Dependencja Rossa
Dependencja Rossa (ang. Ross Dependency)[1] – obszar na kontynencie Antarktydy i przyległych wyspach, uznawany przez Nową Zelandię za część państwa.
| |||||
| Hymn: God Defend New Zealand – hymn państwowy God Save the Queen – hymn królewski | |||||
| |||||
| Język urzędowy | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Status terytorium | |||||
| Zależne od | |||||
| Głowa terytorium | |||||
| W jej imieniu | |||||
| Powierzchnia • całkowita |
| ||||
| Waluta |
dolar nowozelandzki (NZD) | ||||
| Rok utworzenia |
przekazanie przez Wielką Brytanię | ||||
 | |||||
NazwaEdytuj
Nazwa terytorium pochodzi od nazwiska Jamesa Clarka Rossa (1800–1862), brytyjskiego oficera Royal Navy, odkrywcy i badacza Arktyki i Antarktydy[2].
GeografiaEdytuj
Dependencja Rossa obejmuje obszar Antarktydy od bieguna południowego do 60°S na północy i od południka 160°E do południka 150°W[3]. Obejmuje ok. 15% powierzchni Antarktydy, co oznacza, że jest przedostatnim pod względem wielkości terytorium, do którego roszczone są prawa na kontynencie[4]. W jej skład wchodzą: Lodowiec Szelfowy Rossa, Wyspa Rossa, Wyspy Balleny’ego, Wyspa Scotta i inne sąsiednie wyspy[5]. Obszar ma charakter strategiczny – Lodowiec Szelfowy Rossa stanowi dogodny punkt eksploracji Antarktydy, Morze Rossa może stanowić potencjalne miejsce wydobycia gazu i ropy naftowej, a sam obszar stanowi dogodną lokalizację dla satelitarnych stacji naziemnych[4].
Na Wyspie Rossa znajduje się całoroczna nowozelandzka stacja naukowa Scott Base zbudowana w 1957 roku[6]. Ponadto na obszarze Dependencji Rossa znajdują się dwie inne całoroczne stacje polarne: McMurdo (amerykańska) oraz Amundsen-Scott (amerykańska) znajdująca się na biegunie południowym (tylko częściowo leży ona na obszarze Dependencji Rossa)[3].
Całkowita powierzchnia obszaru wynosi ok. 750 000 km², w tym ląd stały to 350 000 km²[3]. Najwyższym wzniesieniem jest Góra Kirkpatricka (4528 m n.p.m.)[3].
HistoriaEdytuj
Obszar Dependencji został zajęty w 1923 roku przez Wielką Brytanię i w tym samym roku został przekazany Nowej Zelandii[3][5]. Wielka Brytania budowała roszczenia do terytorium na podstawie odkryć i roszczeń poczynionych przez brytyjskich polarników – Jamesa Clarka Rossa (1800–1862) z lat 1841–1843, Roberta Falcona Scotta (1868–1912) i Ernesta Shackletona (1874–1922) z początku XX wieku[7].
Nowa Zelandia jest sygnatariuszem Układu Antarktycznego, który wszedł w życie 23 czerwca 1961 roku i przewiduje m.in.: wykorzystanie obszaru Antarktyki wyłącznie do celów pokojowych, zakaz wszelkich działań militarnych; wolność badań naukowych w Antarktyce i współpracę międzynarodową, przede wszystkim w zakresie wymiany informacji oraz wymiany personelu między stacjami i ekspedycjami[8]. Sam układ nie rozstrzyga roszczeń wysuniętych przed jego podpisaniem, lecz poprzez zobowiązanie stron do współpracy, powoduje, że sprawy terytorialne zeszły na drugi plan, przynajmniej na okres trwania układu[9].
Niektóre rządy Nowej Zelandii martwiły się, czy państwo stać na utrzymanie terytorium[10]. W okresie od lat 50. do 70. XX w. niektórzy politycy wysuwali propozycja zrzeczenia się roszczeń i oddania Antarktydy pod rządy ONZ[10]. W 1983 roku Dependencja Rossa stała się częścią Królestwa Nowej Zelandii (ang. Realm of New Zealand)[4].
Nowa Zelandia utrzymuje stałą obecność na obszarze Dependencji, utrzymując całoroczną stację badawczą i prowadząc wiele programów badawczych i ochrony środowiska[4]. Interesy Nowej Zelandii w Antarktydzie reprezentowane są przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Handlu[4].
Nowozelandzka poczta wydaje specjalne znaczki pocztowe dla Dependencji Rossa[11].
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ KSNG 2019 ↓, s. 649.
- ↑ Everett-Heath 2017 ↓.
- ↑ a b c d e Encyklopedia PWN ↓.
- ↑ a b c d e Brady 2019 ↓, s. 254.
- ↑ a b New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade ↓.
- ↑ Riffenburgh 2007 ↓, s. 669.
- ↑ Panton 2015 ↓, s. 443.
- ↑ Joyner 2007 ↓.
- ↑ Joyner 2007 ↓, s. 447.
- ↑ a b Brady 2019 ↓, s. 262.
- ↑ Riffenburgh 2007 ↓, s. 728.
BibliografiaEdytuj
- Antarktyka. Sytuacja prawna, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-11-28].
- Brady, Anne-Marie: Small States and the Changing Global Order: New Zealand Faces the Future. Springer, 2019. ISBN 978-3-030-18803-0. [dostęp 2021-11-28]. (ang.)
- Dependencja Rossa, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-11-28].
- Everett-Heath, John: The Concise Dictionary of World Place Names. Oxford University Press, 2017. ISBN 978-0-19-255646-2. [dostęp 2021-11-28]. (ang.)
- Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG): Urzędowy Wykaz Polskich Nazw Geograficznych Świata. Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2019. [dostęp 2021-11-28].
- Joyner, Christopher C.: Geopolitics of the Antarctic. W: Beau Riffenburgh: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis, 2007, s. 441–448. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2021-09-05]. (ang.)
- New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade: Antarctica and the Southern Ocean (ang.). W: www.mfat.govt.nz [on-line]. [dostęp 2021-11-28].
- Panton, Kenneth J.: Historical Dictionary of the British Empire. Rowman & Littlefield, 2015. ISBN 978-0-8108-7524-1. [dostęp 2021-11-28]. (ang.)
- New Zealand: Antarctic Program. W: Riffenburgh, Beau: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis, 2007. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2021-11-28]. (ang.)