Dekomunizacja

postulat zmiany systemowej w państwach postkomunistycznych

Dekomunizacja – postulat zgłaszany przez antykomunistyczne ugrupowania polityczne i stowarzyszenia obywatelskie[2] zmiany systemowej w państwach postkomunistycznych. Obecnie proces dekomunizacji dotyczy głównie państw dawnego bloku wschodniego (Niemcy[3], Polska, Litwa[4], Estonia[potrzebny przypis], Czechy[5], Słowacja[6], Węgry[7], Ukraina[8], Rosja[potrzebny przypis])[9].

Rozbiórka w 1991 roku Pomnika Poległym w Służbie i Obronie Polski Ludowej
Przykład dekomunizacji w Kamiennej Górze: zmiana nazwy ulicy[1]
Przykład dekomunizacji w Rosji: wygląd fasady wielkiego pałacu kremlowskiego został przywrócony do pierwotnej formy w 1991 roku, po rozpadzie ZSRR; Godło Związku Socjalistycznych Republik Radzieckichgodło ZSRR oraz litery tworzące skrót nazwy kraju (CCCP) zostały usunięte i zastąpione przez herb Federacji Rosyjskiej

Zmiany systemowe

edytuj

Jednym z elementów dekomunizacji było systemowe zerwanie z komunistyczną przeszłością poprzez rozliczenie polityczne, historyczne i prawne komunistów, oraz ustawowy zakaz sprawowania funkcji publicznych (posłów, sędziów, urzędników instytucji publicznych, menedżerów wyższego szczebla spółek skarbu państwa, niekiedy dziennikarzy[10]), przez pracowników i współpracowników (w tym tajnych), służb bezpieczeństwa zwalczających demokratyczną opozycję i wspólnoty religijne[11][12][13][14].

Dekomunizacja w Polsce

edytuj

Poparcie dla dekomunizacji

edytuj

Przekonanie ludzi, że zła sytuacja w kraju jest konsekwencją rządów partii komunistycznej, w latach 1989–1993 słabło z roku na rok. Proces ten obejmował również – jak wykazały kolejne badania Fundacji Eberta realizowane w latach 1991–1993 – pracowników przedsiębiorstw przemysłowych. Prowadziło to nieuchronnie do spadku poparcia załóg dla haseł dekomunizacji, w tym postulatu postawienia przed sądem przywódców PZPR. Wiosną 1993 roku za takim posunięciem opowiadała się wyraźna mniejszość (34%) ankietowanych pracowników. Przeciwników było więcej – 47%. W obserwowanej grupie działaczy związkowych zwolennicy osądzenia szefów partii komunistycznej lekko przeważali (47% badanych było „za”, zaś 42% „przeciw”). Ten zrównoważony wynik był wypadkową wielkich zróżnicowań. Nie zależały one - podobnie jak odmienności w ocenach czterolecia - od cech społecznych i demograficznych badanych (wyjątek to nieco większy antykomunizm osób młodszych i gorzej wykształconych). Liczyły się przynależność związkowa i byłe członkostwo w partii komunistycznej. Za sądzeniem członków władz PZPR opowiadało się jedynie 9% byłych członków tego stronnictwa oraz 57% bezpartyjnych, prawie wszyscy (86%) działacze „Solidarności” i prawie nikt z OPZZ. Działacze „Solidarności '80” brali tym razem stronę swych byłych kolegów związkowych[15].

Dekomunizacja nazw ulic i placów

edytuj

Innym elementem jest ustawowa regulacja dotycząca likwidacji nazw i symboli komunistycznych z przestrzeni publicznej, tzw. dekomunizacja ulic i placów[16][17][18]. Dekomunizacja nazw ulic w Polsce przebiegała dwuetapowo. W pierwszych latach po obaleniu komunizmu nowe władze samorządowe spontanicznie pod wpływem opinii publicznej przywracały przedwojenne nazwy ulic. Niezdekomunizowane w tamtych czasach nazwy ulic, patroni instytucji publicznych itp. zostały objęte „Ustawą Sejmu z dnia 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej”[19] Po wejściu w życie ustawy samorządy miały rok na wprowadzenie zmian. Najczęściej ogłaszały wtedy konsultacje społeczne w celu wybrania nowej powszechnie akceptowanej nazwy lub patrona[20][21][22][23][24]. Tryb zmiany nazw ulic zapisany w ustawie nie wymuszał zmiany dokumentów do czasu ich wygaśnięcia[25].

