Wikipedia

Dziwaczek

Dziwaczek (Mirabilis) – rodzaj roślin zielnych z rodziny nocnicowatych. Należy do niego około 60 gatunków[4][5]. Zasięg rodzaju obejmuje strefy międzyzwrotnikową i umiarkowane na obu kontynentach amerykańskich. Jeden gatunek M. himalaica występuje także w południowej Azji[5]. Poza tym niektóre gatunki rozprzestrzenione zostały w uprawie i występują zdziczałe poza obszarem naturalnego występowania[6]. Najszerzej rozprzestrzeniony w świecie jest dziwaczek jalapa M. jalapa[5]. W Polsce kilka gatunków jest uprawianych, przejściowo dziczeje dziwaczek owłosiony M. albida[7].

Dziwaczek
Ilustracja
Dziwaczek jalapa
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

goździkopodobne

Rząd

goździkowce

Rodzina

nocnicowate

Rodzaj

dziwaczek

Nazwa systematyczna
Mirabilis L.
Sp. Pl. 177. 1 Mai 1753[3]
Typ nomenklatoryczny

M. jalapa Linnaeus

Synonimy
  • Jalapa P. Miller
  • Admirabilis Nieuwland
  • Nyctago A. L. Jussieu[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Mirabilis multiflora
Mirabilis albida

Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne, zwłaszcza kwitnący wieczorem dziwaczek jalapa. Kwiaty tego gatunku wykorzystywane są w Chinach do barwienia słodyczy na kolor karmazynowy. Proszek z miażdżonych nasion stosowany jest w Japonii w kosmetykach. Spichrzowe korzenie dziwaczka jadalnego M. expansa oraz M. multiflora były od czasów prehistorycznych ważnym źródłem pożywienia[8].

Morfologia edytuj

Pokrój
Rośliny zielne, zwykle byliny, często drewniejące u nasady, rzadziej jednoroczne[4]. Pędy nagie lub owłosione, nierzadko lepko, wzniesione lub płożące[4], osiągające do 1 m wysokości, zwykle silnie rozgałęzione[6]. Korzeń palowy cienki lub zgrubiały[4].
Liście
Naprzeciwległe[6], ogonkowe lub siedzące[4]. Blaszka liściowa cienka lub mięsista[4].
Kwiaty
Zwykle zebrane po kilka-kilkanaście w wierzchotkowe kwiatostany, czasem pojedyncze, wyrastające szczytowo lub w kątach liści. Kwiatostany wsparte są 5 zrośniętymi lub wolnymi podsadkami, tworzącymi mniej lub bardziej rozdętą okrywę. Kwiaty są obupłciowe, czasem klejstogamiczne (wówczas ze zredukowaną koroną)[4]. Kielich z 5 działkami[6]. Korona także z 5 płatków, zrosłych w długą rurkę (zwężoną nad zalążnią, lejkowatą lub dzwonkowatą[4]) i rozpostartych szeroko na końcu[6]. Pręcików jest od 3 do 6, wystających z rurki korony[4]. Zalążnia 5-komorowa, z pojedynczą szyjką słupka[6], zakończoną główkowatym znamieniem[4].
Owoce
Pięciokanciaste (rzadziej czterokanciaste)[4], wielonasienne torebka[6] kształtu kulistego, owalnego lub jajowatego, gładkie lub owłosione[4].

Systematyka edytuj

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny nocnicowatych (Nyctaginaceae) z plemienia Nyctagineae[9]

Wykaz gatunków[5][10]

Przypisy edytuj

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-10-07] (ang.).
  3. ↑ a b Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-11-09]. (ang.).
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l Richard W. Spellenberg: Mirabilis Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-11-11].
  5. ↑ a b c d Mirabilis Riv. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-11-11].
  6. ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 82. ISBN 0-333-74890-5.
  7. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 117, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 591, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  9. ↑ Genus Mirabilis L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-11-11].
  10. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dziwaczek&oldid=72986498”