Dystrykt lubelski
Dystrykt lubelski, okręg lubelski (niem. Distrikt Lublin) – jednostka administracyjna Generalnego Gubernatorstwa od 26 października 1939[1] do 25 lipca 1944[2]. W 1940 roku zajmował obszar 26 848 km² a w 1942 – 26 560 km²[3][4].
HistoriaEdytuj
Dystrykt lubelski został utworzony 26 października 1939 roku:
- głównie z obszaru dotychczasowego woj. lubelskiego II Rzeczypospolitej bez powiatu siedleckiego, a więc:
- powiatu miejskiego Lublin oraz powiatów ziemskich: bialskiego, biłgorajskiego, chełmskiego, hrubieszowskiego, garwolińskiego (południowa połowa), janowskiego, krasnostawskiego, lubartowskiego, lubelskiego, łukowskiego (bez północno-zachodniego fragmentu), puławskiego, radzyńskiego, tomaszowskiego, włodawskiego i zamojskiego
- także z części obszaru dotychczasowego woj. lwowskiego II Rzeczypospolitej, a więc:
- powiatów ziemskich: jarosławskiego (północny fragment), łańcuckiego (północno-wschodni skrawek), lubaczowskiego (północno-zachodnia połowa), niżańskiego (północno-wschodnia 1/3), rawskiego (północno-wschodni fragment), sokalskiego (zachodnia połowa) i tarnobrzeskiego (dwa północno-wschodnie fragmenty)
W listopadzie 1939 roku utworzono powiat miejski (Stadtkreis) w Chełmie. 28 listopada 1939 roku wprowadzono rozporządzenie w sprawie administracji nad polską społecznością.
1 stycznia 1940 zatwierdzono status powiatowy miast Lublina i Chełma i podzielono obszar dystryktu lubelskiego na 10 starostw (Kreishauptmannschaften):
- Kreishauptmannschaft Biala Podlaska (z powiatu bialskiego i północnej części powiatu włodawskiego)
- Kreishauptmannschaft Bilgoraj (z powiatu biłgorajskiego oraz części powiatów zamojskiego, jarosławskiego, łancuckiego i tarnobrzeskiego)
- Kreishauptmannschaft Chelm (z powiatów chełmskiego i głównej części powiatu włodawskiego)
- Kreishauptmannschaft Hrubieszow (z powiatu hrubieszowskiego oraz części powiatów tomaszowskiego i sokalskiego)
- Kreishauptmannschaft Janow Lubelski (z powiatu janowskiego oraz części powiatu tarnobrzeskiego)
- Kreishauptmannschaft Krasnystaw (z powiatu krasnostawskiego)
- Kreishauptmannschaft Lublin-Land (z powiatu lubelskiego)
- Kreishauptmannschaft Pulawy (z powiatu puławskiego oraz części powiatu garwolińskiego)
- Kreishauptmannschaft Radzyn (z powiatów radzyńskiego, lubartowskiego i części powiatów łukowskiego i włodawskiego)
- Kreishauptmannschaft Zamosc (z głównej części powiatów zamojskiego i tomaszowskiego oraz części powiatów lubaczowskiego i rawskiego)
W maju 1940 roku włączono z powrotem Chełm do powiatu chełmskiego (którego nazwę zmieniono na Cholm 1 października 1941).
1 września 1941 roku część Kreishauptmannschaft Radzyn włączono do Kreishauptmannschaft Lublin-Land (obszar dawnego polskiego powiatu lubartowskiego bez gmin Czemierniki, Debowa, Lysobyki, Michow, Parczew i Wielki) oraz do Kreishauptmannschaft Pulawy (gminy Lysobyki, Michow i Wielki z byłego polskiego powiatu lubartowskiego)[5].
30 września 1942 roku zmieniono siedzibę powiatu janowskiego z Janowa do Kraśnika, a października 1942 roku nazwę starostwa na Kreishauptmannschaft Janow Lubelski in Krasnik.
30 września 1943 roku gminę Chodel wyłączono z Kreishauptmannschaft Lublin-Land i włączono do Kreishauptmannschaft Pulawy.
W Lubartowie utworzono komisariat ziemski starostwa powiatowego ziemskiego lubelskiego: Landeskomissariat Lubartow[6].
Według stanu z 1 stycznia 1944 roku dystrykt lubelski składał się z 11 powiatów (Stadt Lublin + 10 Kreishauptmannschaften).
MiejscowościEdytuj
Lista stu największych miejscowości w dystrykcie lubelskim w 1943 roku[7].
