Doktryna szoku (książka)
Doktryna szoku: jak współczesny kapitalizm wykorzystuje klęski żywiołowe i kryzysy społeczne (eng. The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism) – książka napisana przez kanadyjską dziennikarkę Naomi Klein. Pierwsze wydanie zostało opublikowane 4 września 2007 roku. Pierwsze polskie wydanie ukazało się w lutym 2009 roku nakładem wydawnictwa Muza, a drugie w lutym roku 2011.
 Naomi Klein podczas promocji polskiego wydania książki, 19 listopada 2008 roku | |||
| Autor | |||
|---|---|---|---|
| Tematyka | |||
| Typ utworu | |||
| Wydanie oryginalne | |||
| Miejsce wydania | |||
| Język | |||
| Data wydania |
4 września 2007 | ||
| Wydawca | |||
| Pierwsze wydanie polskie | |||
| Data wydania polskiego |
luty 2009 | ||
| Wydawca | |||
| |||
Treść edytuj
Klein opisuje w swojej kolejnej książce (po No logo) jak świat podbijany jest przez strategie „wolnego” rynku w amerykańskim rozumieniu. Obnaża, jak często „kolonializm” amerykańskich przedsiębiorstw wykorzystuje to, że niektóre kraje i narody znajdują się w stanie tytułowego szoku, przytaczając szereg przykładów z okresu powojennego historii najnowszej. Doktryna szoku miała być stosowana m.in. w Iraku w czasie wojny domowej (wywołanej amerykańską interwencją wojskową przeciwko Saddamowi Husajnowi), w Polsce po wyborach do sejmu „kontraktowego” 4 czerwca 1989, w Czechosłowacji po obaleniu komunizmu i w trakcie podziału na dwa państwa, w Chinach po zamieszkach na placu Niebiańskiego Spokoju w 1989 czy w Rosji w czasie kryzysu konstytucyjnego w 1993. Intelektualne korzenie tej metody autorka znajduje w pracach Miltona Friedmana i jego działalności na wydziale nauk ekonomicznych Uniwersytetu Chicagowskiego jeszcze w latach 50. XX wieku.
Przytoczone przykłady zdarzeń historycznych układają się w tezę, że globalny kapitalizm zwyciężył działając właśnie pod przykrywką demokratyzacji życia społecznego różnych narodów. Autorka stara się wykazać związki polityki gospodarczej, amerykańskiej dyplomacji, działań CIA i zbrojnych interwencji we wspólnym działaniu w ramach doktryny szoku.
Naomi Klein wykazuje, w jaki sposób doktryna szoku zmieniała oblicze świata, od wojskowego zamachu stanu Pinocheta w Chile w 1973 roku, poprzez kryzys gospodarczy w Azji Południowo-Wschodniej w roku 1997 aż po ataki na World Trade Center we wrześniu 2001.
Autorka sugeruje, że nie tylko wstrząsy społeczne wywołane zmianami politycznymi są gruntem dla wprowadzania destrukcyjnego modelu wolnego rynku i/lub zwiększania zysków korporacji międzynarodowych. W dyskurs wpisują się również opisane przez Klein wielkie kataklizmy naturalne – Huragan Katrina czy tsunami z grudnia 2004 oraz kataklizmy będące rezultatem działalności człowieka. Rozwinięciem tej myśli jest, między innymi, przybliżenie przez Klein następstw późniejszej katastrofy w Zatoce Meksykańskiej podczas wystąpienia na konferencji TED[1] w styczniu 2011.
Autorka nie definiuje jednoznacznie czym jest tytułowa doktryna. Bazuje jednak cały czas na tej metaforze, a oscylując między dwoma jej pierwotnymi znaczeniami – medycznym i ekonomicznym.
Recenzja edytuj
Od momentu wydania książka Naomi Klein doczekała się ogromnej ilości recenzji, komentarzy i artykułów[2][3][4][5]. Wewnętrznie spójna krytyka (głównie amerykańskich) mechanizmów opanowywania rynków jest trudna do podważenia. Znajduje to odbicie w nieproporcjonalnie większej liczbie artykułów i komentarzy wyrażających się pochlebnie niż tych, które wyrażają się krytycznie[6].
Odbiór pozytywny edytuj
Podobnie jak „No Logo” nazywane niekiedy „biblią alterglobalistów”[7], opinia publiczna odebrała „Doktrynę szoku” pozytywnie szczególnie w środowiskach młodych i lewicowych książka została przyjęta wręcz entuzjastycznie[8][9][10][11][12][13][14]. Przychylnie do książki odnieśli się ekonomista Joseph E. Stiglitz (laureat Nagrody Nobla)[15] czy filozof John N. Gray z London School of Economics, który na łamach The Guardian, stwierdził, że niewiele jest książek, które naprawdę pomagają nam zrozumieć teraźniejszość, a „Doktryna szoku” jest jedną z nich[16].
