Dom zły

polski film w reżyserii Wojciecha Smarzowskiego z 2009 roku

Dom zły – polski film kryminalny z 2009 w reżyserii Wojciecha Smarzowskiego, zrealizowany na podstawie scenariusza napisanego wraz z Łukaszem Kośmickim. Akcja filmu toczy się w późnym okresie istnienia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, a głównym bohaterem Domu złego jest Edward Środoń (Arkadiusz Jakubik), główny podejrzany w sprawie rzekomego morderstwa właściciela chałupy na Bieszczadach (Marian Dziędziel). Śledztwo w sprawie Środonia prowadzi porucznik Mróz (Bartłomiej Topa), który coraz bardziej orientuje się, że morderstwo miało tło polityczne.

Dom zły
Gatunek film kryminalny
thriller[1]
Rok produkcji 2009
Data premiery 16 września 2009
Kraj produkcji  Polska
Język polski
Czas trwania 106 minut
Reżyseria Wojciech Smarzowski
Scenariusz Wojciech Smarzowski
Łukasz Kośmicki
Główne role Marian Dziędziel
Arkadiusz Jakubik
Kinga Preis
Bartłomiej Topa
Muzyka Mikołaj Trzaska
Zdjęcia Krzysztof Ptak
Scenografia Marek Zawierucha
Kostiumy Katarzyna Lewińska
Montaż Paweł Laskowski
Produkcja Dariusz Pietrykowski
Andrzej Połeć
Anna Iwaszkiewicz
Film It
Dystrybucja ITI Cinema
Budżet 3 838 053 zł[2]

Dom zły został pozytywnie przyjęty przez krytyków; Smarzowski otrzymał nagrodę za jego reżyserię na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych oraz rozdaniu Polskich Nagród Filmowych. W plebiscycie czasopisma „Film” Dom zły otrzymał Złotą Kaczkę za najlepszy film sezonu 2009/2010.

Opis fabułyEdytuj

Akcja filmu toczy się w bieszczadzkiej chałupie z późnego okresu PRL-u[3]. Milicjanci pod komendą porucznika Mroza przeprowadzają w niej wizję lokalną rzezi, do której doszło parę miesięcy wcześniej. Na miejsce przybywa prokurator Tomala, który wychodząc pijany z policyjnej nyski, stacza się do rowu. W wizji lokalnej uczestniczy również „pani od techniki”, milicjantka Lisowska w zaawansowanej ciąży. Główny podejrzany w sprawie, Edward Środoń, opowiada władzom swoją historię[4].

Środoń, zootechnik z wykształcenia, pracował w gospodarstwie rybnym gdzieś w województwie szczecińskim. Na weselu u kolegi poznał swoją przyszłą żonę. Przez pewien czas względnie im się powodziło do momentu, gdy jego żona umarła nagle wskutek wylewu krwi do mózgu. Rozgoryczony po śmierci żony, Edward popadł w alkoholizm, a w końcu w poszukiwaniu pracy wyjechał w Bieszczady, pod Lutowiska. Środoń został skierowany do tamtejszego państwowego gospodarstwa rolnego w miejsce poprzedniego zootechnika, który zginął śmiercią tragiczną, gdy wcześniej zawiadamiał władze wojewódzkie o malwersacjach popełnianych w pegieerze. Środoń w 1978 roku zatrzymał się u gospodarza wspomnianej chałupy, Zdzisława Dziabasa, którego opuścił jego własny syn, gdy nie doczekał się prezentu w postaci Poloneza. Zootechnik zaproponował Dziabasowi prowadzenie wspólnego interesu na pędzeniu bimbru, dzięki któremu mogliby zarobić na poloneza dla syna gospodarza. Wkrótce potem, gdy Zdzisław poszedł spać, jego żona Bożena oddała się przybyszowi[3][4].

Porucznik Mróz, uprzedzony przez partyjnego dygnitarza, który przyjechał na wizję lokalną o konsekwencjach dla dalszej kariery milicjanta, unosi się honorem mimo propozycji korupcyjnej i przejawia zainteresowanie sprawą malwersacji w pegieerze. Miejscowy ksiądz podarowuje mu dokumenty, które wykradł poprzedni zootechnik. Z nich wynika, że oligarcha zainteresowany sprawą znacząco się dorobił na lewych interesach[5].

Z dalszej części rekonstrukcji wynika, że Zdzisław, chcąc przejąć pieniądze z wkładu wspólnika, zakradł się nocą do zajmowanego przezeń łóżka, aby go zabić. Tymczasem, jak się okazało, Środoń poszedł do ubikacji, a do łóżka wszedł syn Zdzisława, który wrócił z balangi. Pijany Zdzisław zabił więc przypadkiem własnego syna z pomocą żony. Edward, chcąc się zemścić na wiarołomnym wspólniku, podpalił bimbrownię tegoż, kradnąc pieniądze ze skrytki pod podłogą. Dziabas z wściekłości zamordował swoją żonę, a później się powiesił[6].

