EN80
EN80 – seria normalnotorowych elektrycznych wagonów silnikowych i doczepnych, eksploatowana przez Warszawską Kolej Dojazdową (wcześniej Elektryczną Kolej Dojazdową) w latach 1927–1972. Tabor wyprodukowany przez English Electric w liczbie 20 wagonów silnikowych i 20 doczep został po II wojnie światowej odbudowany i uzupełniony o 12 doczep przez Konstal Chorzów. Przestarzałe wagony konstrukcji drewnianej po 45 latach pracy zostały zastąpione przez składy EN94. Do dziś zachował się jeden wagon silnikowy o numerze 16, będący eksponatem muzealnym.
.jpg) EN80-16s w pobliżu stacji Podkowa Leśna Główna. | |
| Kraj produkcji |
|
|---|---|
| Producent | |
| Lata budowy |
1927, 1948 |
| Układ osi | |
| Układ wagonów |
S+D lub S+D+D |
| Wymiary | |
| Masa służbowa |
S (produkcja EE[c]): 23,1 t |
| Długość |
13 400 mm |
| Szerokość |
2250 mm |
| Wysokość |
3327 mm |
| Średnica kół |
S: nowe/zużyte: 851/780 mm |
| Napęd | |
| Typ silników |
EE: DK-31 |
| Liczba silników |
EE: 4×36 kW |
| Napięcie zasilania |
600 V DC |
| Parametry eksploatacyjne | |
| Moc ciągła |
EE: 144 kW |
| Prędkość konstrukcyjna |
85 km/h |
| System hamulca |
ręczny, pneumatyczny Knorr, samoczynny, elektryczny zwarciowy |
| Parametry użytkowe | |
| Liczba miejsc siedzących |
S i D: 38 |
| Liczba miejsc ogółem |
S: 68 |
Geneza i produkcja edytuj
W 1918 powstała spółka akcyjna Siła i Światło, która była inicjatorem i właścicielem przedsięwzięcia budowy Elektrycznych Kolei Dojazdowych i w której wiodącym kapitałem był kapitał angielski[4]. W związku z budową tej pierwszej normalnotorowej elektrycznej kolei w Polsce[4] potrzebny był nowy tabor, który specjalnie dla EKD zbudowały brytyjskie zakłady English Electric[2].
W 1927 wyprodukowano 20 wagonów silnikowych i 20 wagonów doczepnych[1]. Wszystkie z nich zostały dostarczone do Polski przed uruchomieniem linii, co miało miejsce 11 grudnia 1927[4].
Po II wojnie światowej tabor odbudowano i zasilono dodatkowymi 12 wagonami doczepnymi, wyprodukowanymi w 1948 w zakładach Konstal w Chorzowie, zakupiono także nowe silniki o mocy 45 kW[1].
Konstrukcja edytuj
Nadwozie edytuj
.jpg)
Wagony serii EN80 były konstrukcji drewnianej czopowanej[5]. Główne jej elementy (ściany i dach) były wykonane z afrykańskiego drewna dabema[5]. Na końcach wagonów, na wysokości 462 mm ponad główką szyny[2], umieszczono sprzęgi typu tramwajowego (dyszle)[6], ponadto sprzęganie wagonów w składy odbywało się za pomocą sprzęgu elektrycznego i powietrznego[6].
Wnętrze i przestrzeń pasażerska edytuj
.jpg)
Wnętrze wagonów wykonano z drewna dębowego i sosnowego[5]. Ławki, mogące pomieścić 38 podróżnych, stworzono z dębowych listew, a drewniane stoliczki przy oknach okute były mosiężną blachą[2][5]. Wnętrze wyposażone było także w wykonane z mosiądzu górną poręcz i popielniczki[5]. Zastosowano ogrzewanie elektryczne[2].
Wagony silnikowe posiadały kabiny maszynistów na każdym z końców[5]. Wyposażone były one w nastawnik umożliwiający uruchomienie pojazdu, koło hamulca ręcznego, konektorowy odłącznik prądu i zawór maszynisty[5].
Podwozie edytuj
Każdy z wagonów serii EN80 był oparty na dwóch dwuosiowych wózkach – w wagonach silnikowych były to wózki napędne[7], natomiast w wagonach doczepnych toczne[6]. Każdy z wózków posiadał rozstaw osi 1676 mm i koła o średnicy 851 mm w stanie nowym[2]. Rozstaw czopów skrętu każdego z wagonów wynosił 5334 mm[2].
