Dynastia Zhou
Historia Chin | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Prehistoria i starożytność | |||||||
Neolit w Chinach ok. 8000–2000 p.n.e. |
Trzech Dostojnych i Pięciu Cesarzy według tradycji 2850−2205 p.n.e. | ||||||
Dynastia Xia 2070–1600 p.n.e. | |||||||
Dynastia Shang 1600–1046 p.n.e. | |||||||
Dynastia Zhou 1046–256 p.n.e. | |||||||
Okres Wiosen i Jesieni Okres Walczących Królestw | |||||||
Cesarstwo | |||||||
Dynastia Qin 221 p.n.e.–206 p.n.e. | |||||||
Dynastia Han 206 p.n.e.–220 n.e. | |||||||
(Dynastia Xin 9–23) | |||||||
Epoka Trzech Królestw 220–280 | |||||||
Wei • Shu • Wu | |||||||
Dynastia Jin 265–420 | |||||||
Szesnaście Królestw 304–439 | |||||||
Dynastie Południowe i Północne 420–589 | |||||||
Dynastia Sui 581–618 | |||||||
Dynastia Tang 618–907 | |||||||
(Dynastia Zhou 690–705) | |||||||
Pięć Dynastii i Dziesięć Królestw 907–960 |
Dynastia Liao 907–1125 | ||||||
Dynastia Song 960–1279 |
|||||||
Xixia 1038–1227 | |||||||
Jin 1115–1234 | |||||||
Dynastia Yuan 1271–1368 | |||||||
Dynastia Ming 1368–1644 | |||||||
Dynastia Qing 1644–1911 | |||||||
Współczesność | |||||||
Republika Chińska 1912–1949 | |||||||
![]() |
![]() | ||||||
Powiązane artykuły
| |||||||
Dynastia Zhou (chiń. 周朝; pinyin: Zhōu Cháo; wym. [ʈʂóu ʈʂʰǎu]) – dynastia rządząca Chinami w latach od ok. 1045 do 256 r. p.n.e., po okresie Shang, a przed powstaniem cesarstwa Qin. Była to najdłużej panująca dynastia w historii Chin, aczkolwiek realną władzę sprawowała tylko w pierwszym okresie tzw. Zachodniej Dynastii Zhou, tj. do 770 r. p.n.e. W drugim okresie, tzw. Wschodniej dynastii Zhou, jej rządy cechowała rosnąca rola feudałów, którzy w Okresie Wiosen i Jesieni doprowadzili do rozbicia dzielnicowego na ponad 100 małych państewek. W końcowych latach panowania Zhou nasiliły się tendencje unifikacyjne, które doprowadziły do zjednoczenia Chin na drodze podboju przez państwo Qin.
Okres Zhou ma fundamentalne znaczenie dla chińskiej cywilizacji. To wtedy zaczęto wytapiać żelazo[1], a technika wytopu brązu osiągnęła niespotykane w ówczesnym świecie wyżyny. Pismo przeszło ewolucję od początkowych tzw. napisów na kościach wróżebnych do bliższych współczesnym znakom tzw. napisów na brązach.
Poczynając od VI w. p.n.e., epokę cechował bezprecedensowy rozkwit filozofii, nazywany okresem Stu Szkół, który położył podwaliny pod główne kierunki - konfucjanizm, taoizm i legizm, a także pod pomniejsze i zapomniane później kierunki, jak np. szkoła nazw czy moizm[2].
Panowanie dynastii Zhou dzieli się na okresy:
- Zachodnia Dynastia Zhou (ok. 1100-771 p.n.e.) – okres względnej stabilności politycznej;
- Wschodnia Dynastia Zhou (770-256 p.n.e.) – słabnąca rola władców i rosnąca rola panów feudalnych;
- Okres Wiosen i Jesieni (770-476 p.n.e.) – okres rozbicia na ponad 100 małych dzielnic, zakończony wyłonieniem się 7 państw;
- Okres Walczących Królestw (475-221 p.n.e.) – okres walki 7 królestw o supremację;
Spis treści
HistoriaEdytuj
Według tradycji Dynastia Zhou wywodziła się od Żółtego Cesarza, a także od Qi, który był synem dziewicy i Niebios, i za panowania Shuna zasłużył się jako minister rolnictwa i Książę Zbiorów[3].
