Dziewięciu Bohaterów

Dziewięciu Bohaterów – według średniowiecznego toposu trzy triady historycznych, biblijnych i legendarnych postaci będącymi ideałem średniowiecznego rycerstwa, reprezentujących pogaństwo, judaizm i chrześcijaństwo. Znani są również pod pojęciem "Dziewięciu Książąt", zaś we francuskiej literaturze jako "Dziewięciu Dzielnych" (fr. Les Neuf Preux). Znajomość ich życia i świadomość ich męstwa były dla rekrutantów jednym z punktów wyjścia przy ocenie aspirujących na rycerza.

Dziewięciu Bohaterów tworzą trzy triady; pogańską reprezentują trzej antyczni herosi: mityczny Hektor, król Macedonii i Grecji Aleksander Macedoński oraz rzymski dyktator Juliusz Cezar; triadę żydowską tworzą Izraelici: sędzia Jozue, król Dawid i Juda Machabeusz; triadę chrześcijańską tworzą: legendarny Król Artur, cesarz Karol Wielki i przywódca I krucjaty Gotfryd z Bouillon.

Geneza i rozwój toposu edytuj

Figury Dziewięciu Bohaterów na Pięknej Studni ("Schöner Brunnen") w Norymberdze (1385-1396). Od lewej: Juda Machabeusz, Dawid (z harfą), Juliusz Cezar, Aleksander. Ponadto widoczna jest figura św. Marka (z lwem)

Hektor, Aleksander Wielki, Juliusz Cezar, według Hansa Burkmaira, 1519 r.

Lucas van Leyden, Jozue, Dawid i Juda Machabeusz, ok. 1520 r.

Herb Juliusza Cezara z Habsburskiego herbarzu

Herb Karola Wielkiego z Habsburskiego herbarzu

Fragment dekoracji malarskiej w Castello della Manta

O Dziewięciu Bohaterach po raz pierwszy pisze Jacques de Longuyon w swoim dziele Voeux du Paon z 1312 roku. Holenderski badacz średniowiecza Johan Huizinga wskazał na silny związek wszystkich dziewięciu postaci z romansem rycerskim. Podział bohaterów na trzy triady ma związek z praktykowanym w średniowieczu i powszechnym w symbolice podziałem trialistycznym, tu uwzględniono postaci zarówno w kategoriach religijnych jak i historycznych. Znaczenie Voeux du Paon Longuyona było wielkie dla kultury późnego średniowiecza, szczególnie dla ówczesnych elit władzy i rycerstwa. To dzieło stało się punktem wyjścia dla kolejnych Chansons de geste w literaturze, dzieł malarstwa książkowego, rzeźby. topos dziewięciu mężnych był asumptem do poszukiwania żeńskiego odpowiednika, co miało spełnić "pragnienie równowagi społecznej". Tym ekwiwalentem miały być poezje Eustachego Deschampsa, w których wybrał Dziewięć Bohaterek. Według Huizingi były "grupą raczej dziwacznych heroinek". Wśród zarówno fikcyjnych jak historycznych postaci były m.in. Pentezylea, Tomyris i Semiramida. Według Deschampsa "dziewiątym herosem" był Bertrand du Guesclin, bretoński rycerz który podczas angielsko-francuskiej wojny stuletniej, po przegranych bitwach pod Crécy (1346) i Poitiers (1356) miał przechylić szalę zwycięstwa na korzyść Francji. Za jednego z Dziewięciu Bohaterów uważał się Franciszek I Walezjusz.

Postaci Dziewięciu Bohaterów były silnymi osobistościami oraz przykładami idealnego rycerza i wojownika. Oprócz Hektora i króla Artura są to zwycięzcy. Ponadto każdy z nich ma rycerski rodowód. W ikonografii, dla podkreślenia rycerskiego pochodzenia postaci, przedstawiano je z tarczami. Herby przedstawione na tarczach były często fikcyjne, wywodzone ze średniowiecznych wyobrażeń. Niezależnie od podziału na triady i kontekstu historycznego bohaterów ukazywano zawsze razem w celu manifestowania rycerskich cnót, których wymiar był ponadczasowy i uniwersalny. Tworzono liczne biografie rycerzy idealnych, którzy swoim męstwem, wiernością, prawością i mądrością mogli służyć za wzór dla wszystkich innych.

Ikonografia edytuj

Temat Dziewięciu Bohaterów pojawił się głównie w rzeźbie i malarstwie gotyckim na terenie Europy Zachodniej, głównie we Francji i Rzeszy Niemieckiej. Do najcenniejszych przykładów zalicza się grupę dziewięciu figur w Sali Hanzeatyckiej mieszczącej się w ratuszu w Kolonii. Pod ozdobnymi baldachimami znajdują się pełnoplastyczne figury, datowane na trzecią ćwierć XIV wieku. Z tego samego okresu pochodzi Piękna Studnia - studzienka usytuowana na rynku w Norymberdze, znajdująca się w wieży, której elewacje zdobią, oprócz figur Dziewięciu Bohaterów, alegorie siedmiu sztuk wyzwolonych, przedstawienia siedmiu elektorów Rzeszy, czterech ewangelistów i proroków. Częściowo uszkodzone oryginalne figury (obecnie w Germanisches Nationalmuseum) zastąpiono in situ kopiami.

W zbiorach nowojorskiego The Cloisters zachowała się część cyklu tapiserii ukazujących Króla Artura, Jozuego, Dawida, Hektora i Juliusza Cezara^[1].

Przykładem włoskiej recepcji jest fresk I Nove Prodi, przypisywany Mistrzowi z Castello della Manta namalowany około 1420 w Sali Baronów w Castello della Manta – zamku we włoskim Saluzzo. Oprócz Dziewięciu Bohaterów znajduje się żeński odpowiednik. Jest to cenny przykład włoskiego stylu pięknego.

Temat ten był również preferowany w angielskiej rzeźbie epoki elżbietańskiej, czego przykładem jest dekoracja elewacji zewnętrznych Montacute House w Montacute. Postaciom nadano antykizujące formy i kostiumy.

Fantazyjne Herby Dziewięciu edytuj

Herb Hektora
Herb Aleksandra Macedońskiego
Herb Juliusza Cezara (Godło ŚCRNN)
Herb Jozuego
Herb Dawida
Herb Judy Machabeusza
Herb Króla Artura
Herb Karola Wielkiego (Godło ŚCRNN)
Herb Gotfryda z Bouillon

Przypisy edytuj

↑ Three Attendants (from the Nine Heroes Tapestries). [w:] The Metropolitan Museum of Art. [on-line]. metmuseum.org, 2000–2011. [dostęp 2011-10-16]. (ang.).

Bibliografia edytuj

Johan Huizinga: Jesień średniowiecza. Warszawa.

Linki zewnętrzne edytuj

O Arms of the Nine Worthies ("Dziewięciu Bohaterów". heraldica.org. [dostęp 2011-10-16]. (ang.).

[metmuseum-1] Three Attendants (from the Nine Heroes Tapestries). [w:] The Metropolitan Museum of Art. [on-line]. metmuseum.org, 2000–2011. [dostęp 2011-10-16]. (ang.).

[1]