Dialekty zachodniolechickie
grupa wymarłych języków lub dialektów lechickich
Dialekty zachodniolechickie albo grupa połabska języków lechickich – grupa wymarłych dialektów lechickich używana przez słowiańską ludność Pomorza, Brandenburgii, Meklemburgii oraz ziem nad dolną i środkową Łabą. Przy tym dialekty Pomorza Środkowego i Gdańskiego uznawane są zwykle za przejściowe pomiędzy zachodniolechickimi a wschodniolechickimi (tj. wszystkimi tradycyjnymi dialektami języka polskiego poza kaszubskim) i nazywane grupą dialektów środkowolechickich[1][2].
| Obszar |
Północne Połabie i zachodnie obszary Pomorza Zachodniego | ||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących | |||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
| |||
| Występowanie | |||
.png) Przypuszczalny zasięg języków lechickich (ok. IX-X wiek) Dialekty zachodniolechickie † | |||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Cechy fonetyczne edytuj
Do charakterystycznych cech fonetycznych obszaru zachodniolechickiego należały:
- Niemal zupełny brak metatezy *TorT na TroT (jak na obszarze polskim) zamiast tego dała ona na ogół TarT, por. Garditz (< psł. *Gordьcь) lub płb. korvo, stornă, morz < psł. *korva, *storna, *morzъ[3].
- Zmieszanie *TolT i *TelT w jedno TolT, które po przestawce dało TlåT lub TloT, por. płb. slåmă, mlåkă < psł. *solma, *melka[4]. Trafiały się także nazwy miejscowe bez przestawki, np. Moltow, Priwalk[4].
- Zachowanie miękkości spółgłosek przed prasłowiańskim sylabotwórczym *ŕ zdyspalatalizowanym w wyniku przegłosu lechickiego, np. płb. ai̯ḿortă, tjordă, źornü wobec pol. twardy, gwar. umarty, stpol. zarno[4].
- Zlanie się twardych i miękkich sylabotwórczych *l i *ĺ w jedno oł, które w drzewiańskim reprezentowane jest przez åu̯, np. påu̯nă, våu̯k, dåu̯ďĕ lub u[4], np. vuk, por. pol. pełny, wilk, długi.
- Dyftongizacja psł. y, pierwotnie najpewniej tylko w pozycji po spółgłoskach wargowych, co poświadczają nazwy miejscowe, takie jak Boiceneburg, Boisterfelde, Primoysle, por. pol. Byczyna, Bystre, Przemyśl[4].
- Zmieszanie się nagłosowych *o- i *vo-, co łączy obszar zachodniolechicki z Wielkopolską, Łużycami i większością obszaru Czech właściwych i zachodnich Moraw[4], por. płb. vådă, vićă, głuż. woda, wówca, wlkpol. u̯oda, u̯ofca, cz. dial. voda, vofce[4] i pol. lit. woda, owca.
Podział edytuj
Do dialektów zachodniolechickich należą m.in.:
- dialekt zachodniopomorski[5]
- dialekty meklemburskie: Co do podziału dialektów meklemburskich na grupy, jest on niepewny. Maria Jeżowa dowodzi, że nie różniły się one niczym istotnym, zaś izofony, wykreślone przez Tadeusza Milewskiego, nie mają oparcia w materiale toponomastycznym[6]. Tadeusz-Lehr Spławiński, posługując się tymiż izofonami, zaproponował następujący podział:
- dialekt rugijski[7]
- gwary północno-zachodnio-rugijskie
- gwary południowo-wschodnio-rugijskie
- dialekt wielecki[8]
- dialekt obodrycki[9]
- dialekt rugijski[7]
- dialekt drzewiański – język połabski[10]
- dialekt marchijsko-magdeburski[11][12].
Przypisy edytuj
- ↑ Karol Dajna, Dialekty polskie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo, Wrocław 1993, str.69
- ↑ Variationstypologie / Variation Typology: Ein sprachtypologisches Handbuch der europäischen Sprachen in Geschichte und Gegenwart / A Typological Handbook of European Languages, red. Th. Roelcke, Berlin 2003, s. 657.
- ↑ Stieber 1965 ↓, s. 24.
- ↑ a b c d e f g Stieber 1965 ↓, s. 25.
- ↑ Lehr-Spławiński 1934 ↓, s. 7.
- ↑ M. Jeżowa, Dawne słowiańskie dialekty Meklemburgii, cz. I, s. 105.
- ↑ Lehr-Spławiński 1934 ↓, s. 23.
- ↑ Lehr-Spławiński 1934 ↓, s. 20.
- ↑ Lehr-Spławiński 1934 ↓, s. 22.
- ↑ Lehr-Spławiński 1934 ↓, s. 26.
- ↑ Papierkowski 1930 ↓, s. 73-74.
- ↑ Lehr-Spławiński 1934 ↓, s. 24.
Bibliografia edytuj
- Zdzisław Stieber: Zarys dialektologii języków zachodniosłowiańskich. Warszawa: PWN, 1965.
- Tadeusz Lehr-Spławiński: O narzeczach Słowian nadbałtyckich. Toruń: 1934.
- Stanisław Papierkowski. Szczątki języka słowiańskich mieszkańców Starej Marchji i okolic Magdeburga. „Slavia Occidentalis”. IX, s. 73-124, 1930.