W chińskich i zagranicznych źródłach różnie datuje się początek dynastii Zhou. Najstarsze daty, 1100 lub 1099 r. p.n.e., wskazują na narodziny założyciela dynastii Zhou, króla Wena (周文王). Rządził on wasalnym krajem Zhou nad rzeką Wei, w zachodniej części państwa Shangów i nosił tytuł Naczelnika Zachodu[4]. Urósł jednak w siłę i popadł w konflikt ze swoim suwerenem, który go więził. Konfliktu tego nie rozwiązała śmierć Wena w 1050 roku p.n.e., a data wstąpienia na tron jego syna, króla Wu, również bywa przyjmowana jako początek dynastii Zhou.
W 1045 r. p.n.e. w bitwie pod Muye król Wu pokonał armię Shangów, a ostatni władca tej dynastii Di Xin zginął w podpalonym przez siebie pałacu. Dlatego rok 1045, kiedy to władza Zhou objęła ziemie będące kolebką chińskiej cywilizacji, również jest uważany za początek dynastii. Tradycyjna chińska historiografia datuje jednak to wydarzenie na 1022 r. p.n.e. i to jest kolejna data uważana otwierającą nowy okres.
Zachodnia Dynastia Zhou (ok. 1100-771 p.n.e.)Edytuj
Po zdobyciu władzy, królowie nowej dynastii dokonali podziału lennego, zachowując dla siebie państwo Zhou, obejmujące tereny nad rzeką Wei oraz skrawek nad środkowym biegiem Rzeki Żółtej. Okres ten cechował się ekspansją terytorialną cywilizacji chińskiej oraz rozwojem technicznym i kulturalnym.
Wschodnia Dynastia Zhou (770-256 p.n.e.)Edytuj
W 770 roku pod naciskiem barbarzyńskich plemion z Zachodu, władcy Zhou musieli przenieść swą stolicę na wschód, do Luoyangu. Centralne położenie uniemożliwiło im jednak rozwój swej dziedziny, podczas gdy kraje na Zachodzie, choć musiały stawiać czoła barbarzyńcom, mogły poszerzać swój zasięg terytorialny. Władcy Zhou stawali się coraz bardziej zależni od swoich wasali, aż w końcu stali się figurantami bez politycznego znaczenia[5]. Ostatni z władców, Nanwang został zdetronizowany przez króla Qin, Zhaoxianga, a datę jego śmierci w roku 256 p.n.e., przyjmuje się za koniec dynastii.
W czasach tych, obejmujących tzw. Epokę Wiosen i Jesieni oraz Epokę Walczących Królestw, trwały nieustanne waśnie i wojny domowe. Mimo to nadal rozwijały się gospodarka rolna oraz miasta, jako ośrodki władzy administracyjnej, handlu i rzemiosła. Około 600 p.n.e. zostało w Chinach wprowadzone do użytku żelazo, którego zastosowanie do wyrobu narzędzi rolniczych pozwoliło na dalsze rozwinięcie produkcji żywności.
Państwa wasalne wybiły się na niezależność i zaczęły toczyć wojny o supremację. Ostatecznie latach 230 - 221 p.n.e. władca państwa Qin podbił wszystkie państwa chińskie i zjednoczył po raz pierwszy kraj w jednolity organizm państwowy, mianując się Pierwszym Cesarzem dynastii Qin.
