Dynastia Zhou

Historia Chin
Prehistoria i starożytność
Neolit w Chinach ok. 8000–2000 p.n.e.	Trzech Dostojnych i Pięciu Cesarzy według tradycji 2850−2205 p.n.e.
Dynastia Xia 2070–1600 p.n.e.
Dynastia Shang 1600–1046 p.n.e.
Dynastia Zhou 1046–256 p.n.e.
Okres Wiosen i Jesieni     Okres Walczących Królestw
Cesarstwo
Dynastia Qin 221 p.n.e.–206 p.n.e.
Dynastia Han 206 p.n.e.–220 n.e.
(Dynastia Xin 9–23)
Epoka Trzech Królestw 220–280
Wei • Shu • Wu
Dynastia Jin 265–420
	Szesnaście Królestw 304–439
Dynastie Południowe i Północne 420–589
Dynastia Sui 581–618
Dynastia Tang 618–907
(Dynastia Zhou 690–705)
Pięć Dynastii i Dziesięć Królestw 907–960	Dynastia Liao 907–1125
Dynastia Song 960–1279
		Xixia 1038–1227
	Jin 1115–1234
Dynastia Yuan 1271–1368
Dynastia Ming 1368–1644
Dynastia Qing 1644–1911
Współczesność
Republika Chińska 1912–1949
ChRL od 1949		Tajwan od 1949
Powiązane artykuły  Język chiński Sztuka chińska Architektura chińska

Dynastia Zhou (chiń. 周朝; pinyin: Zhōu Cháo; wym. [ʈʂóu ʈʂʰǎu]) – dynastia rządząca Chinami w latach od ok. 1045 do 256 r. p.n.e., po okresie Shang, a przed powstaniem cesarstwa Qin. Była to najdłużej panująca dynastia w historii Chin, aczkolwiek realną władzę sprawowała tylko w pierwszym okresie tzw. Zachodniej Dynastii Zhou, tj. do 770 r. p.n.e. W drugim okresie, tzw. Wschodniej dynastii Zhou, jej rządy cechowała rosnąca rola feudałów, którzy w Okresie Wiosen i Jesieni doprowadzili do rozbicia dzielnicowego na ponad 100 małych państewek. W końcowych latach panowania Zhou nasiliły się tendencje unifikacyjne, które doprowadziły do zjednoczenia Chin na drodze podboju przez państwo Qin.

Okres Zhou ma fundamentalne znaczenie dla chińskiej cywilizacji. To wtedy zaczęto wytapiać żelazo, a technika wytopu brązu osiągnęła niespotykane w ówczesnym świecie wyżyny. Pismo przeszło ewolucję od początkowych tzw. napisów na kościach wróżebnych do bliższych współczesnym znakom tzw. napisów na brązach.

Poczynając od VI w. p.n.e., epokę cechował bezprecedensowy rozkwit filozofii, nazywany okresem Stu Szkół, który położył podwaliny pod główne kierunki - konfucjanizm, taoizm i legizm, a także pod pomniejsze i zapomniane później kierunki, jak np. szkoła nazw czy moizm.

Panowanie dynastii Zhou dzieli się na okresy:

• Zachodnia Dynastia Zhou (ok. 1100-771 p.n.e.) – okres względnej stabilności politycznej;
• Wschodnia Dynastia Zhou (770-256 p.n.e.) – słabnąca rola władców i rosnąca rola panów feudalnych;
  • Okres Wiosen i Jesieni (770-476 p.n.e.) – okres rozbicia na ponad 100 małych dzielnic, zakończony wyłonieniem się 7 państw;
  • Okres Walczących Królestw (475-221 p.n.e.) – okres walki 7 królestw o supremację;

Historia

Cywilizacja chińska w okresie rządów Zachodniej Dynastii Zhou

Według tradycji Dynastia Zhou wywodziła się od Żółtego Cesarza, a także od Qi, który był synem dziewicy i Niebios, i za panowania Shuna zasłużył się jako minister rolnictwa i Książę Zbiorów.

W chińskich i zagranicznych źródłach różnie datuje się początek dynastii Zhou. Najstarsze daty, 1100 lub 1099 r. p.n.e., wskazują na narodziny założyciela dynastii Zhou, króla Wena (周文王). Rządził on wasalnym krajem Zhou nad rzeką Wei, w zachodniej części państwa Shangów i nosił tytuł Naczelnika Zachodu. Urósł jednak w siłę i popadł w konflikt ze swoim suwerenem, który go więził. Konfliktu tego nie rozwiązała śmierć Wena w 1050 roku p.n.e., a data wstąpienia na tron jego syna, króla Wu, również bywa przyjmowana jako początek dynastii Zhou.