Zasilanie i napęd edytuj
Prąd stały o napięciu 600 V, przesyłany linią napowietrzną, odbierany był przez odbierak prądu zamontowany na dachu wagonu silnikowego i napędzał cztery silniki trakcyjne znajdujące się na wózkach tego wagonu[6]. Wagony doczepne nie posiadały pantografu i silników trakcyjnych[6].
Wagony były wyposażone w cięgłowy i powietrzny układ hamulcowy[2].
Eksploatacja edytuj
| Państwo | Przewoźnik | Liczba | Typ wagonu | Producent | Oznaczenie | Lata eksploatacji | Źródła |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Polska
|
EKD (1927–1951) WKD (od 1951) |
20 | silnikowy | English Electric | EN80-01s ÷ 20s | 1927–1972 | [1] |
| 20 | doczepny | EN80-01d ÷ 20d | 1927–1972 | ||||
| 12 | doczepny | Konstal Chorzów | EN80-21d ÷ 32d | 1948–1972 |
Przed II wojną światową (1927–1939) edytuj
Wagony dostarczone EKD w 1927 były w pierwszej partii pomalowane na kremowo, w drugiej na kremowo-czerwono, w 1938 przemalowano je natomiast w kremowo-niebieskie barwy i takie pozostały do końca swojej służby[8]. Z wagonów tych zestawiano pociągi, składające się z wagonu silnikowego i jednego bądź dwóch wagonów doczepnych[1]. Składy te obsługiwały linię z Warszawy do Grodziska Mazowieckiego oraz zbudowane w latach 30. odcinki do Włoch i Milanówka z dopuszczalną prędkością 65 km/h[1]. Stołeczny odcinek linii poprowadzono systemem tramwajowym ulicami Szczęśliwicką, Niemcewicza, Tarczyńską i Nowogrodzką do skrzyżowania z Marszałkowską[4].
W ostatnich latach przed II wojną światową (1938–1939) natężenie ruchu było znaczne – pociągi kursujące w składach trójwagonowych jeździły w godzinach szczytowych na trasach z Warszawy do Grodziska Mazowieckiego, Milanówka i Podkowy Leśnej z częstotliwością 10 minut, a na linii do Włoch co 20 minut[9]. Do wybuchu wojny wagony serii EN80 przewoziły dziennie 40 000 pasażerów[9].
Okres wojny (1939–1945) edytuj
W okresie od sierpnia do grudnia 1944[6], gdy front zbliżał się do Warszawy, Niemcy rozpoczęli niszczenie i wywożenie taboru EKD[9]. Dzięki postawie pracowników firmy, którzy starali się zapobiec działaniom okupanta, zostało wywiezionych tylko 10 pojazdów[9]. Łącznie kompletnie zniszczonych lub wywiezionych zostało 18 wagonów serii EN80, w tym 6 silnikowych[9]. W kwietniu 1945 wywiezione pojazdy powróciły do Polski i przystąpiono do ich naprawy i uruchamiania[6]. W chwili uruchomienia pociągów na całej linii 19 maja 1945 sprawnych było 25 wagonów[6].
Po II wojnie światowej (1945–1972) edytuj
W 1948 wprowadzono do eksploatacji dodatkowych 12 doczep wybudowanych w chorzowskim Konstalu[1] oraz odbudowano znacznie uszkodzone wagony silnikowe o numerach 01 i 13[6].
15 kwietnia 1951, kiedy to Elektryczna Kolej Dojazdowa zmieniła nazwę na Warszawska Kolej Dojazdowa i włączono ją do Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Warszawie, na stanie przewoźnika znajdowało się 20 wagonów silnikowych i 30 wagonów doczepnych[6].
Wagony przez cały czas ich eksploatacji były utrzymywane i naprawiane w grodziskiej elektrowozowni EKD, a w 1972, po dostarczeniu wszystkich 40 nowo kupionych jednostek serii EN94, zostały wycofane z eksploatacji[1]. Ostatni wagon skasowano 1 marca 1973, pozostawiając jeden pojazd silnikowy jako eksponat[6].
