Dynastia Sui
Dynastia Sui (chiń. 隋朝; pinyin: Suí Cháo; wym. [swěi ʈʂʰǎu]; 581-618) opanowała Chiny po okresie Dynastii Południowych i Północnych, kończąc trwający od upadku dynastii Han okres rozbicia. Dynastię Sui założył cesarz Wen. Jej stolicą był Chang’an.
| |||||||||
![]() | |||||||||
Nazwa chińska | |||||||||
| |||||||||
Historia Chin | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Prehistoria i starożytność | |||||||
Neolit w Chinach ok. 8000–2000 p.n.e. |
Trzech Dostojnych i Pięciu Cesarzy według tradycji 2850−2205 p.n.e. | ||||||
Dynastia Xia 2070–1600 p.n.e. | |||||||
Dynastia Shang 1600–1046 p.n.e. | |||||||
Dynastia Zhou 1046–256 p.n.e. | |||||||
Okres Wiosen i Jesieni Okres Walczących Królestw | |||||||
Cesarstwo | |||||||
Dynastia Qin 221 p.n.e.–206 p.n.e. | |||||||
Dynastia Han 206 p.n.e.–220 n.e. | |||||||
(Dynastia Xin 9–23) | |||||||
Epoka Trzech Królestw 220–280 | |||||||
Wei • Shu • Wu | |||||||
Dynastia Jin 265–420 | |||||||
Szesnaście Królestw 304–439 | |||||||
Dynastie Południowe i Północne 420–589 | |||||||
Dynastia Sui 581–618 | |||||||
Dynastia Tang 618–907 | |||||||
(Dynastia Zhou 690–705) | |||||||
Pięć Dynastii i Dziesięć Królestw 907–960 |
Dynastia Liao 907–1125 | ||||||
Dynastia Song 960–1279 |
|||||||
Xixia 1038–1227 | |||||||
Jin 1115–1234 | |||||||
Dynastia Yuan 1271–1368 | |||||||
Dynastia Ming 1368–1644 | |||||||
Dynastia Qing 1644–1911 | |||||||
Współczesność | |||||||
Republika Chińska 1912–1949 | |||||||
![]() |
![]() | ||||||
Powiązane artykuły
| |||||||
GenezaEdytuj
Po upadku Północnej dynastii Wei, władza nad północnymi Chinami przeszła w ręce Wschodniej i Zachodniej dynastii Wei, a następnie Północnej dynastii Zhou. Równocześnie władztwo północnych dynastii zostało rozszerzone o podbity w 535 Syczuan i tereny północno-wschodnie (zajęte w 577)[1]. W 581 generał Yang Jian usunął następcę tronu Zhou (własnego zięcia) i uzurpował władzę, zmieniając nazwę dynastii na Sui. Po dokonaniu czystki wśród pozostałych członków cesarskiego rodu Zhou, usiłował legitymizować swe panowanie przedstawiając się jako król-obrońca wiary buddyjskiej[2]. Rozpoczął szybką ekspansję militarną, której efektem było obalenie dynastii południowej, zniszczenie jej stolicy i przeniesienie arystokratów z południa do północnej stolicy w Chang’anie, co wyeliminowało ich jako siłę polityczną i poskutkowało efektywnym zjednoczeniem Chin w 589[3].
Panowanie WendiEdytuj
Cesarz Wen wprowadził liczne reformy, ustanawiając kodeks prawny, restrukturyzując podatki i rozdzielając ziemie państwowe między chłopów; organizację wojskową oparł o wzory z czasów dynastii Północnej Zhou. Jedną z jego najważniejszych reform było zlikwidowanie „systemu 9 rang”, który opierał się na lokalnej rekomendacji na stanowiska urzędnicze, a de facto zapewniał synom urzędników rangę nie niższą niż ich ojcowie, co doprowadziło do dziedziczenia stanowisk administracyjnych. W to miejsce ustanowił scentralizowaną strukturę, odwołującą się do wzorów z czasów hanowskich. Zorganizowanie cesarskiego ministerstwa personelu i niezależnej od urodzenia oceny kandydata było znaczącym krokiem w kierunku wzmocnienia władzy cesarskiej kosztem dotąd potężnych rodów arystokratycznych[4].
