Dobre Miasto

	Dobre Miasto
	Dobre Miasto
	; Gotycka kolegiata wraz z zabudowaniami kanonickimi
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	warmińsko-mazurskie
Powiat	olsztyński
Gmina	Dobre Miasto
Aglomeracja	olsztyńska
Data założenia	1326
Prawa miejskie	1329
Burmistrz	Jarosław Kowalski
Powierzchnia	4,86 km²
Populacja (31.12.2017); • liczba ludności; • gęstość	; 10 239; 2117,9 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 89
Kod pocztowy	11-040
Tablice rejestracyjne	NOL
	Położenie na mapie gminy Dobre Miasto Dobre Miasto
	Położenie na mapie Polski Dobre Miasto
	Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego Dobre Miasto
	Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego Dobre Miasto
	53°59′15″N 20°23′45″E/53,987500 20,395833
TERC (TERYT)	2814034
SIMC	0964614
	Urząd miejskiul. Warszawska 14; 11-040 Dobre Miasto
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Dobre Miasto (dawniej także Dobremiasto, niem. Guttstadt, prus. Guddamistan) – miasto na Warmii w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Dobre Miasto. Ośrodek usługowy i przemysłowy na Pojezierzu Olsztyńskim nad Łyną, ok. 25 km na północ od Olsztyna. Jedno z miast aglomeracji olsztyńskiej.

Według danych z 1 stycznia 2018 Dobre Miasto liczyło 10 239 mieszkańców^[1].

NazwaEdytuj

Początkowo miasto nazywało się Guddamistan, tj. z niem. Gudestat, czyli miasto pruskiego plemienia Gudde. W późniejszym czasie niemieccy osadnicy przekręcili ją na Guttstadt, które tłumaczono na język łaciński jako Bona Civitas, a na polski Dobre Miasto^[3] Formy nazewnicze do 1945 roku: niem. Guttstadt – inne nazwy: Guddestat, Godenstat, Gudinstat, Gutberg, Gutenstat, Guthenstadt, Guthinstadt), od 1946 oficjalnie Dobre Miasto^[4].

HerbEdytuj

Herbem miasta jest jeleń trzymający w pysku gałązkę dębu z dwoma żołędziami, stojący na zielonej trawie. Patronką miasta jest święta Katarzyna Aleksandryjska.

HistoriaEdytuj

Wzór pieczęci miejskiej z XIV w.

Dobre Miasto powstało w 1325 w miejscu grodu pruskiego, położonego pośród bagien i rozlewisk, nad brzegiem rzeki Łyny, na sztucznej wyspie powstałej po przekopaniu kanału, tzw. Dużej Łyny dla potrzeb obronnych i potrzeb młyna. Nazwa miasta najprawdopodobniej wywodzi się od pruskiego słowa gudde oznaczającego krzak, zarośla. W dniu 26 grudnia 1329 biskup warmiński Henryk II Wogenap nadał osadzie prawa miejskie na prawie chełmińskim. Z 1336 pochodzi łaciński zapis miasta – Bona Civitas. W 1347 nastąpiło przeniesienie kapituły biskupiej z Głotowa do Dobrego Miasta, w 1356 podczas napadu Litwinów zniszczeniu uległy zabudowania kolegiaty. W latach 1373–1396 wybudowano kolegiatę, zabudowania rezydencyjne i gospodarcze kapituły, a miasto obwiedziono murami miejskimi z trzema bramami i basztami. W 1414 miał miejsce najazd wojsk polskich, które spaliły miasto porzucone przez mieszkańców.