Gubernatorzy dystryktuEdytuj
- Friedrich Schmidt (1939 – marzec 1940)
- Ernst Zörner (31 marca 1940 – 10 kwietnia 1943)
- Richard Wendler (27 maja 1943 – lipiec 1944)
Dowódcy SS i PolicjiEdytuj
- SS-Brigadeführer/SS-Gruppenführer Odilo Globocnik (1940–1943)
- SS-Gruppenführer Jakob Sporrenberg (1943–1944)
Komenda Sipo-SDEdytuj
Komendanci Sipo-SD:
- SS-Stubaf dr Alfred Hasselberg (15 listopada 1939 – 25 grudnia 1939)
- SS-Hstuf Huth (grudzień 1939 – styczeń 1940)
- SS-Stubaf Walter Huppenkoten (luty – 19 lipca 1940)
- SS-Hstuf Johann Schmer (sierpień – grudzień 1941)
- SS-Ostubaf Johannes Müller (grudzień[8] 1940 – grudzień 1943)
- SS-Stubaf/SS-Ostubaf dr Karl Pütz (grudzień 1943 – lipiec 1944)
Departamenty I (administracja) i II (organizacja)
- Kierownik: SS-Hstuf Julius Cramer (1940 – lipiec 1944)
Departament III (wywiad)
- Kierownicy: SS-Hstuf/SS-Stubaf Friedrich Buchardt (marzec 1940 – 17 stycznia 1943) i SS-Hstuf/SS-Stubaf dr Ewald Biegelmeyer (18 stycznia 1943 – lipiec 1944)[9]
Siedziba wywiadu SS na dystrykt znajdowała się w Lublinie początkowo przy pl. Marii Skłodowskiej-Curie 5[10].
Departament IV (Gestapo)
- Kierownicy: SS-Hstuf Johann Schmer (listopad 1939 – grudzień 1941), SS-Hstuf Arnold Kirste (czerwiec – grudzień 1941) i SS-Hstuf/SS-Stubaf Walter Liska (styczeń 1942 – lipiec 1944)[9]
Siedziba hitlerowskiej tajnej policji i kontrwywiadu w Lublinie mieściła się razem z aresztem śledczym przy ul. Uniwersyteckiej 3, w dawnym Urzędzie Ziemskim. Budynek zwano potocznie „Pod Zegarem”. Obecnie mieści się tam Muzeum Martyrologii „Pod Zegarem” (adres ul. Uniwersytecka 1)[11].
Departament V (Kripo)
- Kierownik: SS-Hstuf Johann Kleyer (1942 – lipiec 1944)
Więzienie KdS Lublin
- Naczelnik: SS-Ostuf Peter Paul Domnick (9 listopada 1939 – 22 lipca 1944)[12]
Więzienie dystryktowych Sicherheitspolizei i Sicherheitsdienst przez cały okres okupacji znajdowało się na lubelskim zamku.
PrzypisyEdytuj
- ↑ Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die Besetzten Polnischen Gebiete = Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla Okupowanych Polskich Obszarów / hrsg. vom Amt des Generalgouverneurs. 1939, Nr 1 (26 October) - Nr 15 (31 Dezember)
- ↑ 25 lipca 1944 – data zajęcia Lublina przez Armię Czerwoną.
- ↑ Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku (rozdział II – Terytorium i podział administracyjny). Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, 2005.
- ↑ Gemeindeverzeichnis : Distrikt Lublin
- ↑ Gminy Czemierniki, Debowa i Parczew i pozostały w Kreishauptmannschaft Radzyn.
- ↑ Search archives, www.szukajwarchiwach.pl [dostęp 2017-11-22] (ang.).
- ↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG
- ↑ Sicherheitspolizei (SiPo) und Sicherheitsdienst (SD) im Distrikt Lublin - Einheiten der Polizei und des SD - Forum der Wehrmacht, www.forum-der-wehrmacht.de [dostęp 2020-03-15] (ang.).
- ↑ a b Search archives, szukajwarchiwach.pl [dostęp 2020-07-23] (ang.).
- ↑ Posts by Minotauros - Forum der Wehrmacht, www.forum-der-wehrmacht.de [dostęp 2020-03-15] (ang.).
- ↑ Areszt Urzędu Komendanta Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa dystryktu lubelskiego - ul. Uniwersytecka 3 | Wirtualny Sztetl, sztetl.org.pl [dostęp 2018-12-21] (pol.).
- ↑ Muzeum Lubelskie w Lublinie • Więzienie na Zamku Lubelskim •, www.muzeumlubelskie.pl [dostęp 2020-03-15] (pol.).