Domki fińskie

Domki fińskie – typ drewnianego domu jednorodzinnego występującego w Polsce, przede wszystkim na Górnym Śląsku, nieco rzadziej na Zagłębiu Dąbrowskim, a także w Gdańsku, gdzie stanowią zabytek architektury powojennej oraz w Jaworznie. Sprowadzano je głównie z Finlandii (stąd popularna nazwa) za węgiel i koks, by złagodzić tzw. głód mieszkaniowy na czas przejściowy 20–30 lat; niektóre stoją do dzisiaj.

Domki tego typu były również przekazywane przez Związek Radziecki w 1945 r. jako dar dla zniszczonej Warszawy, a ich największe warszawskie zachowane skupisko to osiedle Jazdów^[1].

Historia edytuj

Pomysłodawcą transakcji wiązanej z Finami był Jan Mitręga, minister górnictwa i energetyki. Polska za sprzedany węgiel do Finlandii w latach 50. XX w. otrzymywała domki składane z prefabrykatów. Powstawały całe osiedla takich domków, przede wszystkim w okolicach kopalni na Górnym Śląsku (ale także w innych miejscach, np. w Warszawie). Te domki często „dostawali” od kopalni zasłużeni przodownicy pracy.

W marcu 1945 w Warszawie rozpoczęto montaż 407 domków fińskich z 503 mieszkaniami o 1280 izbach, przekazanych przez władze Związku Radzieckiego. Zostały one ustawione na terenie dawnego Szpitala Ujazdowskiego, przy ul. Szwoleżerów i na Polu Mokotowskim^[2].

W Gdańsku Wrzeszczu ulicom, przy których budowano fińskie domki, nadano nazwy: Kopalniana, Górnicza, Dźwigowa, Koksowa i Wincentego Pstrowskiego. Mieszkania w domkach przeznaczone były dla pracowników Działu Przeładunków Morskich przy Centrali Zbytu Przemysłu Węglowego, zaś budowę prowadziło Biuro Budowlane Przemysłu Węglowego. Kontrakt przewidywał dostarczenie ok. 4 tys. domków drewnianych^[3]^[4].

Typologia edytuj

Rodzaje domków fińskich:

domki drewniane przedwojenne, „fińskie” tylko z nazwy spopularyzowanej dla podobnego budownictwa po wojnie;
rzeczywiste domki fińskie prosto z Finlandii:
- otrzymane przez Polskę jako reparacje wojenne, niektóre za pośrednictwem ZSRR;
- powojenna zapłata za polski węgiel;
powojenne domki drewniane zbudowane w Polsce (niekiedy zakupione w ZSRR), podobne do domków fińskich.

Przykładowy rzeczywisty domek fiński był lokowany na peryferiach i terenie nieuzbrojonym. Nie było więc kanalizacji, ubikacja znajdowała się na podwórku koło domu. Miał dach dwuspadowy kryty dachówką. Na parterze znajdowała się duża kuchnia, dwa mniejsze pokoje i łazienka. Na pierwszym piętrze dwa średnie pokoje. Łączna powierzchnia całkowita wynosiła poniżej 70 m².

Obecnie niektóre domki fińskie są rozbierane i przenoszone z Górnego Śląska w tereny turystyczne, gdzie służą jako domki letniskowe.

Wybrane osiedla edytuj

Istniejące edytuj

Będzin:
- dzielnica Grodziec – Boleradz
Brzeszcze
Bytom:
- Miechowice
- osiedle 489 domków fińskich z roku 1947 przy ul. Francuskiej, wybudowane dla górników kopalni Miechowice^[5]
- Szombierki – domki z lat 50. XX wieku przy ul. Karpackiej
- Centrum – ul. Odrzańska

Czeladź^[6]

Gliwice:
- ul. Pod Borem
Gdańsk:
- północna część dzielnicy Wrzeszcz Dolny – domki wzniesione w czerwcu 1948 r.
Jaworzno:
- część Śródmieścia (duże osiedle domków fińskich ok. 100) w okolicy szybu „Bierut” KWK Jaworzno i elektrowni „Jaworzno I” oraz na Niedzieliskach niedaleko kopalni Jan Kanty, do dziś pozostało tylko kilka domków.
Katowice:
- dzielnica Kostuchna, ul. Armii Krajowej – domki wzniesione w 1949 r. dla górników kopalni „Boże Dary”^[7]
Knurów:
- niemal 200 domów w znakomitym stanie
Lędziny:
- dzielnica Hołdunów
Mysłowice Wesoła – dwie ulice domków
Piekary Śląskie – osiedle Wyzwolenia
Ruda Śląska:
- dzielnica Bielszowice, powstałe we wczesnych latach 50. XX wieku
Sosnowiec:
- dzielnica Klimontów
- dzielnica Juliusz
Świętochłowice:
- Piaśniki, przedwojenne
Warszawa:
- osiedle Jazdów
- osiedle Przyjaźń
Konin
- Osiedle Glinka, tzw. „Stara Glinka” – ulice Patriotów i Kwiatowa
- Ulica Gajowa nr 22–36