Po wycofaniu z eksploatacji (od 1972) edytuj
W 1975 egzemplarz EN80-16s wziął udział w pożegnalnym przejeździe tej serii taboru, a dwa lata później w obchodach 50-lecia WKD[10]. W 1980 został przekazany do Muzeum Kolejnictwa w Warszawie, gdzie do 1992 był eksponowany przy Dworcu Głównym[7]. W maju 1994 pojazd w bardzo złym stanie technicznym został przekazany ZNTK Bydgoszcz (obecnie Pesa Bydgoszcz) w celu odrestaurowania[5]. Pojazd był zniszczony w 85% – zdewastowane były górna część wagonu i wnętrze, połamane poszycie, uszkodzony dach nad kabiną maszynisty, instalacja elektryczna była w stanie szczątkowym, a silniki nie działały[5]. Bez jakiejkolwiek dokumentacji, tylko na podstawie zdjęć i wspomnień maszynistów, rozpoczęto odbudowę wagonu[5]. W czerwcu 1994 zdemontowano elementy starego wagonu, od września do przełomu listopada i grudnia 1994 odbudowywano ściany boczne, a następnie rozpoczęto prace nad dachem pojazdu[5]. Do końca grudnia 1994 wyremontowano kabinę maszynisty, a w maju 1995 ukończono wszystkie prace renowacyjne[5]. 14 czerwca 1995 pojazd został zaprezentowany na wystawie taboru w Warszawie, uświetniając obchody 150-lecia kolei w Polsce[5].
Wagon EN80-16s, jako czynny pojazd historyczny[1], brał udział w różnych imprezach okolicznościowych[11][12]. 28 maja 2016, po zmianie napięcia w sieci trakcyjnej WKD z 600 do 3000 V DC[13], pojazd stał się obiektem muzealnym bez możliwości wyjazdu na linię WKD[14]. Wagon znajduje się na terenie siedziby WKD[1].
Zobacz też edytuj
Uwagi edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j Paweł Terczyński: Atlas lokomotyw 2007. Poznań: Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, 2007, s. 94. ISBN 978-83-920757-7-6. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Halina Sekita. 2.2. Dane techniczne taboru serii EN-80 (kursującego od momentu powstania, tj. od 1927 r. do 1972 r.). „Rola WKD w transporcie aglomeracji warszawskiej”. s. 4–5. (pol.).
- ↑ Janusz Skoniecki, Emilian Domański. Nowe zespoły trakcyjne dla linii WKD. „Przegląd Kolejowy Elektrotechniczny”. 4/1972. s. 5–9. (pol.).
- ↑ a b c d Historia WKD. wkd.com.pl. [dostęp 2014-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Ireneusz Łęgowski. Ocalić od zapomnienia…. „Świat Kolei”. 3/1995, s. 29. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Wagony EKD serii EN80 i EN94. W: Stanisław Plewako: Elektryfikacja PKP na przełomie wieków XX i XXI: w siedemdziesiątą rocznicę elektryfikacji PKP. Warszawa: Z. P. Poligrafia, 2006, s. 129–133. ISBN 978-83-922944-6-7. (pol.).
- ↑ a b Stanisław Kaczorowski. Historycznym EN80 do Podkowy Leśnej. „Technika Transportu Szynowego”. 4/1995. s. 13. (pol.).
- ↑ Tadeusz Stachowicz. WKD – całkiem dziarska staruszka. „U Nas O.K.”. 01/1998. s. 14–16. (pol.).
- ↑ a b c d e Romuald Malinowski. 50 lat pracy linii WKD Warszawa – Grodzisk Mazowiecki 1927-1977. „Trakcja i Wagony”. 7/1978. s. 91–93. (pol.).
- ↑ Paweł Terczyński. Zespoły trakcyjne WKD serii EN94. „Świat Kolei”. 6/2016, s. 16-23. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.).
- ↑ Festiwal Otwarte Ogrody Podkowa Leśna 2008 – program. podkowalesna.pl. s. 1. [dostęp 2014-06-05]. (pol.).
- ↑ Dni Transportu Publicznego. wiadomosci.wpr24.pl, 2010-09-04. [dostęp 2014-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-06-06)]. (pol.).
- ↑ Warszawska Kolej Dojazdowa: Zmiana napięcia zasilania w sieci trakcyjnej linii WKD. wkd.com.pl, 2016-05-30. [dostęp 2016-05-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-30)]. (pol.).
- ↑ Paweł Terczyński. Wukadka. „Świat Kolei”. 6/2016, s. 3. Łódź: Emi-Press. ISSN 1234-5962. (pol.).
- ↑ MSMS: Pokaz zabytkowego wagonu EKD. wiadomosci.wpr24.pl, 2010-04-28. [dostęp 2016-01-07]. (pol.).