Wikipedia

Dokument Władysława Hermana dla katedry w Bambergu

dokument archiwalny

Dokument Władysława Hermana dla katedry w Bambergu – dokument wystawiony przez Władysława Hermana dla katedry w Bambergu w Bawarii pod koniec XI wieku[1]. Jest to najstarszy zachowany w oryginale dokument wystawiony przez polskiego władcę[2], zaś dołączona do niego pieczęć stanowi najstarszą znaną pieczęć polskiego władcy[3].

Podobizna dokumentu Władysława Hermana, opublikowana w zbiorze Album Paleographicum (1927).
Rekonstrukcja pieczęci, opublikowana przez Franciszka Piekosińskiego (1902).

Dokument edytuj

Dokument został opisany przez Tadeusza Wojciechowskiego w 1902[4]. Również w tym samym 1902 dokładniejszy opis dokumentu opublikował Franciszek Piekosiński[5].

Dokument sporządzono na pergaminie, prawdopodobnie w kancelarii książęcej w Płocku lub w Krakowie[6]. Posiada on wiele cech typowych dla dokumentów wystawianych w ówczesnych Niemczech, jednak z powodu bliskich związków ówczesnej Polski z Bambergiem tamtejsi duchowni mogli działać przy dworze Hermana i przenosić wzory piśmiennictwa[2]. Przechowywany był w archiwum kapituły bamberskiej, następnie trafił do archiwum państwowego w Monachium[7].

Dokument nie posiada oryginalnej daty[8]. W niemieckim rejestrze z XIX w. dokument został opisany datą „około 1085”, nie wiadomo jednak, jakie były przesłanki tego datowania[4]. Tadeusz Wojciechowski umieszczał datę powstania dokumentu w latach 1084–1085[9]. Nowsze publikacje przesuwają możliwe datowanie na późniejsze lata: 1087–1095[10] lub 1100–1102[11].

Z treści dokumentu wynika, że Władysław Herman zwrócił kościołowi w Bambergu utracone, a następnie wykupione przez księcia, dwa tamtejsze okrągłe krzyże[1]. Dokument nie zawiera informacji, w jakich okolicznościach katedra bamberska utraciła krzyże, ani w jaki sposób książę Władysław je odzyskał[12]. Dokument informuje jedynie, że wykupione zostały na terytorium należącym do Hermana[9]. Fakt wykupu potwierdza również kalendarz katedry w Bambergu, w którym w notce o śmierci Hermana zapisano: „Herman, książę Polski, umarł, który krzyże złote i okrągłe, za 50 funtów odkupione, kościołowi zwrócił”[13].

Według Tadeusza Wojciechowskiego krzyże mogły być zastawione, zaś zastaw wykupił Herman (złodzieja książę raczej ukarałby śmiercią, nie zaś odkupował od niego skradzione przedmioty)[13]. Wedle innej hipotezy mogły zostać one zrabowane około 1076 podczas wyprawy księcia ruskiego na Czechy, wspieranej przez Bolesława Szczodrego[12]. Brak jest informacji, gdzie dokładnie dotarła ta wyprawa, ale mogła znaleźć się na pograniczu niemiecko-czeskim, skąd do Bambergu nie było już daleko[12].

W zamian za zwrócone krzyże polski książę prosił, by z przyrzeczonej mu bliżej niesprecyzowanej prebendy mogli korzystać wikariusze i aby modlono się nieustannie za duszę księcia i jego krewnych[14]. Zdaniem Romana Michałowskiego Hermana mógł łączyć z katedrą stosunek braterstwa (plena fraternitas), zrównujący osoby niewchodzące w skład kapituły z jej członkami, co było wzorowane na zwyczajach królów i cesarzy Rzeszy[15].

Pieczęć edytuj

Dokument opatrzony jest dużą pieczęcią majestatyczną z żółtego wosku o średnicy 10 cm[16][14]. Przedstawia ona władcę siedzącego na tronie z mieczem na kolanach i napisem w otoku „+SIDALW+DVC SVVAL” (pismo odwrócone lustrzane)[14]. Pieczęć jest uszkodzona – brakuje mniejszej ułamanej części [16]. Przytwierdzona była skórzanymi paskami na odwrocie dokumentu[16]. Odbita została w rzadziej spotykany sposób, a mianowicie w poprzek, nie zaś zgodnie z pionową osią arkusza[2].

Pieczęć Władysława Hermana uznawana jest za najstarszą zachowaną pieczęć polskiego władcy[3]. W 2002 Mirosław Andrałojć odkrył w miejscowości Głębokie (pow. gnieźnieński) zachowaną w połowie ołowianą bullę, którą początkowo przypisał Bolesławowi Chrobremu[17]. Jednak dokładniejsze analizy wykazały, że pochodzi z czasów Bolesława Krzywoustego, czyli późniejszych niż pieczęć Hermana (aczkolwiek bywa też przypisywana Bolesławowi Szczodremu)[18].