Rozwój filozofiiEdytuj
Chaos panujący w ówczesnych Chinach doprowadził do tego, że jednym z głównych problemów, na których koncentrowała się ówczesna chińska filozofia, były sprawiedliwe i skuteczne rządy. Na gruncie sprzeciwu wobec nietolerancyjnych stosunków społecznych, często cechujących się przemocą i okrucieństwem, na początku V wiek p.n.e. powstała nauka filozoficzna, zwana od imienia twórcy konfucjanizmem, która głosiła humanitaryzm, poszanowanie tradycji i hierarchii w społeczeństwie, sprawiedliwość społeczną, idee zjednoczenia państwa. Głosiła też, że człowiek jest z natury dobry i że społeczeństwo powinno być rządzone przez mędrców.
Przez prawie trzy stulecia konfucjanizm nie zyskał jednakże szerszego uznania, a nawet był okresowo ostro potępiany (palenie ksiąg konfucjańskich w czasie dynastii Qin). Dopiero za dynastii Han, to jest od 206 p.n.e. stał się on doktryną filozoficzną i religią państwową Chin feudalnych, a do dziś stanowi ważny element chińskiej kultury duchowej.
Ważniejsze wynalazki i odkryciaEdytuj
Okres Wschodniej Dynastii Zhou, w którym prowadzono intensywne działania wojenne, przyczynił się do powstania wielu wynalazków, nie tylko militarnych, z których część - jak np. kusza czy chomąto - dotarła do Europy dopiero wiele wieków później.
- W VI w. p.n.e. wynaleziono żelazny pług oraz uprawę szeregową (W Europie stosowana dopiero od XVIII w. n.e.); odlewano dzwony strojone;
- Między VI a V w. p.n.e. zaczęto konstruować pierwsze latawce; wynalazek dotarł do Europy w XVI wieku.
- W V w. p.n.e. prowadzono tzw. poszukiwania geobotaniczne, tj. wykorzystanie roślin do wykrywania złóż minerałów;
- W IV w. p.n.e. wytapiano żeliwo; stosowano miech tłokowy obustronnego działania, który przyspieszył rozwój metalurgii; używano ropy naftowej i gazu ziemnego w charakterze paliwa (do surowców dowiercano się kiedy szukano solanek); budowano już pierwsze kompasy; w dziele Mocjusza zostaje sformułowana pierwsza zasada dynamiki newtonowskiej: Zatrzymanie ruchu jest spowodowane przeciwną siłą [...] Jeśli nie ma przeciwnej siły [...] ruch nigdy nie zostanie zatrzymany. Jest to tak pewne, jak to, że wół nie jest koniem; stosowano już trujące gazy bojowe; pojawiła się kusza;
- W IV-III w. p.n.e. wynaleziono uprząż szorową, dużo efektywniejszą niż stosowana wówczas na Zachodzie uprząż podgardlnikowo-popręgowa; uprząż szorowa przyczyniła się do wynalezienia w Chinach chomąta
a w III w. p.n.e. budowano przyrządy tarczowe i wskazówkowe, m.in. kompas geomantyczny i tworzono pierwsze mapy plastyczne
Królowie Dynastii ZhouEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Suzanne M. M. Young, A. Mark Pollard, Paul Budd, Robert A. Ixer, The earliest use of iron in China, w: Metals in Antiquity, BAR international series, 792, Oxford: Archaeopress, 1999; str. 1–9
- ↑ Schirokauer & Brown 2006. "A Brief history of Chinese civilization: second edition". Wadsworth, Thomson Learning, str. 25–47.
- ↑ Granet, 1973, s. 32
- ↑ Granet, op. cit.
- ↑ M. Künstler, Pierwsze wieki cesarstwa chińskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1972; str. 28
BibliografiaEdytuj
- M. Granet, Cywilizacja chińska, PIW, Warszawa, 1973; str. 32-34
- R. Temple, Geniusz Chin, Ars Polona, Warszawa, 1994; str. 110-115