W 1045 r. p.n.e. w bitwie pod Muye król Wu pokonał armię Shangów, a ostatni władca tej dynastii Di Xin zginął w podpalonym przez siebie pałacu. Dlatego rok 1045, kiedy to władza Zhou objęła ziemie będące kolebką chińskiej cywilizacji, również jest uważany za początek dynastii. Tradycyjna chińska historiografia datuje jednak to wydarzenie na 1022 r. p.n.e. i to jest kolejna data uważana otwierającą nowy okres.

Zachodnia Dynastia Zhou (ok. 1100-771 p.n.e.)

Po zdobyciu władzy, królowie nowej dynastii dokonali podziału lennego, zachowując dla siebie państwo Zhou, obejmujące tereny nad rzeką Wei oraz skrawek nad środkowym biegiem Rzeki Żółtej. Okres ten cechował się ekspansją terytorialną cywilizacji chińskiej oraz rozwojem technicznym i kulturalnym.

Wschodnia Dynastia Zhou (770-256 p.n.e.)

Zasięg Wschodniej Dynastii Zhou

W 770 roku pod naciskiem barbarzyńskich plemion z Zachodu, władcy Zhou musieli przenieść swą stolicę na wschód, do Luoyangu. Centralne położenie uniemożliwiło im jednak rozwój swej dziedziny, podczas gdy kraje na Zachodzie, choć musiały stawiać czoła barbarzyńcom, mogły poszerzać swój zasięg terytorialny. Władcy Zhou stawali się coraz bardziej zależni od swoich wasali, aż w końcu stali się figurantami bez politycznego znaczenia. Ostatni z władców, Nanwang został zdetronizowany przez króla Qin, Zhaoxianga, a datę jego śmierci w roku 256 p.n.e., przyjmuje się za koniec dynastii.

W czasach tych, obejmujących tzw. Epokę Wiosen i Jesieni oraz Epokę Walczących Królestw, trwały nieustanne waśnie i wojny domowe. Mimo to nadal rozwijały się gospodarka rolna oraz miasta, jako ośrodki władzy administracyjnej, handlu i rzemiosła. Około 600 p.n.e. zostało w Chinach wprowadzone do użytku żelazo, którego zastosowanie do wyrobu narzędzi rolniczych pozwoliło na dalsze rozwinięcie produkcji żywności.

Państwa wasalne wybiły się na niezależność i zaczęły toczyć wojny o supremację. Ostatecznie latach 230 - 221 p.n.e. władca państwa Qin podbił wszystkie państwa chińskie i zjednoczył po raz pierwszy kraj w jednolity organizm państwowy, mianując się Pierwszym Cesarzem dynastii Qin.

Rozwój filozofii

Chaos panujący w ówczesnych Chinach doprowadził do tego, że jednym z głównych problemów, na których koncentrowała się ówczesna chińska filozofia, były sprawiedliwe i skuteczne rządy. Na gruncie sprzeciwu wobec nietolerancyjnych stosunków społecznych, często cechujących się przemocą i okrucieństwem, na początku V wiek p.n.e. powstała nauka filozoficzna, zwana od imienia twórcy konfucjanizmem, która głosiła humanitaryzm, poszanowanie tradycji i hierarchii w społeczeństwie, sprawiedliwość społeczną, idee zjednoczenia państwa. Głosiła też, że człowiek jest z natury dobry i że społeczeństwo powinno być rządzone przez mędrców.

Przez prawie trzy stulecia konfucjanizm nie zyskał jednakże szerszego uznania, a nawet był okresowo ostro potępiany (palenie ksiąg konfucjańskich w czasie dynastii Qin). Dopiero za dynastii Han, to jest od 206 p.n.e. stał się on doktryną filozoficzną i religią państwową Chin feudalnych, a do dziś stanowi ważny element chińskiej kultury duchowej.

Ważniejsze wynalazki i odkrycia

Okres Wschodniej Dynastii Zhou, w którym prowadzono intensywne działania wojenne, przyczynił się do powstania wielu wynalazków, nie tylko militarnych, z których część - jak np. kusza czy chomąto - dotarła do Europy dopiero wiele wieków później.

• W VI w. p.n.e. wynaleziono żelazny pług oraz uprawę szeregową (W Europie stosowana dopiero od XVIII w. n.e.); odlewano dzwony strojone;
• Między VI a V w. p.n.e. zaczęto konstruować pierwsze latawce; wynalazek dotarł do Europy w XVI wieku.
• W V w. p.n.e. prowadzono tzw. poszukiwania geobotaniczne, tj. wykorzystanie roślin do wykrywania złóż minerałów;
• W IV w. p.n.e. wytapiano żeliwo; stosowano miech tłokowy obustronnego działania, który przyspieszył rozwój metalurgii; używano ropy naftowej i gazu ziemnego w charakterze paliwa (do surowców dowiercano się kiedy szukano solanek); budowano już pierwsze kompasy; w dziele Mocjusza zostaje sformułowana pierwsza zasada dynamiki newtonowskiej: Zatrzymanie ruchu jest spowodowane przeciwną siłą [...] Jeśli nie ma przeciwnej siły [...] ruch nigdy nie zostanie zatrzymany. Jest to tak pewne, jak to, że wół nie jest koniem; stosowano już trujące gazy bojowe; pojawiła się kusza;
• W IV-III w. p.n.e. wynaleziono uprząż szorową, dużo efektywniejszą niż stosowana wówczas na Zachodzie uprząż podgardlnikowo-popręgowa; uprząż szorowa przyczyniła się do wynalezienia w Chinach chomąta

a w III w. p.n.e. budowano przyrządy tarczowe i wskazówkowe, m.in. kompas geomantyczny i tworzono pierwsze mapy plastyczne

