Deksametazon

	Deksametazon
	Deksametazon
Nazewnictwo
	Nomenklatura systematyczna (IUPAC)
	(8S,9R,10S,11S,13S,14S,16R,17R)-9-fluoro-11,17-dihydroksy-17-(2-hydroksyacetylo)-10,13,16-trimetylo-6,7,8,11,12,14,15,16-oktahydrocyklopenta[a]fenantren-3-on
	Inne nazwy i oznaczenia
	9α-fluoro-16α-metylo-11β,17α,21-trihydroksy-1,4-pregnadieno-3,20-dion
	Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C22H29FO5
Masa molowa	392,46 g/mol
Wygląd	bezwonny, biały lub białawy, krystaliczny proszek
	Identyfikacja
Numer CAS	50-02-2
PubChem	5743
DrugBank	DB01234
SMILES
	C[C@@H]1C[C@H]2[C@@H]3CCC4=CC(=O)C=C[C@@]4([C@]3([C@H](C[C@@]2([C@]1(C(=O)CO)O)C)O)F)C
InChI
	InChI=1S/C22H29FO5/c1-12-8-16-15-5-4-13-9-14(25)6-7-19(13,2)21(15,23)17(26)10-20(16,3)22(12,28)18(27)11-24/h6-7,9,12,15-17,24,26,28H,4-5,8,10-11H2,1-3H3/t12-,15+,16+,17+,19+,20+,21+,22+/m1/s1
	UREBDLICKHMUKA-CXSFZGCWSA-N
Właściwości
	Rozpuszczalność w wodzie
	0,09 g/kg (25 °C)
	w innych rozpuszczalnikach
	rozpuszczalny w acetonie, etanolu i chloroformie
Temperatura topnienia	262 °C
logP	1,83
Niebezpieczeństwa
	Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2020-06-22]
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Na podstawie podanej karty charakterystyki
Niebezpieczeństwo
Zwroty H	H360D
Zwroty P	P201, P280, P308+P313
Numer RTECS	TU3980000
Dawka śmiertelna	LD50 >3000 mg/kg (szczur, doustnie)
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
	Klasyfikacja medyczna
ATC	A01AC02, C05AA09, H02AB02, D07AB19, R01AD03, S01BA01, S02BA06, S03BA01, D10AA03, D07XB05, S01CB01, D07CB04, S01CA01, S02CA06, S03CA01, R01AD53
Stosowanie w ciąży	kategoria C
Farmakokinetyka
Biodostępność	78% (doustnie)
Okres półtrwania	190 min.
Wiązanie z białkami; osocza i tkanek	68%
Metabolizm	wątrobowy
	Multimedia w Wikimedia Commons

Deksametazon – organiczny związek chemiczny, syntetyczny glikokortykosteroid o silnym i długotrwałym działaniu przeciwzapalnym, przeciwalergicznym (około 30-krotnie przewyższającym hydrokortyzon) i immunosupresyjnym. Ma silne działanie przeciwobrzękowe w obrzęku mózgu pochodzenia naczynioruchowego, w nowotworach mózgu, po urazach głowy, a także po zabiegach neurochirurgicznych. Bywa stosowany doraźnie w celu profilaktyki i łagodzenia objawów choroby wysokościowej^[4]^[5]. W czerwcu 2020 roku Uniwersytet Oksfordzki ogłosił wyniki badań wskazujące na jego skuteczność w łagodzeniu ciężkich komplikacji oddechowych związanych z COVID-19, wynikającą z hamowania szkodliwej nadaktywności układu odpornościowego^[a]^[6]^[7].

DziałanieEdytuj

Zmniejsza gromadzenie się leukocytów i ich adhezję do śródbłonka, hamuje proces fagocytozy i rozpad lizosomów, zmniejsza liczbę limfocytów, eozynofili, monocytów, blokuje zależne od IgE wydzielanie histaminy i leukotrienów. Hamuje syntezę i uwalnianie cytokin: interferonu g, interleukin IL-1, IL-2, IL-3, IL-6, TNF-a, GM-CSF. Hamując aktywność fosfolipazy A2 poprzez lipokortynę, nie dopuszcza do uwalniania kwasu arachidonowego, a w konsekwencji do syntezy mediatorów zapalenia (leukotrienów i prostaglandyn). Hamuje przepuszczalność naczyń kapilarnych, zmniejsza obrzęk. Praktycznie nie wykazuje działania mineralokortykosteroidowego, dlatego może być stosowany, gdy w przewlekłym leczeniu prednizonem występuje nadciśnienie tętnicze lub obrzęki. Wpływa na gospodarkę węglowodanową, białkową (zwiększa katabolizm, stężenie glukozy, mocznika i kwasu moczowego we krwi), nasila lipolizę i wpływa na redystrybucję tłuszczu w ustroju. Stosowany długotrwale prowadzi do centralnego rozmieszczenia tkanki tłuszczowej. Zmniejsza wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego oraz zwiększa wydalanie z moczem jonów wapnia. Nasila resorpcję i upośledza tworzenie kości^{[potrzebny przypis]}. Wykorzystywany w diagnostyce endokrynologicznej z uwagi na specyficzną zdolność hamowania czynności kory nadnerczy. Po podaniu p.o. jego dostępność biologiczna wynosi 78%. Po podaniu i.v. osiąga stężenie maksymalne w surowicy po 10–30 min, a po podaniu i.m. po 60 min. Wiąże się z białkami osocza w 68%. t1/2 wynosi ok. 190 min. Stosowany miejscowo prawie nie wchłania się do krwi^{[potrzebny przypis]}.