Tryptyk Mariacki z XV w. w kolegiacie dobromiejskiej

Panorama miasta z 1874

Dobre Miasto było ośrodkiem dóbr biskupich, siedzibą kapituły kolegiackiej (do 1811), a także ośrodkiem handlu i rzemiosła. Mieszczanie trudnili się tkactwem i piwowarstwem, handlowali lnem, zbożem, tytoniem i solą. W 1454 miał miejsce bunt mieszczan przeciw biskupowi Franciszkowi Kuhsmalzowi, zniszczono wówczas rezydencję w Smolajnach. W 1466, na mocy postanowień pokoju toruńskiego wraz z całą Warmią, znalazło się w granicach inkorporowanych do Polski Prus Królewskich (mieszczanie poparli Związek Pruski). W latach 1519–1521 podczas wojny polsko-krzyżackiej Dobre Miasto było okupowane przez armię wielkiego mistrza Albrechta Hohenzollerna, która obrabowała skarbiec kolegiaty. W latach 1626–1629 było okupowane przez wojska szwedzkie Gustawa Adolfa, które w 1627 zniszczyły miasto, a wycofując się zrabowali również cenną bibliotekę kapituły. W XVII i XVIII miasto znane było ze złotnictwa.

Do rozbiorów Dobre Miasto znajdowało się na autonomicznym obszarze podległym władzy biskupów warmińskich – Dominium Warmińskim, pełniło funkcję tzw. komory, w 1711 zmarł tu i został pochowany kanclerz wielki koronny Andrzej Załuski. W 1719 całkowicie spłonął pałac biskupi. W 1771 miał miejsce duży pożar, który zniszczył większą część zabudowy, rok później miasto dostało się pod zabór pruski, w 1801 większą część zabudowy zniszczył kolejny pożar. W 1807 stacjonowały tu wojska gen. Józefa Zajączka. W październiku 1810 dekretem króla Prus zlikwidowano kolegiatę, w 1828 uruchomiona została pierwsza fabryka sukna. W latach 1830–1834 wybudowano w mieście kościół ewangelicki, którego fundatorem był Fryderyk Wilhelm III, a projektantem Karl Friedrich Schinkel. W 1848 miał miejsce bunt biedoty miejskiej, zdławiony przez władze. W 1852 powstała wytwórnia wyrobów rymarskich. W latach 1865–1896 było siedzibą władz powiatu lidzbarskiego. W 1884 wybudowano linię kolejową łączącą Dobre Miasto z Olsztynem i Ornetą.

W 1939 liczyło 5931 mieszkańców. Podczas II wojny światowej zniszczenia wynosiły ponad 65% zabudowy, w tym całkowicie rynku i otoczenia. Po wojnie miasto zostało odbudowane i rozbudowane, bez odbudowy rynku, powstała Warmińska Fabryka Maszyn Rolniczych "Wafama", filia Zakładów Przemysłu Cukierniczego "Jutrzenka"^[5], fabryka mączki drzewnej, mleczarnia i zakłady drzewne^[6]. 14 maja 1960 prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński przywrócił do życia kapitułę kolegiacką w Dobrym Mieście.

W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego.

ZabytkiEdytuj

Wybrane zabytki

Bazylika Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych

Zabudowania kolegiackie

Baszta Bociania

Kaplica św. Jerzego

Kościół poewangelicki

Wieża ciśnień

Kamienica i spichlerz przy ul. Warszawskiej

Spichlerz przy ul. Łużyckiej

Warmińska kapliczka przydrożna przy ul. Grunwaldzkiej

Kamienica przy ul. Grunwaldzkiej

gotycki kościół Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych – druga co do wielkości świątynia Warmii. Budowla wzniesiona została pomiędzy 1357 a 1395 r., zakończenie wieży przeciągnęło się jeszcze do początku XVI w. Zachowało się także bogate wyposażenie z XV – XVIII w. Od południa przylegają do kościoła zabudowania kolegium, złożone z trzech skrzydeł usytuowanych wokół dużego wewnętrznego dziedzińca^[7]; tytuł bazyliki mniejszej od 1989
- rzeźba Madonny z XV wieku
- późnobarokowy ołtarz z 1748
- epitafium biskupa warmińskiego A. Ch. Załuskiego
fragmenty murów obronnych z gotycką wieżą z XIV wieku, nazywaną Basztą Bocianią
kaplica św. Jerzego z XVIII w.
klasycystyczny kościół poewangelicki (1830–1832)
późnobarokowa kaplica św. Mikołaja z ok. 1740, obecnie greckokatolicka cerkiew św. Mikołaja
warmińskie kapliczki przydrożne z XIX w.
wieża ciśnień z 1905 roku
spichlerze
Urząd Miejski
kamienice i domy

DemografiaEdytuj

Piramida wieku mieszkańców Dobrego Miasta w 2014 roku^[8].

