Dzbaniwo kalebasowe

Dzbaniwo kalebasowe
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	jasnotowce
Rodzina	bignoniowate
Rodzaj	dzbaniwo
Gatunek	Dzbaniwo kalebasowe
	Nazwa systematyczna
	Crescentia cujete L.; Sp. pl. 2:626. 1753
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dzbaniwo kalebasowe, krescencja, drzewo kalebasowe^[5] (Crescentia cujete) – gatunek drzewa tropikalnego należący do rodziny bignoniowatych (Bignoniaceae). Pochodzi z Ameryki Środkowej, gdzie rośnie od południowego Meksyku po Kolumbię, poza tym na wyspach karaibskich. Rozprzestrzenił się w strefie międzyzwrotnikowej jako roślina uprawiana i dziczejąca^[3]. Ze względu na wielowiekową tradycję uprawy trudne do ustalenia jest dokładne miejsce pochodzenia^[6].

Morfologia edytuj

Kwiat

Owoc i nasiona

Pokrój: Niewielkie drzewo o wysokości do 10 m, często wielopniowe.
Liście: Tworzą skupienia w węzłach, podługowate, całobrzegie, o długości do 12 cm.
Kwiaty: Wyrastają prosto z pnia i grubszych konarów (kaulifloria). Korona brudnofioletowa z ciemniejszymi żyłkami, o zgiętej rurce wewnątrz jaśniejszej (zielonkawo-żółtej) i pięciu wywiniętych płatkach o średnicy kilku centymetrów^[5].
Owoce: Zielone, okrągłe, czasem eliptyczne torebki, o średnicy do 30 cm. Owocnia zdrewniała, gruba, wewnątrz wypełniona jest luźną tkanką, której duże przestwory międzykomórkowe nadają białą barwę. Wewnątrz miąższu znajdują się liczne, czarne nasiona.

Biologia i ekologia edytuj

Kwiaty rozwijają się od maja do stycznia i zapylane są przez nietoperze. Owoce dojrzewają przez siedem miesięcy^[6]. Miąższ owoców i zawarte w nim nasiona na surowo są trujące. W roślinie stwierdzono obecność m.in. kwasu winowego, cytrynowego, chlorogenowego i garbników^[7]. Gatunek ten należy do nielicznych gatunków drzewiastych porastających sawannę zalewową na okresowo podtapianych nizinach przyatlantyckich. Drzewa rosną zwykle pojedynczo, czasem w towarzystwie paurotisa drzewiastego (Paurotis wrightii)^[8].

Zastosowanie edytuj

Zdrewniała skorupa owocu służy do wytwarzania naczyń i instrumentów muzycznych, tzw. marakasów^[9]^[5]. Ze zdrewniałych owocni wykonuje się misy oraz naczynia do parzenia yerba mate zwane tykwami, kalebasami lub mate^[7]. Owoce wykorzystywane były przez ludność tubylczą Ameryki Środkowej także do maskowania się podczas polowań. Łowca po wykrojeniu odpowiednich otworów wkładał twardą owocnię na głowę, po czym płynąc z głową wystawioną nad powierzchnię wody mógł podpływać do ptaków i chwytać je gołymi rękoma (ptaki nie obawiały się "unoszących się" na wodzie owoców)^[6]. Wszechstronne zastosowanie owoców ułatwia możliwość modyfikowania ich kształtu poprzez owijanie ich sznurem we wczesnym okresie rozwoju^[7].

Miąższ i nasiona są wykorzystywane w medycynie ludowej jako środek moczopędny i przeczyszczający^[7].

Twarde i wytrzymałe drewno dzbaniwa służy do wyrobu narzędzi i uchwytów^[6].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-06] (ang.).
↑ ^a ^b Taxon: Crescentia cujete L.. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2010-07-19]. (ang.).
↑ Crescentia cujete, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c Bogdan Zemanek: Krescencja. W: Encyklopedia biologiczna. Zdzisława Otałęga (red. nacz.). Kraków: Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, 1998.
↑ ^a ^b ^c ^d Robert G. Schill: Crescentia cujete Linnaeus. killer plants, 2005. [dostęp 2010-07-19]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 258-259. ISBN 83-7079-778-4.
↑ Jolanta i Karol Węglarscy: Użyteczne rośliny tropików. Poznań: Hortus Botanicus Universitatis Posnaniensis, 2008, s. 243. ISBN 978-83-61320-17-3.
↑ Evan Bailyn: Maracas. Music of Puerto Rico. [dostęp 2010-07-19]. (ang.).

Bibliografia edytuj

Jens G.J.G. Rohwer Jens G.J.G., Atlas roślin tropikalnych, MałgorzataM. Świdzińska (tłum.), Warszawa: HORYZONT, 2002, ISBN 83-7311-378-9, OCLC 68634821 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-06] (ang.).

[grin-3] Taxon: Crescentia cujete L.. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2010-07-19]. (ang.).

[iucn-4] Crescentia cujete, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[encyk-5] Bogdan Zemanek: Krescencja. W: Encyklopedia biologiczna. Zdzisława Otałęga (red. nacz.). Kraków: Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, 1998.

[week-6] Robert G. Schill: Crescentia cujete Linnaeus. killer plants, 2005. [dostęp 2010-07-19]. (ang.).

[wep-7] Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 258-259. ISBN 83-7079-778-4.

[8] Jolanta i Karol Węglarscy: Użyteczne rośliny tropików. Poznań: Hortus Botanicus Universitatis Posnaniensis, 2008, s. 243. ISBN 978-83-61320-17-3.

[9] Evan Bailyn: Maracas. Music of Puerto Rico. [dostęp 2010-07-19]. (ang.).

[5]

[3]

[6]

[1]

[2]

[4]

[7]

[8]

[9]