Dekomunizacja na Ukrainie

edytuj

Dekomunizacja w Czechach

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Nowe nazwy ulic - Kamienna Góra [online], powiatowa.info (pol.).
  2. Będzie zmiana nazwy ulicy O. Lange. Ruszają miejskie konsultacje, Polska Press, http://web.archive.org/web/20170426055447/http://tomaszowmazowiecki.naszemiasto.pl/artykul/bedzie-zmiana-nazwy-ulicy-o-lange-ruszaja-miejskie,3969195,artgal,t,id,tm.html
  3. „Dekomunizacja” instytucji politycznych, Ehrhart Neubert, Ośrodek Myśli Politycznych, http://www.omp.org.pl/artykul.php?artykul=105.
  4. Lithuanian ban on Soviet symbols, BBC News, 17 Jun 2008, https://archive.is/20120526200748/http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7459976.stm
  5. Dekomunizacja w Czechach https://wiadomosci.wp.pl/czechy-dekomunizacje-maja-za-soba-slowacja-jej-nie-przeprowadzila-6037673557799553a%7C 12-01-2007
  6. Matej Medvecký, Jerguš Sivoš, Peter Jašek – Following the Footsteps of Iron Felix. The State security in Slovakia 1945 – 1989, Bratislava: Ústav pamäti národa, 2014.
  7. The Institute for the History of the 1956 Hungarian Revolution, http://web.archive.org/web/20170425115101/http://www.hsozkult.de/webreview/id/rezwww-20
  8. Ukraine to rewrite Soviet history with controversial 'decommunisation' laws, The Guardian
  9. Lustracja w krajach Europy Środkowej i państwach bałtyckich, Ośrodek Studiów Wschodnich, http://web.archive.org/web/20100109195751/http://osw.waw.pl/pl/publikacje/raport-osw/2009-03-15/lustracja-w-krajach-europy-srodkowej-i-panstwach-baltyckich
  10. J. Lichocka: W mediach publicznych nie mogą pracować byli esbecy i współpracownicy służb PRL, Radio Maryja, http://www.radiomaryja.pl/informacje/j-lichocka-mediach-publicznych-moga-pracowac-byli-esbecy-wspolpracownicy-sluzb-prl/.
  11. Węgry zmieniają konstytucję, Gość Niedzielny, http://gosc.pl/doc/1482754.Wegry-zmieniaja-konstytucje.
  12. Trials, Purges and History Lessons, Timothy Ash, Decommunization.org, http://web.archive.org/web/20100827012246/http://decommunization.org/English/Decommunization.htm
  13. Ten myths about decommunization in Ukraine, EuroMaidanpress.com, http://euromaidanpress.com/2015/06/18/ten-myths-about-decommunization-in-ukraine/.
  14. Aparat represji wobec Kościoła w latach 1944–1956. Terytorium obecnej diecezji sandomierskiej, Instytut Pamięci Narodwej, http://web.archive.org/web/20170425120719/https://ipn.gov.pl/pl/publikacje/ksiazki/13094,Aparat-represji-wobec-Kosciola-w-latach-19441956-Terytorium-obecnej-diecezji-san.html
  15. Juliusz Gardawski, Leszek Gilejko, Tomasz Żukowski, Opinie o socjalizmie i latach rządów obozu solidarnościowego, [w:] Achim Moeller (red.), Związki zawodowe w przedsiębiorstwach przemysłowych, Warszawa: Fundacja im. Friedriecha Eberta, 1994, s. 150, 152, ISBN 83-86088-14-1.
  16. Polskę czeka dalsza dekomunizacja ulic, Onet.pl, http://web.archive.org/web/20160904170822/http://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/polske-czeka-dalsza-dekomunizacja-ulic/fp5b38
  17. Behind the New Legislation to Decommunize Ukraine, Foreign Affairs, https://archive.is/20210215164331/https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2015-04-28/kievs-purge
  18. Kultura i Społeczeństwo, 2015 nr 2 : „Ukraina przed przełomem 2014 roku i po”.
  19. Internetowy System Aktów Prawnych Sejmu RP, https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20160000744
  20. Konsultacje społeczne – zmiana nazw ulic, Miasto i Gmina Cedynia, https://web.archive.org/web/20170425121707/http://www.cedynia.pl/um/478-konsultacje-spoleczne-zmiana-nazw-ulic.
  21. Konsultacje społeczne w sprawie zmian nazw ulic podlegających „dekomunizacji”, Oficjalny serwis miasta Jastrzębie-Zdrój, http://www.konsultacje.jastrzebie.pl/consultations/show?id=109.
  22. Ustawa dekomunizacyjna. Które ulice do zmiany nazwy?, Głos Wielkopolski, http://web.archive.org/web/20170519070031/http://www.gloswielkopolski.pl/wiadomosci/poznan/a/ustawa-dekomunizacyjna-ktore-ulice-do-zmiany-nazwy,10658287/
  23. Zmiana nazw ulic i obowiązki gmin, Infor.pl, http://samorzad.infor.pl/temat_dnia/387271,Zmiana-nazw-ulic-i-obowiazki-gmin.html.
  24. Wojewoda: Trzeba zmienić nazwy stu ulic na Dolnym Śląsku, Gazeta Wrocławska, http://web.archive.org/web/20160906164358/http://www.gazetawroclawska.pl/wiadomosci/a/wojewoda-trzeba-zmienic-nazwy-stu-ulic-na-dolnym-slasku,10591796/
  25. Dekomunizacja nazw ulic bez konieczności wymiany dokumentów, Gazeta Prawna, http://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/976939,dekomunizacja-nazw-ulic-wymiana-dokumentow.html.

Bibliografia

edytuj
  • W poszukiwaniu paradygmatu transformacji / pod red. Jadwigi Staniszkis, Instytut Studiów Politycznych PAN, 1994
  • Ewelina Targosz, Dekomunizacja Albanii – lustracja, wymiar sprawiedliwości i pomoc UE, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2014
  • Jennifer A. Yoder, „From East Germans to Germans?: The New Postcommunist Elites”, ISBN 0-8223-2372-9, s. 95–97, 1999
  • Michael Mandelbaum, „Post-Communism: Four Perspectives”, Council on Foreign Relations ISBN 0-87609-186-9, 1996
  • Political Transformation and Changing Identities in Central and Eastern Europe, Andrew M Blasko, Diana Januauskiene, Washington, D.C.: Council for Research in Values and Philosophy, 2008, ISBN 1-56518-246-4, OCLC 181079162.
  • Stéphane Courtois, Nicolas Werth, Jean-Louis Panné, Andrzej Paczkowski, Karel Bartošek, Jean-Louis Margolin, „Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowaniaISBN 83-7180-326-5

Linki zewnętrzne

edytuj