Mróz dostrzega, że całe śledztwo jest ustawione, by pogrążyć jego samego[6]. Zostaje zamordowany na uboczu przez milicjantów. Wówczas Lisowska ostrzega Środonia, że celem milicji jest wrobienie go, wskutek czego on ucieka z miejsca zdarzenia[7].

ObsadaEdytuj

 
Arkadiusz Jakubik, odtwórca roli Środonia


ProdukcjaEdytuj

 
Wojciech Smarzowski, reżyser filmu

Scenariusz do Domu złego Wojciech Smarzowski napisał z Łukaszem Kośmickim, jeszcze zanim ukazało się Wesele (2004). Scenariusz wykazywał pewne podobieństwo do Niespodzianki Karola Huberta Rostworowskiego, jednak w momencie jego pisania Smarzowski i Kośmicki nie znali tej noweli[8]. Pierwotnie Smarzowski i Kośmicki planowali stworzyć Dom zły jeszcze przed Weselem, jednak zdaniem reżysera pomysł na pierwszy z filmów „nie był specjalnie atrakcyjny dla decydentów”[9].

Dopiero po reformie ustawy o kinematografii z 2005 roku film został dofinansowany przez Polski Instytut Sztuki Filmowej[2]. Jednakże po zebraniu pieniędzy produkcja przez pewien czas nie mogła ruszyć, gdyż „zima nie była taka, jakiej potrzebowaliśmy”[9]. Wśród aktorów, których Smarzowski uwzględnił w obsadzie, znaleźli się występujący w jego wcześniejszych filmach Marian Dziędziel, Arkadiusz Jakubik, Bartłomiej Topa i Lech Dyblik[8]. Smarzowski twierdził: „otaczam się ludźmi, którzy dają mi bezpieczeństwo”[10].

Zdjęcia do filmu rozpoczęły się w listopadzie 2008 roku, a zakończyły się w styczniu 2009 roku. Za plenery posłużyły okolice Gorlic, a jako główną lokalizację przy kręceniu zdjęć wykorzystano dom w Beskidzie Niskim[9]. Istotna przy lokalizacji dla Smarzowskiego była „bliskość granicy”[9]. Zdjęcia kręcono kamerą cyfrową Sony Ex 1[11].

OdbiórEdytuj

Dom zły został bardzo pozytywnie odebrany zarówno przez publiczność (obejrzało go około 233 tysiące widzów, co stanowiło 12. miejsce w box offisie wśród polskich filmów z premierą w 2009 roku)[12], jak i przez krytyków. Łukasz Muszyński z portalu Filmweb stwierdził, że film Smarzowskiego „to być może najważniejsze rozliczenie z komunizmem, na jakie zdobyło się polskie kino w ciągu ostatnich kilkunastu lat”[13]. Janusz Wróblewski dla pisma „Polityka” pisał, iż „z pijacko-surrealistyczno-naturalistycznych sytuacji, koncertowo zagranych przez cały zespół aktorski, wyłania się krystalicznie czysty obraz peerelowskiej paranoi”[14]. Zdaniem Łukasza Maciejewskiego Dom zły nabiera prowokacyjnego wymiaru w tym sensie, że „o ile forma filmu jest cyzelatorsko dopracowana, o tyle w warstwie emocjonalnej pojawiają się wyłącznie znaki zapytania”[15]. Według Barbary Hollender z „Rzeczpospolitej” Dom zły cechuje precyzja: „każda scena coś znaczy”[16]. Bardziej ostrożny w ocenie był Andrzej Kołodyński, który uznał, że dzieło Smarzowskiego przybiera formę „dość płaskiej” sensacyjnej fabuły, „choć pełnej wyrazistych szczegółów”[17].

W recenzjach często podkreślano krystalizację autorskiego stylu Smarzowskiego. Recenzujący dla „Polska The Times” Dariusz Pawłowski podkreślał, że „Smarzowski koncentruje się na detalach i dosłowności swojego obrazu, sprawiając, że świat, który prezentuje, wręcz obłapia widza. Tu «wali» bimber, «capi» gnojówka i wciąga błoto”[18]. Tadeusz Sobolewski z „Gazety Wyborczej” szczegółowo analizował ostatnią scenę filmu, w której „kamera wznosi się wysoko nad chałupę w Lutowiskach [...]. Widzimy kulające się po śniegu figurki pijanych milicjantów. [...] Oddalamy się od tej strasznej planety. Film pozwala zaryć w nią nosem, poczuć zmieszany zapach śniegu, gnoju, krwi”[19]. Wielokrotnie przywoływano też możliwe inspiracje Smarzowskiego filmem Fargo (1996) braci Joela i Ethana Coenów[19][14]; jednym z tropów prowadzących do tego porównania miała być postać ciężarnej milicjantki[3]. Zdaniem Wojciecha Kałużyńskiego z „Dziennika Gazeta Prawna” pod względem rozrachunku z czasami komunizmu Dom zły można porównać z Ładunkiem 200 (2007) Aleksieja Bałabanowa[20]. Chwalone również były zdjęcia Krzysztofa Ptaka, „mroczne, ubłocone z 1978 roku, bijące po oczach jaskrawą bielą śniegu”[16].

