Edredon turkan

Edredon turkan
	Somateria spectabilis
	(Linnaeus, 1758)
	; Samiec w szacie godowej
	; Samica
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	kaczki
Plemię	Mergini
Rodzaj	Somateria
Gatunek	edredon turkan
Synonimy
	Anas spectabilis Linnaeus, 1758; Anas superba T. Forster, 1817;
	Anas spectabilis Linnaeus, 1758; Anas superba T. Forster, 1817;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; lęgowiska zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Edredon turkan, turkan^[5], edredon okazały (Somateria spectabilis) – gatunek dużego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). W sezonie lęgowym zamieszkuje arktyczne wybrzeża Eurazji i Ameryki Północnej oraz niektóre arktyczne wyspy. Sporadycznie zalatuje do Polski. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Systematyka edytuj

Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae. Autor nadał mu nazwę Anas spectabilis, a jako miejsce typowe wskazał Szwecję i Kanadę^[3]^[6]^[7]. Obecnie gatunek umieszczany jest w rodzaju Somateria^[5]^[8]. Nie wyróżnia się podgatunków^[7]^[8].

Zasięg występowania edytuj

Turkan zamieszkuje północne wybrzeża Eurazji i Ameryki Północnej oraz północną Grenlandię, Nową Ziemię i Svalbard. Zimuje na kontynentalnych wybrzeżach Morza Północnego, Morza Norweskiego, na Kamczatce, Islandii, południowej Grenlandii oraz wschodnim wybrzeżu Ameryki Północnej po Nową Fundlandię na południu. Sporadycznie zalatuje na Bałtyk, na Wyspy Brytyjskie, Jan Mayen, Wyspę Niedźwiedzią, jeziora Europy Środkowej po Balaton i północne Włochy, a także wschodnie wybrzeże Ameryki Północnej aż po Florydę.

W Polsce do 2018 roku stwierdzony 35 razy, łącznie obserwowano 38 osobników^[9].

Morfologia edytuj

Wygląd: Samiec w upierzeniu godowym ma wierzch i tył głowy bladobłękitne, boki bladozielone. Obie plamy rozdziela biały pas biegnący przez oko. Szyja, pierś, spód skrzydeł i przednia część grzbietu biała, reszta czarna. Białe również plamy z wierzchu skrzydeł. Silnie rozdęty u nasady dziób i nogi pomarańczowe. W szacie spoczynkowej znika pogrubienie na dziobie, a kolor biały (poza skrzydłem) zostaje zastąpiony przez brąz. Samica brązowa z ciemnym, poprzecznym deseniem.
Wymiary średnie: długość ciała ok. 43–63 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 105 cm
masa ciała ok. 1400–2100 g

Ekologia i zachowanie edytuj

Biotop: Nadmorska tundra. Lubi ujścia rzek. W okresie pozalęgowym brzegi mórz.
Gniazdo: W otwartym terenie, w zagłębieniu gruntu, zazwyczaj w pobliżu słodkiej wody.

Jaja z kolekcji muzealnej

Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w czerwcu 3 do 7 bladooliwkowych jaj o średnich wymiarach 65 × 44 mm i średniej masie 69 g.
Wysiadywanie, pisklęta: Jaja wysiadywane są przez okres 22–24 dni przez samicę. Pisklęta usamodzielniają się podczas pierzenia, czyli w wieku 49–56 dni.
Pożywienie: Drobne zwierzęta chwytane podczas nurkowania, np. mięczaki, skorupiaki, larwy owadów, szkarłupnie. Może też zjadać nasiona i wegetatywne części roślinności tundry, turzyce i rośliny wodne, a na morzu algi, trawy morskie z rodzaju Zostera i rupię morską^[4]^[10].

Status i ochrona edytuj

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje turkana za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku^[4]. W 2015 roku organizacja Wetlands International szacowała liczebność światowej populacji na około 800–900 tysięcy osobników. Globalny trend liczebności uznawany jest za spadkowy, choć u niektórych populacji nie jest on znany^[4]^[10].

W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej^[11].

Zobacz też edytuj

ptaki Polski

Przypisy edytuj

↑ Somateria spectabilis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Carboneras 1992 ↓, s. 621.
↑ ^a ^b D. Lepage: King Eider Somateria spectabilis. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-13]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Somateria spectabilis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-23].
↑ K.K. Linneusz K.K., Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, Holmiae 1758, s. 123 (łac.).
↑ ^a ^b King Eider (Somateria spectabilis). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-15)]. (ang.).
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 10.1. [dostęp 2020-07-23]. (ang.).
↑ Komisja Faunistyczna. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2018. „Ornis Polonica”. 60, s. 125–160, 2019.
↑ ^a ^b Species factsheet: Somateria spectabilis. BirdLife International. [dostęp 2020-07-23]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia edytuj

Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).

Linki zewnętrzne edytuj

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Somateria spectabilis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[CITEREFCarboneras1992621-2] Carboneras 1992 ↓, s. 621.

[avibase-3] D. Lepage: King Eider Somateria spectabilis. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-13]. (ang.).

[iucn-4] Somateria spectabilis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-5] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Mergini Rafinesque, 1815 (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-23].

[oryg-6] K.K. Linneusz K.K., Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, Holmiae 1758, s. 123 (łac.).

[ibc-7] King Eider (Somateria spectabilis). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-15)]. (ang.).

[ioc-8] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 10.1. [dostęp 2020-07-23]. (ang.).

[kf2018-9] Komisja Faunistyczna. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2018. „Ornis Polonica”. 60, s. 125–160, 2019.

[birdlife-10] Species factsheet: Somateria spectabilis. BirdLife International. [dostęp 2020-07-23]. (ang.).

[11] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[5]

[1]

[2]

[3]

[4]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]