WskazaniaEdytuj

obrzęk mózgu
osłona zabiegów neurochirurgicznych
wstrząs anafilaktyczny
ostre odczyny uczuleniowe
choroba posurowicza
stan dychawiczy (dychawica sercowa, astma oskrzelowa)
ostre zapalenie dróg oddechowych z zagrożeniem ich drożności
ostry obrzęk głośni
uogólnione zakażenia o ciężkim przebiegu z powikłaniami krążeniowymi i mózgowymi
zachłystowe zapalenie płuc
zapobieganie wymiotom w przebiegu leczenia cytostatycznego^{[potrzebny przypis]}

PostacieEdytuj

Dostępny w postaci tabletek, iniekcji dożylnych i domięśniowych, aerozolu do rozpylania na skórę, zawiesiny do oczu, a także w połączeniu z innymi lekami jako maść^{[potrzebny przypis]}.

Deksametazon w diagnostyce chorób nadnerczyEdytuj

Osobny artykuł: Test hamowania deksametazonem.

Deksametazon używany jest m.in. w diagnostyce zespołu Cushinga, choroby Cushinga oraz ektopowego wydzielania ACTH w tzw. testach dynamicznych^[8]:

Nocny test hamowania deksametazonem – test polega na podaniu 1 mg deksametazonu o godzinie 24 i zbadanie porannego poziomu kortyzolu, którego stężenie w wyniku testu powinno wynosić poniżej 5 μg/dL (140 nmol/l)
Dwudniowy test hamowania deksametazonem

Działania niepożądaneEdytuj

nadmierne otłuszczenie twarzy tzw. twarz księżycowata
nagromadzenie tkanki tłuszczowej na szyi i tułowiu
przyrost masy ciała i w następstwie otyłość
rozstępy na skórze o barwie purpurowo-czerwonej
zaburzenia emocjonalne
nadciśnienie tętnicze
osteoporoza
cukrzyca lub nieprawidłowa tolerancja glukozy
osłabienie siły mięśniowej związane z zanikiem tkanki mięśniowej spowodowane katabolicznym działaniem glikokortykosterydów
charakterystyczna budowa ciała – otłuszczenie twarzy i tułowia i chude kończyny górne i kończyny dolne
u dzieci – opóźnienie wzrostu kostnego z następową karłowatością
psychozy^{[potrzebny przypis]}

PrzeciwwskazaniaEdytuj

choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
osteoporoza
choroby wirusowe
choroby grzybicze
gruźlica
ostra niewydolność nerek
nie stosować w okresie ciąży i karmienia piersią^{[potrzebny przypis]}

InterakcjeEdytuj

Deksametazon osłabia działanie leków przeciwzakrzepowych i hipoglikemizujących. Nasila działanie toksyczne glikozydów naparstnicy, w skojarzeniu z lekami moczopędnymi zwiększa utratę potasu z moczem. Równoczesne stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych powoduje zwiększenie ryzyka wystąpienia krwawień z przewodu pokarmowego. Barbiturany, glutetimid, leki przeciwpadaczkowe i przeciwhistaminowe, ryfampicyna oraz efedryna osłabiają działanie deksametazonu, a estrogeny je nasilają^{[potrzebny przypis]}.

Ciąża i laktacjaEdytuj

Kategoria C. Ostrożnie w okresie karmienia piersią^{[potrzebny przypis]}.

DawkowanieEdytuj

Dawkowanie deksametazonu jest indywidualne, zależy od schorzenia i stanu pacjenta. U dorosłych stosuje się dawki 0,5–16 mg na dobę w kilku dawkach podzielonych, stosując się do dobowego rytmu wydzielania kortykosterydów^[9].

PreparatyEdytuj

W Polsce dostępny (2016) jako Dexamethason (zawiesina do oczu), Dexapolcort (aerozol), Ozurdex (implant do ciala szklistego), Pabi-Dexamethason (tabletki)^[9].

