Dubhe

gwiazda w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy

Dubhe (Alfa Ursae Majoris, α UMa) – druga pod względem jasności gwiazda w konstelacji Wielkiej Niedźwiedzicy. Wchodzi w skład asteryzmu Wielkiego Wozu. Jest oddalona o około 123 lata świetlne od Słońca.

Dubhe
α Ursae Majoris
Ilustracja
Gwiazda i jej towarzyszka widziane przez teleskop
Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór

Wielka Niedźwiedzica

Rektascensja

11h 03m 43,672s[1]

Deklinacja

+61° 45′ 03,72″[1]

Paralaksa (π)

0,02654 ± 0,00048[1]

Odległość

122,9 ± 2,3 ly
37,68 ± 0,69 pc

Wielkość obserwowana

cały układ: 1,79m[1]
(2,00[2] / 4,91[3])m

Ruch własny (RA)

−134,11 ± 0,35 mas/rok[1]

Ruch własny (DEC)

−34,70 ± 0,39 mas/rok[1]

Prędkość radialna

−9,40 ± 0,30 km/s[1]

Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy

żółty olbrzym + gwiazda ciągu głównego

Typ widmowy

A: G9III
B: A7,5[1]

Masa

A: 4,25 ± 0,25[4]

Promień

A: 30[5] R

Metaliczność [Fe/H]

−0,15[6]

Wielkość absolutna

−1,07m[6]

Jasność

A: 300 L[5]

Temperatura

4500 K[5]

Charakterystyka orbitalna
Krąży wokół

Centrum Galaktyki

Półoś wielka

7320[6] pc

Mimośród

0,0161[6]

Alternatywne oznaczenia
Oznaczenie Flamsteeda: 50 UMa
2MASS: J11034364+6145034
Bonner Durchmusterung: BD+62°1161
Fundamentalny katalog gwiazd: FK5 417
Boss General Catalogue: GC 15185
Katalog Henry’ego Drapera: HD 95689
Katalog Hipparcosa: HIP 54061
Katalog jasnych gwiazd: HR 4301
SAO Star Catalog: SAO 15384
Dubb, Ak

Nazwa edytuj

Tradycyjna nazwa gwiazdy, Dubhe, pochodzi z języka arabskiego. Słowo ‏الدب‎ al dub oznacza „niedźwiedź” i jest fragmentem dłuższej frazy ‏ظهر الدب الاكبر‎ ẓahr al dub al akbar oznaczającej „grzbiet Wielkiej Niedźwiedzicy”[5][7][8]. Bliższa oryginału forma Dubb pojawiła się w średniowiecznych tablicach alfonsyńskich[8]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 formalnie zatwierdziła użycie nazwy Dubhe dla określenia tej gwiazdy[9].

Charakterystyka obserwacyjna edytuj

 
Położenie w gwiazdozbiorze

Jest to najdalej wysunięta na północ gwiazda Wielkiego Wozu. Wraz z sąsiednią gwiazdą Merak (Beta Ursae Majoris) pomaga znaleźć na niebie słabszą Gwiazdę Polarną, czemu para ta zawdzięcza nazwę „wskaźników”. Dla obserwatorów powyżej 32°45′N (m.in. w całej Europie) gwiazdy te nigdy nie zachodzą[8].

Gwiazda ta wyróżnia się zauważalnie pomarańczową barwą wśród białych gwiazd Wielkiego Wozu. Dubhe i Alkaid mają także odmienny ruch własny niż pięć pozostałych gwiazd tworzących asteryzm i w czasie rzędu dziesiątek tysięcy lat jego wygląd zmieni się nie do poznania[5].

Charakterystyka fizyczna edytuj

Jest to gwiazda poczwórna[5], system tworzą dwie gwiazdy spektroskopowo podwójne[1][10].

Główny składnik, Alfa Ursae Majoris A, czyli właściwa Dubhe[9], to żółty olbrzym należący do typu widmowego G9[1] o wielkości obserwowanej 2,00m[1][2]. Ma on temperaturę 4500 K, jasność 300 razy większą niż jasność Słońca i 30 razy większy promień[5]. Masa tej gwiazdy jest ponad czterokrotnie większa niż masa Słońca[4]. Opuściła ona już ciąg główny, a w jej jądrze trwa synteza helu w węgiel[5].

Alfa Ursae Majoris B to biała gwiazda ciągu głównego o typie widmowym A7,5, wielkości 4,91m[1][3] i masie 1,6–1,7 masy Słońca[4]. Na niebie jest oddalona od olbrzyma o 0,7 sekundy kątowej (pomiar z 2014 roku)[11]. Gwiazdy te krążą wokół wspólnego środka masy, dzieli je odległość około 23 au od siebie, a jeden obieg zajmuje im 44 lata[5].

Ponad 400 razy dalej znajduje się gwiazda podwójna oznaczona HD 95638[10], również będąca składnikiem układu[5]. Ma ona typ widmowy F7 V[10] i wielkość gwiazdową 7,19m, jest oddalona o 380,6″ od olbrzyma[11]. Jej widmo ukazuje, że układ ten tworzą dwie gwiazdy okrążające wspólny środek masy co 6 dni[5].

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. a b c d e f g h i j k l Dubhe w bazie SIMBAD (ang.)
  2. a b alf UMa A w bazie SIMBAD (ang.)
  3. a b alf UMa B w bazie SIMBAD (ang.)
  4. a b c D.B. Guenther, P. Demarque, D. Buzasi, J. Catanzarite i inni. Evolutionary Model and Oscillation Frequencies for α Ursae Majoris: A Comparison with Observations. „The Astrophysical Journal”. 530 (1), s. L45–L48, 2000. DOI: 10.1086/312473. PMID: 10642202. Bibcode2000ApJ...530L..45G. (ang.). 
  5. a b c d e f g h i j k Jim Kaler: DUBHE (Alpha Ursae Majoris). [w:] STARS [on-line]. [dostęp 2018-01-02]. (ang.).
  6. a b c d Anderson E., Francis C: HIP 54061. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-12-29]. (ang.).
  7. Ursa Major, the great bear. W: Ian Ridpath: Star Tales. James Clarke & Co., 1988. ISBN 978-0-7188-2695-6.
  8. a b c Ursa Major, the Greater Bear. W: Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 439. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
  9. a b Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-11-19. [dostęp 2018-01-02].
  10. a b c HD 95638 w bazie SIMBAD (ang.)
  11. a b Mason et al.: WDS J11037+6145AB. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.