W 2009 roku za „Doktrynę szoku” autorka otrzymała prestiżową interdyscyplinarną nagrodę Warwick Prize w wysokości 50 tysięcy funtów[17]. Nagroda została ufundowana przez University of Warwick w Wielkiej Brytanii, który co dwa lata wyróżnia anglojęzyczne książki przyczyniające się do intelektualnego i naukowego postępu, wyjaśniając zachodzące zjawiska na świecie w sposób jasny i klarowny[18].
Odbiór krytyczny edytuj
Słowa krytyki pojawiają się głównie ze strony establishmentu oraz w kręgach liberalnych czy libertariańskich, np. Roberta Gwiazdowskiego[19].
W opinii autorki naturalnym przeciwnikiem książki są wspominani w niej „chłopcy z Chicago”, czyli ekonomiści wywodzący się z tzw. „szkoły chicagowskiej” oraz jej zwolennicy[20].
Film edytuj
- Doktryna szoku została zekranizowana w formie dokumentu pod tym samym tytułem. Reżyserami filmu są Mat Whitecross i Michael Winterbottom[21][22].
- Mechanizmy opisane przez Naomi Klein stały się inspiracją dla twórców filmu War Inc. znanej polskim widzom pod tytułem Wojenny biznes[23].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Naomi Klein: Addicted to risk. [dostęp 2012-02-03].
- ↑ Terapia szokowa – Życie Warszawy. [dostęp 2012-02-03].
- ↑ Jaka piękna katastrofa – Wirtualna Polska. [dostęp 2012-02-03].
- ↑ prof. dr hab. Marian Dobrosielski „Nędza neoliberalizmu”. [dostęp 2012-02-03].
- ↑ Makler – księgarnia inwestora. [dostęp 2012-02-03].
- ↑ rezultaty wyszukiwania Google dla zapytania „książka „Doktryna szoku” opinie. [dostęp 2012-02-09].
- ↑ No Logo Reviews. [dostęp 2012-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-13)]. (ang.).
- ↑ Kapitalizm kataklizmowy – Le Monde Diplomatique. [dostęp 2012-02-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (15 maja 2009)].
- ↑ Fiasko neoliberalizmu – internacjonalista.pl. [dostęp 2012-02-03].
- ↑ Doktryna szoku – Przegląd Socjalistyczny. [dostęp 2012-02-03].
- ↑ Neoliberalny szok – Krytyka Polityczna. [dostęp 2012-02-03].
- ↑ To nie Milton Friedman uratował Chile – lewica.pl. [dostęp 2012-02-03].
- ↑ Neoliberalne krucjaty – Recenzje Psychologiczne. [dostęp 2012-02-03].
- ↑ Krucjata pogromców prawdy – Le Monde Diplomatique. [dostęp 2012-02-03].
- ↑ Joseph E. Stiglitz. Bleakonomics. „The New York Times”, 2007-09-30. (ang.).
- ↑ Gray John. The end of the world as we know it. „The Guardian”, 2007-09-15. Cytat: There are very few books that really help us understand the present. The Shock Doctrine is one of those books.. (ang.).
- ↑ University of Warwick: Naomi Klein’s The Shock Doctrine wins first Warwick Prize for Writing. [dostęp 2012-02-07]. (ang.).
- ↑ University of Warwick: The Warwick Prize for Writing: Anout the Prize. [dostęp 2012-02-07]. (ang.).
- ↑ Robert Gwiazdowski: Doktryna szoku: neoliberałowie i prostytutki. [dostęp 2012-03-26].
- ↑ Wypowiedź Naomi Klein z dnia 1.12.2008 dla tygodnika Polityka na temat „szkoły chicagowskiej”. [dostęp 2012-02-09].
- ↑ Streszczenie ekranizacji na stronie imdb.com. [dostęp 2012-02-03].
- ↑ Streszczenie ekranizacji na stronie filmweb.pl. [dostęp 2012-02-03].
- ↑ Artykuł Arianny Huffington na temat związku książki „The Shock Doctrine” z fimem „War Inc.”. [dostęp 2012-02-03].
Linki zewnętrzne edytuj
- Oficjalna strona The Shock Doctrine
- Oficjalna strona internetowa autorki. naomiklein.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-07)].
- Rozmowa Jacka Żakowskiego z Naomi Klein na temat „Doktryny szoku”