Domy chłopskie na Podlasiu
W wiekach XVI-XVII na Białostocczyźnie wykształciły się dwa podstawowe typy budynków mieszkalnych. Na południu i zachodzie Białostocczyzny dominował typ z układem pomieszczeń ułożonych wokół centralnie usytuowanego pieca z komorowym kominem. Budynek mieszkalny był wyodrębniony względem pozostałych budynków zagrody. Drugi typ, przeważający na wschodzie i północy, posiadał jednotraktowy lub półtoratraktowy układ pomieszczeń, a część mieszkalna i gospodarcza znajdowały się pod wspólnym dachem[1].
W XVI wieku w wyniku wprowadzenia pomiary włócznej pojawiły się wsie o układzie szeregówki, w których wszystkie zagrody miały ten sam układ, a chałupy były zwrócone szczytami do ulicy[1].
Wygląd domu zależał od zamożności gospodarza. Najmniejsze i najuboższe były chaty chłopów pańszczyźnianych. Domy budowane były na planie prostokąta, a złożone z układanych na przemian belek zazębiających się w narożach. Najniżej osadzona belka chaty, zwana podwaliną, leżała na kamieniach osadzonych pod węgłami. Chaty te nie miały komina, w całości były kryte słomą. Kryte słomą dachy były charakterystyczne dla niemal wszystkich budynków wiejskich, niezależnie od stopnia zamożności gospodarza. Jeszcze w czasie dwudziestolecia międzywojennego do rzadkości należały dachy kryte dachówkami[2].
Chata chłopa pańszczyźnianego składała się zazwyczaj z jednej tylko izby, komory i sieni. Wnętrze izby bielone było wapnem. Komora stanowiła rodzaj magazynu, trzymano w niej żywność. Chaty średniozamożnych i zamożnych gospodarzy również były drewniane, miały jednak więcej izb mieszkalnych. Mogło być ich trzy (trojak), rzadziej – cztery (czworak), bardzo rzadko – pięć[2]. Trojaki składały się z dużej izby, alkierza, komory i sieni. Według Mariana Pokropka ten rodzaj budynku był znany co najmniej od XVI-XVII wieku. Oprócz tego był dom podwójny, który posiadał zdwojony układ pomieszczeń względem trojaka. Dom podwójny posiadał ganek uważany za cechę charakterystyczną dla drobnoszlacheckiego budownictwa. W XIX wieku wszystkie domy były okrywane czterospadowym dachem. Na początku XX wieku zastąpiono go dachem dwuspadowym[1].
Po uwłaszczeniu w 1861 nastąpił wzrost zamożności, a wraz z nim zmieniły się rozmiary, jak i wygląd domu[3].
Po I wojnie światowej pojawiła się moda na zdobienie domów[4].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Artur Gaweł & Mirosław Stepaniuk: Zdobnictwo drewnianych domów na Białostocczyźnie. Białystok: 2007, s. 13. ISBN 978-83-89396-47-1.
- ↑ a b Monika Kresa, Kultura ludowa regionu Dialektologia.uw.edu.pl
- ↑ Jarosław Szewczyk. Dyskurs o ewolucji podlaskiego budownictwa ludowego. „Zeszyty Naukowe Politechniki Białostockiej”. Architektura - Zeszyt 20, s. 127-128, 2007. ISSN 1731-0776.
- ↑ Jarosław Szewczyk, Przemiany Krajobrazu na Białostocczyźnie, [w:] Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego Nr 10 Komisja Krajobrazu Kulturowego PTG, „Zarządzanie Krajobrazem Kulturowym”, Sosnowiec 2008, s. 261.