Tekst edytuj

Treść dokumentu w tłumaczeniu Franciszka Piekosińskiego:

Wiadomo niech będzie wszystkim wiernym w Chrystusie, tak obecnym jako i przyszłym, iż ja Władysław z Bożej łaski książę polski, dwa złote krzyże, a to okrągłe, kościołowi babenberskiemu niesłusznie zabrane, w mojej ziemi za gotowe pieniądze wykupiłem i dla zbawienia duszy mej i żony mej Iudyty i wszystkich moich rodziców temuż kościołowi babenberskiemu na naleganie Gumpona, posłańca braci i pana Routperta, siódmego biskupa tegoż kościoła, zwróciłem na ręce biskupów Eberharda i Henryka, braci tegoż babenberskiego kościoła, a to z tem zastrzeżeniem, aby krom gwałtownej potrzeby krzyże te ani przez biskupa ani przez nikogo innego pomienionemu kościołowi nigdy zabrane nie były, lecz dla czci tegoż kościoła i na świadectwo mojej ofiary przechowane były. Prebenda zaś wieczysta, która dla tych krzyży na podstawie innej mojej ofiary, przyrzeczoną mi została, przez wikariuszy w chórze braci ma być obsługiwaną i modlitwa braci za zbawienie duszy mojej i wszystkich moich ma być bezustannie do Boga zasyłaną.[19]

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b Święcki 2010 ↓, s. 57–58.
  2. ↑ a b c Jurek 2015 ↓, s. 68.
  3. ↑ a b Piech 1993 ↓, s. 20.
  4. ↑ a b Wojciechowski 1902 ↓, s. 169.
  5. ↑ Piekosiński 1902 ↓, s. 495–502.
  6. ↑ Święcki 2010 ↓, s. 57–59.
  7. ↑ Wojciechowski 1902 ↓, s. 170.
  8. ↑ Pauk 2016 ↓, s. 653.
  9. ↑ a b Wojciechowski 1925 ↓, s. 273.
  10. ↑ Michałowski 1993 ↓, s. 106–109.
  11. ↑ Pauk 2016 ↓, s. 678.
  12. ↑ a b c Pauk 2016 ↓, s. 655.
  13. ↑ a b Wojciechowski 1925 ↓, s. 274.
  14. ↑ a b c Święcki 2010 ↓, s. 58.
  15. ↑ Michałowski 1993 ↓, s. 106–107.
  16. ↑ a b c Wojciechowski 1902 ↓, s. 171.
  17. ↑ Suchodolski 2009 ↓, s. 208–209.
  18. ↑ Suchodolski 2009 ↓, s. 209.
  19. ↑ Piekosiński 1902 ↓, s. 497.

Bibliografia edytuj

  • Tomasz Jurek: Początki dokumentu polskiego. W: Dyplomatyka staropolska. Tomasz Jurek (red.). Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2015, s. 64–87. ISBN 978-83-7181-908-7.
  • Roman Michałowski: Princeps fundator. Studium z dziejów kultury politycznej w Polsce X–XIII wieku. Warszawa: Zamek Królewski w Warszawie, 1993. ISBN 83-7022-024-X.
  • Marcin R. Pauk. Episkopat, liturgia i polityka u schyłku XI w. Biskupi Eberhard i Henryk w dokumencie Władysława Hermana dla katedry bamberskiej. „Kwartalnik Historyczny”. Rocznik CXXIII, 4, s. 653–694, 2016. 
  • Zenon Piech: Ikonografia pieczęci Piastów. Kraków: Universitas, 1993. ISBN 83-7052-100-2.
  • Franciszek Piekosiński. Najdawniejszy dokument polski. „Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne”. 4 (54), s. 495–502, 1902. 
  • Stanisław Suchodolski. Nowa bulla Bolesława Krzywoustego i problem ołowianych pieczęci w Polsce wczesnośredniowiecznej. „Przegląd Historyczny”. 2 (100), s. 207–236, 2009. 
  • Cezary K. Święcki: Kultura piśmienna w Polsce średniowiecznej X–XII wiek. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010. ISBN 978-83-235-0737-6.
  • Tadeusz Wojciechowski. Najdawniejszy znany obecnie polski akt książęcy z roku 1081–1086. „Kwartalnik Historyczny”. Rocznik 16, z. 2, s. 169–171, 1902. 
  • Tadeusz Wojciechowski: Szkice historyczne jedenastego wieku. Warszawa: Bibljoteka Polska, 1925.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dokument_Władysława_Hermana_dla_katedry_w_Bambergu&oldid=65438854”