
26 grudnia 1991   Syria
26 grudnia 1991   Tajlandia
26 grudnia 1991   Urugwaj
27 grudnia 1991   Algieria
27 grudnia 1991   Białoruś
27 grudnia 1991   Kambodża
27 grudnia 1991   Chiny
27 grudnia 1991   Cypr
27 grudnia 1991   Francja
27 grudnia 1991   Mołdawia
27 grudnia 1991   Wietnam
28 grudnia 1991   Indonezja
28 grudnia 1991   Włochy
28 grudnia 1991   Japonia
28 grudnia 1991   Jordania
29 grudnia 1991   Bangladesz
30 grudnia 1991   Finlandia
30 grudnia 1991   Korea Południowa
30 grudnia 1991   Liban
30 grudnia 1991   Maroko
31 grudnia 1991   Belgia
31 grudnia 1991   Dania
31 grudnia 1991   Grecja
31 grudnia 1991   Luksemburg
31 grudnia 1991   Holandia
31 grudnia 1991   Pakistan
31 grudnia 1991   Hiszpania
31 grudnia 1991   Wielka Brytania
1 stycznia 1992   Irak
2 stycznia 1992   Etiopia
2 stycznia 1992   Laos
2 stycznia 1992   Zjednoczone Emiraty Arabskie
3 stycznia 1992   Egipt
3 stycznia 1992   Libia
3 stycznia 1992   Panama
4 stycznia 1992   Uzbekistan
5 stycznia 1992   Bahrajn
7 stycznia 1992   Portugalia
8 stycznia 1992   Rumunia
10 stycznia 1992   Gwinea
17 stycznia 1992   Mongolia
19 stycznia 1992   Islandia
22 stycznia 1992   Filipiny
24 stycznia 1992   Nepal
6 lutego 1992   Azerbejdżan
11 lutego 1992   Botswana
14 lutego 1992   Południowa Afryka
4 marca 1992   Madagaskar
7 maja 1992   Rwanda
2 czerwca 1992   Senegal
8 czerwca 1992   Tanzania
23 lipca 1993   Macedonia

Zobacz też

edytuj
  1. Współczesne państwo ukraińskie jest prawnym sukcesorem Ukraińskiej Republiki Ludowej istniejącej w latach 1918–1921.

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e f Magocsi 2010 ↓, s. 722–723
  2. Volodymyr Vasylenko: Non-nuclear status of Ukraine: past, present, and future (Без’ядерний статус України: минуле, сучасне, майбутнє). The Ukrainian Week, 31.05.2018. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
  3. a b c d e f g h i j k Chrystyna Lapychak: Ukraine, Russia sign interim bilateral pact. The Ukrainian Weekly, 1.09.1991. [dostęp 2020-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-23)]. (ang.).
  4. a b c Stanislav Kulchytsky: A reform that ruined the Soviet Union. The Ukrainian Week, 10.11.2018. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
  5. Marta Kolomayets: U.N. Mission stresses statehood of Ukraine. The Ukrainian Weekly, 1.09.1991. [dostęp 2020-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-02)]. (ang.).
  6. Newsbriefs from Ukraine. The Ukrainian Weekly, 1.09.1991. [dostęp 2020-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-02)]. (ang.).
  7. Saunders i Strukov 2010 ↓, s. 75.
  8. Carlisle i Golson 2007 ↓, s. 111.
  9. Dzień Niepodległości Ukrainy: list wsparcia, przemówienie prezydenta i marsz weteranów. Biełsat, 24.08.2020. [dostęp 2020-08-24].
  10. Solchanyk 2000 ↓, s. 100.
  11. Szporluk 2000 ↓, s. 355.
  12. Francis X. Clines: Ex-Communist Wins in Ukraine; Yeltsin Recognizes Independence. The New York Times, 3.12.1991. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
  13. Goodby i Morel 1993 ↓, s. 48.
  14. Ukrainian Independence. Worldwide News Ukraine. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).

Bibliografia

edytuj