Wikipedia

Edward Dubanowicz

polski prawnik i polityk

Edward Ignacy Dubanowicz (ur. 6 stycznia 1881 w Jaszczwi[1], zm. 18 października 1943 w Londynie) – polski działacz polityczny, prawnik, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza (UJK) we Lwowie. Poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej (1919–1927), współautor konstytucji marcowej z 1921, założyciel Narodowego Zjednoczenia Ludowego (1920) i Narodowo-Chrześcijańskiego Stronnictwa Ludowego (1921).

Edward Dubanowicz
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

6 stycznia 1881
Jaszczew

Data i miejsce śmierci

18 października 1943
Londyn

Zawód, zajęcie

prawnik

Narodowość

polska

Małżeństwo

Maria Magdalena Cieńska (1895–1996)

Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys edytuj

Był synem ochrzczonego w obrządku greckokatolickim rządcy Mikołaja i Henryki z domu Smosna. Jego ojciec pracował dla Augusta Stojowskiego w Jaszczwi i w Żarnowcu, gdzie mieszkała przed ślubem jego matka; później zatrudniał ojca w Klimkówce Teofil Ostaszewski. Od 1891 Dubanowicz był uczniem gimnazjum w Sanoku, w 1894 przeniósł się do rzeszowskiego Gimnazjum (1899), które ukończył równolegle z Władysławem Sikorskim. W ramach egzaminu dojrzałości napisał wypracowanie pt. „Wpływ upad­ku Konstantynopola (1453) na rozwój stosunków politycznych i na oświatę w Europie”. W 1899 podjął studia polonistyczne, a w 1903 prawnicze na Uniwersytecie im. Cesarza Franciszka I we Lwowie. Uzyskał tytuł doktora filozofii w 1904 broniąc pracy „Juliusza Słowackiego »Ksiądz Marek«” i doktora praw w 1909 po obronie pracy „O wywła­szczeniu dla użyteczności publicznej”. W 1907 wyjechał na stypendium naukowe do Paryża i Londynu[2].

Jako student należał do Związku Młodzieży Polskiej „Zet” podporządkowanego Lidze Narodowej, uczestniczył w jego zjazdach w Zurychu. Był pod szczególnym wpływem Jana Popławskiego. Od końca studiów należał do koła Ligi Narodowej we Lwowie, od 1905 do Centralizacji, brał udział w formowaniu kadr Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego[3]. W roku szkolnym 1904/1905 jako zastępca nauczyciela pracował w C. K. IV Gimnazjum we Lwowie, po czym został zwolniony celem odbycia jednorocznej służby wojskowej[4]. W 1912 został docentem austriackiego prawa politycznego[5], a w 1913 uzyskał habilitację na Wydziale Prawa i Umiejętności Politycznych Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie na podstawie prac Wywłaszcze­nia w ustawodawstwie angielskim (1845–1907). Szkic prawno-historyczny (Kraków 1912) i Cele „użyteczności publicznej” w rozumieniu powszechnego ustawodawstwa ekspropriacyjnego (Lwów 1911)[5][6]. Od 1919 kierował Katedrą Prawa Politycznego UJK. Pracował także 1919–1923 w nowo utworzonym Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, gdzie był krótko dziekanem Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych[5]. Po zakończeniu I wojny światowej wstąpił do Wojska Polskiego. Został awansowany do stopnia porucznika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 w Korpusie Oficerów Piechoty[7].

Członek Komitetu Obywatelskiego i Polskiego Komitetu Narodowego we Lwowie w listopadzie 1918 roku[8]. Był przewodniczącym Tymczasowego Komitetu Rządzącego we Lwowie[9] powołanego 23 listopada 1918[10]. Był zastępcą członka Rady Obrony Państwa w 1920 roku[11]. W latach 1919–1927 poseł na Sejm Ustawodawczy oraz I kadencji w II RP. Był członkiem zarządu i członkiem klubu sejmowego Narodowego Zjednoczenia Ludowego (NZL)[12], który współtworzył poprzez secesję ze Związku Ludowo-Narodowego (ZLN) w 1920 i z którego wystąpił wraz z grupą posłów w czerwcu 1921, doprowadzając tym samym do powstania Narodowo-Chrześcijańskiego Stronnictwa Ludowego (NChSL)[13]. Był od 4 czerwca 1920 trzecim z kolei (po Władysławie Seydzie i Macieju Rataju) przewodniczącym Komisji Konstytucyjnej Sejmu Ustawodawczego i odegrał znaczącą rolę w opracowaniu konstytucji marcowej (1921), przyczyniając się do rozdziału funkcji prezydenta i Naczelnego Wodza oraz ustanowienia parlamentu dwuizbowego[14].