Cesarz zbudował nową stolicę w Chang’anie, niedaleko dawnej stolicy dynastii Han. Dokładnie prostokątne miasto, podzielone na regularne 108 dzielnic, z wydzieloną dzielnicą cesarską, odgrodzoną osobnym murem, było wielkim centrum administracyjnym i religijnym (aczkolwiek, mimo przesiedlenia znacznej liczby mieszkańców z podbitej stolicy dynastii Chen, nie udało się go w pełni zaludnić)[5]. Wendi rozpoczął też budowę Wielkiego Kanału, kontynuowaną następnie przez jego syna[6].
Cesarz Wen był pobożnym buddystą, który w błogosławieństwie Buddy upatrywał przyczyny swego powodzenia, kontynuował politykę poprzednich dynastii, przychylną tej religii. Oprócz zbudowania ponad 100 stup z relikwiami, ustanowił też wiele świątyń sponsorowanych przez państwo, wspierał buddyjskie organizacje charytatywne i fundował recytacje sutr; przyjął też ordynację bodhisattwy[7].
Panowanie Yang DiEdytuj
Cesarz Yangdi przeniósł stolicę do Luoyangu, który rozbudował jako centrum ekonomiczne i handlowe, ale też wydał duże kwoty na budowę pałaców i wspaniałych budynków publicznych[8]. Drugim wielkim projektem Sui Yangdi była budowa Wielkiego Kanału. W 605 połączono rzekę Luo z rzeką Huai, odbudowano kanał od Huai do Yangzi, i dalej do Yuhang nad zatoką Hangzhou. W miastach wzdłuż kanałów wzniesiono wielkie magazyny, by ułatwić dystrybucję zboża z południa kraju na północ. W 608 rozpoczęto prace nad nowym odcinkiem kanału, który prowadził od ujścia Luo do Huang He w pobliże dzisiejszego Pekinu[6]. Kanał okazał się kluczową drogą łączącą południe z północą Chin, ale budowa wymagała mobilizacji ogromnych rzesz przymusowych robotników i pochłonęła wielkie wydatki. W połączeniu z kosztami wypraw wojennych, nadmierne obciążyły one państwo[9].
W roku 605 cesarz najechał królestwo Czampa, odnosząc połowiczne zwycięstwo. W 610-611 zmobilizował gigantyczną armię (ok. 670 tys. ludzi) i najechał w 612 Koreę[10], ponosząc porażkę, której kulminacyjnym momentem była klęska nad Salsu[11]. Także dwie kolejne wyprawy (w 613 i 614), zorganizowane mimo narastającego w kraju oporu i chaosu, zakończyły się niepowodzeniem[12].
Osłabione, pozbawione armii państwo najechali Turcy Wschodni. Cesarz uciekł na południe, a w 618 roku został uduszony przez swoich dworzan[13]. W konsekwencji walk wewnętrznych, które wybuchły po śmierci Yangdi, na tron wstąpił Li Yuan i dał początek nowej dynastii Tang.
PrzypisyEdytuj
- ↑ Ebrey 1999 ↓, s. 108.
- ↑ Ebrey 1999 ↓, s. 109.
- ↑ Ebrey 1999 ↓, s. 108–109.
- ↑ Lewis 2009 ↓, s. 249–250.
- ↑ Lewis 2009 ↓, s. 250–251.
- ↑ a b Lewis 2009 ↓, s. 254.
- ↑ Lewis 2009 ↓, s. 215–216.
- ↑ Lewis 2009 ↓, s. 252–254.
- ↑ Lewis 2009 ↓, s. 256.
- ↑ Graff 2002 ↓, s. 145–148.
- ↑ Graff 2002 ↓, s. 151.
- ↑ Graff 2002 ↓, s. 154.
- ↑ Graff 2002 ↓, s. 155.
BibliografiaEdytuj
- Patricia Buckley Ebrey: The Cambridge Illustrated History of China. Cambridge: Cambridge University Press, 1999. ISBN 0-521-43519-6.
- David A. Graff: Medieval Chinese Warfare, 300–900. London and New York: Routledge, 2002. ISBN 0-415-23954-0. (ang.)
- Mark Edward Lewis: China Between Empires. The Northern and Southern Dynasties. Cambridge, Massachusetts, London, England: The Belknap Press of Harvard University Press, 2009. ISBN 0-674-02605-5.