Liczba mieszkańcówEdytuj

1772 - 1731
1852 - 3302
1920 - 5132
1938 - 6018
1955 - 4315
1961 - 5687
2018 - 10 239

TransportEdytuj

Droga krajowa nr 51 przebiegająca przez Dobre Miasto. W głębi baszta Bociania

Miasto jest znaczącym węzłem drogowym, znajduje się tu także stacja kolejowa.

W mieście krzyżują się: droga krajowa oraz trzy wojewódzkie:

51 Olsztynek – Olsztyn – Dobre Miasto – Lidzbark Warmiński – Bartoszyce
507 Dobre Miasto – Braniewo
530 Dobre Miasto – Ostróda
593 Miłakowo – Reszel

Linia kolejowa:

221 Olsztyn Gutkowo – Braniewo

SportEdytuj

W mieście działa klub piłkarski DKS Dobre Miasto.

Wspólnoty wyznanioweEdytuj

Cerkiew św. Mikołaja

Kościół rzymskokatolicki:

Świadkowie Jehowy:

zbór Dobre Miasto (Sala Królestwa ul. Grunwaldzka 41)^[9]

Kościół greckokatolicki:

cerkiew pw. św. Mikołaja

Miasta partnerskieEdytuj

Urząd Miejski

Lista miast partnerskich Dobrego Miasta^[10]:

Quakenbrück – Niemcy od 2000
Montierchaume – Francja od 2002
Kostopol – Ukraina od 2007

Współpraca krajowaEdytuj

Dobre Miasto – Radzionków – Boguszów Gorce 2003

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

↑ ^a ^b http://www.polskawliczbach.pl/Dobre_Miasto, w oparciu o dane GUS.
↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
↑ Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 98
↑ Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85)
↑ Jan Bałdowski "Warmia i Mazury, mały przewodnik" Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 69
↑ Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2 s. 105
↑ ChristoferCh. Herrmann ChristoferCh., Christofer Herrmann: Warmia i Mazury - przewodnik po zabytkach sztuki [dostęp 2019-05-29] (ang.).
↑ http://www.polskawliczbach.pl/Dobre_Miasto, w oparciu o dane GUS.
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-24] .
↑ Współpraca samorządowa. Urząd Miejski w Dobrym Mieście. [dostęp 2011-06-21].

BibliografiaEdytuj

Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7 s. 84–85
Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 s. 98–100 ISBN 83-7200-631-8
Miasta polskie w Tysiącleciu, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wrocław–Warszawa–Kraków 1967, t. II, s. 116–117

Linki zewnętrzneEdytuj

Dobremiasto w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa 1881.
Gazeta i serwis informacyjny Wiadomości Warmińskie
Serwis informacyjny DobreMiasto.net
Historia Żydów w Dobrym Mieście na portalu Wirtualny Sztetl

[Populacja2018-1] ttp://www.polskawliczbach.pl/Dobre_Miasto, w oparciu o dane GUS.

[2] Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.

[3] Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 98

[4] Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. (M.P. z 1946 r. nr 44, poz. 85)

[5] Jan Bałdowski "Warmia i Mazury, mały przewodnik" Wydawnictwo Sport i Turystyka Warszawa 1977 s. 69

[6] Wojciech Jankowski, Mały przewodnik po Polsce, Wydawnictwo Sport i Turystyk Warszawa 1983 ISBN 83-217-2329-2 s. 105

[7] ChristoferCh. Herrmann ChristoferCh., Christofer Herrmann: Warmia i Mazury - przewodnik po zabytkach sztuki [dostęp 2019-05-29] (ang.).

[:0-8] ttp://www.polskawliczbach.pl/Dobre_Miasto, w oparciu o dane GUS.

[9] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-24] .

[10] Współpraca samorządowa. Urząd Miejski w Dobrym Mieście. [dostęp 2011-06-21].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]