Nieistniejące edytuj

Katowice:
- Bogucice, Osiedle Kukuczki
- Brynów, ul. Rolna
- Górne Tysiąclecie
Siemianowice Śląskie:
- Bytków – cały system urbanistyczny na zachód od telewizji, zburzone w latach 80, na ich miejscu powstało osiedle Węzłowiec
Warszawa
- Pole Mokotowskie (1945–1976)^[8] istnieją jeszcze 2 domy, już opuszczone przy ulicy Leszowej, na północ od gmachu Biblioteki Narodowej (kwiecień 2019).

Przypisy edytuj

↑ Małgorzata Kunecka, Daie Kunecki. Domki ﬁńskie – pamięć osobista, historia, współczesność. Projekt etnograﬁczny na pograniczu nauki i życia społecznego. „Etnograﬁa. Praktyki, Teorie, Doświadczenia”. 1, s. 190–199, 2015. (pol.).
↑ Marian Gajewski: Odbudowa warszawskich urządzeń komunalnych (1944–1951) [w:] Warszawa stolica Polski Ludowej. Zeszyt 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 98.
↑ Polska Agencja Prasowa: Serwis fotograficzny fotohistoria.pl. [dostęp 2012-11-28].
↑ Jarosław Wasielewski: Fińskie domki, czyli górnicze osiedle nad morzem. 17 stycznia 2019. [dostęp 2019-02-25]. (pol.).
↑ Uchwała nr XLV/627/09 Rady Miejskiej w Bytomiu z dnia 27 kwietnia w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu położonego w dzielnicy Miechowice, obejmującego zabudowę pomiędzy ulicami Ks. Jana Frenzla i Jana Dzierżonia. um.bytom.pl, 18 czerwca 2009. s. 3. [dostęp 2015-01-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-02)].
↑ Czeladź – portal miejski. Domki fińskie na ul Krasickiego. [dostęp 2009-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 grudnia 2008)]. (pol.).
↑ Lech Szaraniec, „Osady i osiedla Katowic”, str. 82
↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 363. ISBN 83-06-00089-7.

Bibliografia edytuj

Lech Szaraniec: Osady i osiedla Katowic. Katowice: Wydawnictwo "Śląsk", 1980. ISBN 83-216-0147-2.

[1] Małgorzata Kunecka, Daie Kunecki. Domki ﬁńskie – pamięć osobista, historia, współczesność. Projekt etnograﬁczny na pograniczu nauki i życia społecznego. „Etnograﬁa. Praktyki, Teorie, Doświadczenia”. 1, s. 190–199, 2015. (pol.).

[2] Marian Gajewski: Odbudowa warszawskich urządzeń komunalnych (1944–1951) [w:] Warszawa stolica Polski Ludowej. Zeszyt 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 98.

[3] Polska Agencja Prasowa: Serwis fotograficzny fotohistoria.pl. [dostęp 2012-11-28].

[4] Jarosław Wasielewski: Fińskie domki, czyli górnicze osiedle nad morzem. 17 stycznia 2019. [dostęp 2019-02-25]. (pol.).

[5] Uchwała nr XLV/627/09 Rady Miejskiej w Bytomiu z dnia 27 kwietnia w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego terenu położonego w dzielnicy Miechowice, obejmującego zabudowę pomiędzy ulicami Ks. Jana Frenzla i Jana Dzierżonia. um.bytom.pl, 18 czerwca 2009. s. 3. [dostęp 2015-01-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-02)].

[6] Czeladź – portal miejski. Domki fińskie na ul Krasickiego. [dostęp 2009-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 grudnia 2008)]. (pol.).

[7] Lech Szaraniec, „Osady i osiedla Katowic”, str. 82

[8] Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 363. ISBN 83-06-00089-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]