UwagiEdytuj

↑ Badanie randomizowane na grupie 6425 brytyjskich pacjentów wykazało, że zastosowanie deksametazonu zmniejsza śmiertelność o jedną trzecią w przypadkach najcięższego, wymagającego zastosowania respiratora, przebiegu choroby (przy wartości p wynoszącej 0,0003) i o jedną piątą u pozostałych pacjentów poddanych tlenoterapii (p = 0,0021), nie wpływając natomiast w sposób istotny statystycznie na przeżywalność osób, których stan nie wymuszał zastosowania tej metody^[6]^[7].

PrzypisyEdytuj

↑ ^a ^b Dexamethasone, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 5743 [dostęp 2020-06-21] (ang.).
↑ Dexamethasone, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB01234 [dostęp 2020-06-22] (ang.).
↑ ^a ^b CRC Handbook of Chemistry and Physics, William M.W.M. Haynes (red.), wyd. 97, Boca Raton: CRC Press, 2016, s. 3-144, 5-146, ISBN 978-1-4987-5429-3 .
↑ Paul B.P.B. Rock Paul B.P.B. i inni, Dexamethasone as prophylaxis for acute mountain sickness. Effect of dose level, „Chest”, 95 (3), 1989, s. 568–573, DOI: 10.1378/chest.95.3.568, PMID: 2920585 (ang.).
↑ RajanR. Kapoor RajanR., A.S.A.S. Narula A.S.A.S., A.C.A.C. Anand A.C.A.C., Treatment of Acute Mountain Sickness and High Altitude Pulmonary Oedema, „Medical Journal Armed Forces India”, 60 (4), 2004, s. 384–387, DOI: 10.1016/S0377-1237(04)80018-2, PMID: 27407680, PMCID: PMC4923381 (ang.).
↑ ^a ^b Dexamethasone reduces death in hospitalised patients with severe respiratory complications of COVID-19, University of Oxford, 16 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-21] (ang.).
↑ ^a ^b KarolinaK. Świdrak KarolinaK., Deksametazon: pierwszy lek, który ratuje życie zakażonych koronawirusem?, [w:] Medonet.pl [online], 16 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-17] .
↑ BarbaraB. Zahorska-Markiewicz BarbaraB., Patofizjologia kliniczna, ISBN 83-87804-37-1 .^{[potrzebny numer strony]}
↑ ^a ^b Deksametazon, [w:] Baza leków [online], Medycyna Praktyczna [dostęp 2013-10-28] .

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

[8] Badanie randomizowane na grupie 6425 brytyjskich pacjentów wykazało, że zastosowanie deksametazonu zmniejsza śmiertelność o jedną trzecią w przypadkach najcięższego, wymagającego zastosowania respiratora, przebiegu choroby (przy wartości p wynoszącej 0,0003) i o jedną piątą u pozostałych pacjentów poddanych tlenoterapii (p = 0,0021), nie wpływając natomiast w sposób istotny statystycznie na przeżywalność osób, których stan nie wymuszał zastosowania tej metody^[6]^[7].

[PubChem-1] Dexamethasone, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 5743 [dostęp 2020-06-21] (ang.).

[DrugBank-2] Dexamethasone, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB01234 [dostęp 2020-06-22] (ang.).

[CRC-3] CRC Handbook of Chemistry and Physics, William M.W.M. Haynes (red.), wyd. 97, Boca Raton: CRC Press, 2016, s. 3-144, 5-146, ISBN 978-1-4987-5429-3 .

[4] Paul B.P.B. Rock Paul B.P.B. i inni, Dexamethasone as prophylaxis for acute mountain sickness. Effect of dose level, „Chest”, 95 (3), 1989, s. 568–573, DOI: 10.1378/chest.95.3.568, PMID: 2920585 (ang.).

[5] RajanR. Kapoor RajanR., A.S.A.S. Narula A.S.A.S., A.C.A.C. Anand A.C.A.C., Treatment of Acute Mountain Sickness and High Altitude Pulmonary Oedema, „Medical Journal Armed Forces India”, 60 (4), 2004, s. 384–387, DOI: 10.1016/S0377-1237(04)80018-2, PMID: 27407680, PMCID: PMC4923381 (ang.).

[Ox-6] Dexamethasone reduces death in hospitalised patients with severe respiratory complications of COVID-19, University of Oxford, 16 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-21] (ang.).

[Medonet-7] KarolinaK. Świdrak KarolinaK., Deksametazon: pierwszy lek, który ratuje życie zakażonych koronawirusem?, [w:] Medonet.pl [online], 16 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-17] .

[Markiewicz-9] BarbaraB. Zahorska-Markiewicz BarbaraB., Patofizjologia kliniczna, ISBN 83-87804-37-1 .^{[potrzebny numer strony]}

[mp-10] Deksametazon, [w:] Baza leków [online], Medycyna Praktyczna [dostęp 2013-10-28] .

[4]

[5]

[a]

[6]

[7]

[1]

[3]

[2]

[8]

[9]