Nagrody i wyróżnieniaEdytuj

Festiwal Wyróżnienie[21] Odbiorca
Festiwal Polskich Filmów Fabularnych (Gdynia) Najlepsza reżyseria Wojciech Smarzowski
Najlepszy scenariusz Wojciech Smarzowski

Łukasz Kośmicki

Najlepszy montaż Paweł Laskowski
Warszawski Międzynarodowy Festiwal Filmowy (Warszawa) Nagroda publiczności Wojciech Smarzowski
Międzynarodowy Festiwal Autorów Obrazu Camerimage (Łódź) Srebrna Żaba za zdjęcia Krzysztof Ptak
Polskie Nagrody Filmowe – Orły (Warszawa) Najlepsza reżyseria Wojciech Smarzowski
Najlepsze zdjęcia Krzysztof Ptak
Najlepszy montaż Paweł Laskowski
Nagroda publiczności Wojciech Smarzowski
Plebiscyt czasopisma „Film” Złota Kaczka dla najlepszego filmu sezonu 2009/2010 Wojciech Smarzowski
Złota Kaczka dla najlepszego aktora sezonu 2009/2010 Marian Dziędziel

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ The Dark House, MUBI [dostęp 2019-01-10].
  2. ↑ a b Dom zły, Stowarzyszenie Filmowców Polskich [dostęp 2019-01-12].
  3. ↑ a b c Lubelski 2015 ↓, s. 654.
  4. ↑ a b Kot 2014 ↓, s. 367.
  5. ↑ Kot 2014 ↓, s. 367-368.
  6. ↑ a b Kot 2014 ↓, s. 368.
  7. ↑ Porąbane łóżko – analiza „Domu złego” Wojciecha Smarzowskiego, Klub Miłośników Filmu , 4 października 2016 [dostęp 2019-01-16].
  8. ↑ a b Kałużyński 2009 ↓.
  9. ↑ a b c d Michalska 2009 ↓, s. A19.
  10. ↑ Michalski 2009 ↓, s. A19.
  11. ↑ Taras 2016 ↓, s. 256.
  12. ↑ Polskie premiery 2009, Polski Instytut Sztuki Filmowej [dostęp 2019-01-12].
  13. ↑ Muszyński 2009 ↓.
  14. ↑ a b Wróblewski 2009 ↓.
  15. ↑ Maciejewski 2009 ↓.
  16. ↑ a b Hollender 2009 ↓, s. A16.
  17. ↑ Kołodyński 2009 ↓, s. 74.
  18. ↑ Pawłowski 2009 ↓.
  19. ↑ a b Sobolewski 2009 ↓.
  20. ↑ Kałużyński 2009 ↓, s. A16.
  21. ↑ Dom zły w bazie filmpolski.pl

BibliografiaEdytuj

  • Barbara Hollender, Unurzani w bagnie Peerelu, „Rzeczpospolita”, 26 listopada 2009, A16 [dostęp 2009-01-12].
  • Wojciech Kałużyński, Dużo więcej niż polskie „Fargo”, „Dziennik Gazeta Prawna”, 27 listopada 2009, A16 [dostęp 2009-01-12].
  • Wojciech Kałużyński, Smarzowski: Urodziłem się w domu złym, „Dziennik”, 27 listopada 2009 [dostęp 2009-01-10].
  • Andrzej Kołodyński, Dom zły, „Kino” (11), 2009, s. 74 [dostęp 2019-01-10].
  • Wiesław Kot, Sto najważniejszych scen filmu polskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2014.
  • Tadeusz Lubelski, Historia kina polskiego 1895-2014, Universitas, 2015.p?,, url
  • Łukasz Maciejewski, "Dom zły" jednym z najważniejszych filmów dekady, „Dziennik”, 25 listopada 2009 [dostęp 2019-01-10].
  • Magdalena Michalska, Moich filmów się nie kocha, „Dziennik Gazeta Prawna”, 21 września 2009, A19 [dostęp 2009-01-12].
  • Łukasz Muszyński, Uciec, ale dokąd?, „Filmweb”, 25 października 2009 [dostęp 2019-01-10].
  • Dariusz Pawłowski, Bardzo dobry "Dom zły" (recenzja), „Polska The Times”, 28 listopada 2009 [dostęp 2019-01-10].
  • Tadeusz Sobolewski, Dom zły, „Gazeta Wyborcza”, 13 października 2009 [dostęp 2019-01-10].
  • Katarzyna Taras, O roli kamery w filmach Wojceiecha Smarzowskiego, „Załącznik Kulturoznawczy” (3), 2016, s. 254-267.
  • Janusz Wróblewski, Dom zły, „Polityka”, 25 listopada 2009 [dostęp 2019-01-10].

Linki zewnętrzneEdytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dom_zły&oldid=61705620”