Królowie Dynastii Zhou

Imię prywatne	Imię pośmiertne	Lata panowania1
Ji Fa 姬發	Wuwang 武王	1046 p.n.e.-1043 p.n.e.1
Ji Song 姬誦	Chengwang 成王	1042 p.n.e.-1021 p.n.e.1
Ji Zhao 姬釗	Kangwang 康王	1020 p.n.e.-996 p.n.e.1
Ji Xia 姬瑕	Zhaowang 昭王	995 p.n.e.-977 p.n.e.1
Ji Man 姬滿	Muwang 穆王	976 p.n.e.-922 p.n.e.1
Ji Yihu 姬繄扈	Gongwang 共王	922 p.n.e.-900 p.n.e.1
Ji Jian 姬囏	Yiwang 懿王	899 p.n.e.-892 p.n.e.1
Ji Pifang 姬辟方	Xiaowang 孝王	891 p.n.e.-886 p.n.e.1
Ji Xie 姬燮	Yiwang 夷王	885 p.n.e.-878 p.n.e.1
Ji Hu 姬胡	Liwang 厲王	877 p.n.e.-841 p.n.e.1
	Gonghe (regent) 共和	841 p.n.e.-828 p.n.e.
Ji Jing 姬靜	Xuanwang 宣王	827 p.n.e.-782 p.n.e.
Ji Gongsheng 姬宮湦	Youwang 幽王	781 p.n.e.-771 p.n.e.
Ji Yijiu 姬宜臼	Pingwang 平王	770 p.n.e.-720 p.n.e.
Ji Lin 姬林	Huanwang 桓王	719 p.n.e.-697 p.n.e.
Ji Tuo 姬佗	Zhuangwang 莊王	696 p.n.e.-682 p.n.e.
Ji Huqi 姬胡齊	Xiwang 釐王	681 p.n.e.-677 p.n.e.
Ji Lang 姬閬	Huiwang 惠王	676 p.n.e.-652 p.n.e.
Ji Zheng 姬鄭	Xiangwang 襄王	651 p.n.e.-619 p.n.e.
Ji Renchen 姬壬臣	Qingwang 頃王	618 p.n.e.-613 p.n.e.
Ji Ban 姬班	Kuangwang 匡王	612 p.n.e.-607 p.n.e.
Ji Yu 姬瑜	Dingwang 定王	606 p.n.e.-586 p.n.e.
Ji Yi 姬夷	Jianwang 簡王	585 p.n.e.-572 p.n.e.
Ji Xiexin 姬泄心	Lingwang 靈王	571 p.n.e.-545 p.n.e.
Ji Gui 姬貴	Jingwang 景王	544 p.n.e.-521 p.n.e.
Ji Meng 姬猛	Daowang 悼王	520 p.n.e.
Ji Gai 姬丐	Jingwang 敬王	519 p.n.e.-476 p.n.e.
Ji Ren 姬仁	Yuanwang 元王	475 p.n.e.-469 p.n.e.
Ji Jie 姬介	Zhendingwang 貞定王	468 p.n.e.-442 p.n.e.
Ji Quji 姬去疾	Aiwang 哀王	441 p.n.e.
Ji Shu 姬叔	Siwang 思王	441 p.n.e.
Ji Wei 姬嵬	Kaowang 考王	440 p.n.e.-426 p.n.e.
Ji Wu 姬午	Weiliewang 威烈王	425 p.n.e.-402 p.n.e.
Ji Jiao 姬驕	Anwang 安王	401 p.n.e.-376 p.n.e.
Ji Xi 姬喜	Liewang 烈王	375 p.n.e.-369 p.n.e.
Ji Bian 姬扁	Xianwang 顯王	368 p.n.e.-321 p.n.e.
Ji Ding 姬定	Shenjingwang 慎靚王	320 p.n.e.-315 p.n.e.
Ji Yan 姬延	Nanwang 赧王	314 p.n.e.-256 p.n.e.
1 Pierwszą powszechnie akceptowaną datą w historii Chin jest rok 841 p.n.e.

Bibliografia

• M. Granet, Cywilizacja chińska, PIW, Warszawa, 1973; str. 32-34
• R. Temple, Geniusz Chin, Ars Polona, Warszawa, 1994; str. 110-115