Dzwonek szerokolistny

Dzwonek szerokolistny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	dzwonkowate
Rodzaj	dzwonek
Gatunek	dzwonek szerokolistny
	Nazwa systematyczna
	Campanula latifolia L.; Sp. pl. 1:165. 1753
Synonimy
	Campanula eriocarpa M. Bieb.; Campanula macrantha Fisch.;
	Campanula eriocarpa M. Bieb.; Campanula macrantha Fisch.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dzwonek szerokolistny^[5] (Campanula latifolia L.) – gatunek rośliny z rodziny dzwonkowatych (Campanulaceae Juss.).

Rozmieszczenie geograficzne edytuj

Występuje w zachodniej i środkowej Azji (od Syberii po Indie) i w Europie^[4]. W Polsce jest rozproszony w północnej i zachodniej części kraju, poza tym bardzo rzadki^[6]. W południowo-wschodniej części kraju rośnie na pojedynczych stanowiskach w Bieszczadach, skąd podany został z: doliny Tworylczyka, Działu, Moczarnego, doliny Rzeczycy, Bukowego Berda i Tarnawy Niżnej^[7].

Morfologia edytuj

Łodyga: Wzniesiona, podłużnie żeberkowana o zbiegających listewkach, w dolnej części miękko owłosiona. Wysokość 50–100 (150) cm^[8].
Liście: Ulistnienie skrętoległe. Liście odziomkowe na krótkich, oskrzydlonych ogonkach. Mają podługowato-jajowatą blaszkę i zaokrągloną, lub klinowatą nasadę. Są miękko owłosione i wyraźnie karbowane, lub piłkowane. Przysadki nieznacznie zmniejszające się ku górze^[8].
Kwiaty: Wyrastają z kątów przysadek pojedynczo lub po 2–3 na szypułkach o długości do 1 cm, są wzniesione lub odstające. Korona duża, jasnofioletowa lub niebieska, o długości 4–6 cm. Działki kielicha nie odgięte i czasami połączone ze sobą rąbkiem, we wcięciach międzydziałkowych brak wyrostków. Słupek dolny z szyjką i 3 znamionami. Pręcików 5. Mają nitki równowąskie i dołem spłaszczone^[8].
Owoce: Otwierająca się 3 otworkami u nasady torebka.

Morfologia
Liść
Kwiat
Młode owoce

Biologia i ekologia edytuj

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od czerwca do sierpnia^[9]. Rośnie w liściastych lasach i zaroślach, nad potokami. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek wyróżniający dla zbiorowiska Acer platanoides-Tilia cordata^[10]. Roślina rośnie doskonale na żyznych i umiarkowanie wilgotnych glebach. Wymaga słońca lub półcienia. Roślina ta rośnie najlepiej pod koronami drzew, wśród krzewów i w wielogatunkowych kępach różnych roślin^[11]. Liczba chromosomów 2n = 34^[7].

Gatunek zróżnicowany na dwa podgatunki^[12]:

Campanula latifolia subsp. latifolia – występuje w całym zasięgu gatunku
Campanula latifolia subsp. megrelica (Manden. & Kuth.) Ogan. – rośnie w Kaukazie

Zagrożenia i ochrona edytuj

W latach 2004–2014 roślina podlegała w Polsce ochronie ścisłej^[13]. Od 2014 roku jest objęta ochroną częściową^[14]. Gatunek umieszczony na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006) pośród gatunków narażonych na wyginięcie (kategoria zagrożenia V)^[15]. W wydaniu z 2016 roku otrzymał kategorię NT (bliski zagrożenia)^[16]. Obserwuje się spadek liczby stanowisk dzwonka szerokolistnego w Polsce oraz spadek liczebności na potwierdzonych stanowiskach. Ogólną liczbę stanowisk w kraju określa się jako małą – do stu (stan na 2019)^[17]. Źródłem zagrożenia może być niszczenie jego siedlisk^[8].

Zastosowanie edytuj

Jest uprawiany jako roślina ozdobna. Nadaje się do ogrodów skalnych, na rabaty i na kwiat cięty. Najlepiej rośnie na wilgotnej, żyznej i przepuszczalnej glebie, w pełnym słońcu lub w częściowym zacienieniu. Rozmnaża się z nasion wysiewanych jesienią, lub wiosną przez podział bryły korzeniowej lub przez sadzonki z podstawy pędów. Strefy mrozoodporności 5-9^[18].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2017-03-12].
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN ). [dostęp 2010-07-20].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Adam Zając, Maria Zając (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki UJ, 2001, s. 110.
↑ ^a ^b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
↑ ^a ^b ^c ^d Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Wyd. II. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 261, seria: Flora Polski. ISBN 83-7073-444-8.
↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Anna Skórkowska: Dzwonek szerokolistny. 2013. [dostęp 2013-06-19].
↑ World Checklist of Selected Plant Families. [dostęp 2013-11-11]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Rybarczyk Adam, Dzwonek szerokolistny, Głos Lasu, 2019, s. 22 - 23 [dostęp 2023-09-14].
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-14] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-03-12].

[grin-4] Germplasm Resources Information Network (GRIN ). [dostęp 2010-07-20].

[checklist2002-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[zajac-6] Adam Zając, Maria Zając (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki UJ, 2001, s. 110.

[K-7] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.

[mirkowa-8] Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Wyd. II. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2006, s. 261, seria: Flora Polski. ISBN 83-7073-444-8.

[szafer-9] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[matuszkiewicz-10] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[urzadzamy-11] Anna Skórkowska: Dzwonek szerokolistny. 2013. [dostęp 2013-06-19].

[wcsp-12] World Checklist of Selected Plant Families. [dostęp 2013-11-11]. (ang.).

[rozp2004-13] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).

[rozp2014-14] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[redlist-15] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[16] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[17] Rybarczyk Adam, Dzwonek szerokolistny, Głos Lasu, 2019, s. 22 - 23 [dostęp 2023-09-14].

[E-18] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[5]

[1]

[2]

[3]

[4]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]