Po wyborach w 1922 był prezesem klubu Chrześcijańsko-Narodowego, a po NChSL (od 1922 Stronnictwo Chrześcijańsko-Narodowe, SChN) z Chrześcijańsko-Narodowym Stronnictwem Rolniczym (ChNSR) należał do przywódców rozszerzonego SChN. W 1925 był sprawozdawcą uchwalonej wówczas ustawy o konkordacie. Po rozpadzie SChN w styczniu 1928 wycofał się z czynnego udziału w polityce i związał z powstałym wówczas Stronnictwem Narodowym (SN), wchodząc w skład jego lwowskich władz w 1934. W 1927 wznowił pracę naukową na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie zajmował się kwestią naprawy ustroju Rzeczypospolitej. W 1929 spędził dwa miesiące na badaniach współczesnych ustrojów państwowych w Muzeum Brytyjskim. W 1932 wystąpił wraz z innymi prawnikami z UJK (Oswald Balzer, Stanisław Głąbiński, Leon Piniński) przeciwko projektowi Lutostańskiego (reforma prawa małżeńskiego w duchu świeckim). Jego katedra została zlikwidowana przez ministra Jędrzejewicza w 1933, a sam Dubanowicz przeniesiony na emeryturę przez prezydenta Mościckiego w 1934[15]. W 1935 roku został usunięty z SN w związku z przejęciem władzy w partii przez „młodych”[16]. Był wykładowcą w ramach Studium Dyplomatycznego we Lwowie[17].

6 października 1939 Dubanowicz został z żoną i córkami wyrzucony przez NKWD z majątku leśnego w Hucie Pieniackiej, gdzie mieszkał od 1927. Po pobycie we Lwowie u teściowej Marii Cieńskiej został przez władze sowieckie 13 kwietnia 1940 deportowany z rodziną do sowchozu Myn-Bułak w rejonie Ajagöz w Kazachstanie, gdzie wykonywał prace rolne i hodowlane[15][18]. Zwolniony po układzie Sikorski-Majski we wrześniu 1941, był z mianowania ministra i ambasadora RP w ZSRR Stanisława Kota mężem zaufania w Ajagöz od października do 22 grudnia 1941. Wiosną 1942 ewakuował się z grupą rodzin wojskowych przez Iran do Wielkiej Brytanii. Od 1 września 1942 przebywał w Londynie, przygotował pięć projektów ustaw ustrojowych w ramach Komisji Prac Ustawodawczych Ministerstwa Sprawiedliwości RP na emigracji[19]. Należał do faszyzującej frakcji SN skupionej wokół Tadeusza Bieleckiego, z którą stronnictwa reprezentowane w rządzie emigracyjnym odmawiały współpracy. Podczas kryzysu rządowego po śmierci gen. Sikorskiego minister z ramienia SN Władysław Seyda, znajdujący się w opozycji wobec Bieleckiego, zaproponował premierowi Mikołajczykowi na konferencji z przedstawicielami stronnictw 10 lipca 1943 kandydaturę Dubanowicza jako umiarkowanego przedstawiciela bielecczyków na stanowisko w rządzie[20].

Zmarł na serce w Londynie, do czego przyczyniły się ciężkie warunki zesłania. Pochowany na cmentarzu Hampstead[21].

Publikacje edytuj

  • Uwłaszczenie dla użyteczności publicznej (1911)
  • Rewizja konstytucji (1926)
  • Ku stałemu ustrojowi Państwa Polskiego (1936)

Przypisy edytuj

  1. ↑ Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 153.
  2. ↑ Wójcik 2008 ↓, s. 177–179.
  3. ↑ Wójcik 2008 ↓, s. 186–187.
  4. ↑ Władysław Kucharski: Przegląd historyczny 50-lecia Gimnazjum IV im. Jana Długosza we Lwowie. W: Władysław Kucharski (red.): Księga pamiątkowa 50-lecia Gimnazjum im. Jana Długosza we Lwowie. Lwów: 1928, s. 52.
  5. ↑ a b c Wójcik 2008 ↓, s. 180.
  6. ↑ Inauguracja nowego roku szkolnego na uniwersytecie lwowskim. „Gazeta Lwowska”, s. 5, Nr 234 z 12 października 1913. 
  7. ↑ Lista oficerów Wojska Polskiego z lat 1914-1939. Edward Dubanowicz. officersdatabase.appspot.com. [dostęp 2014-12-25].
  8. ↑ Eugeniusz Romer, Pamiętnik Paryski 1918-1919, t. I, Warszawa 2010, s. 34.
  9. ↑ Rozporządzenie Tymczasowego Komitetu Rządzącego. „Gazeta Lwowska”, s. 1, Nr 262 z 6 grudnia 1918. 
  10. ↑ Agnieszka Biedrzycka: Kalendarium Lwowa 1918–1939. Kraków: 2012, s. 1-2. ISBN 97883-242-1542-3.
  11. ↑ Piotr Krzysztof Marszałek, Rada Obrony Państwa z 1920 roku : studium prawnohistoryczne, Wrocław 1995, s. 72.
  12. ↑ Tadeusz Rzepecki, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej 1919, Poznań 1920, s. 286.
  13. ↑ Wójcik 2008 ↓, s. 182–183.
  14. ↑ Wójcik 2008 ↓, s. 182.
  15. ↑ a b Wójcik 2008 ↓, s. 183.
  16. ↑ Faryś i Wątor 1994 ↓, s. 140.
  17. ↑ Adam Redzik: Lwowska Szkoła Dyplomatyczna (1930–1939). cracovia-leopolis.pl. [dostęp 2015-01-16].
  18. ↑ Łucja Orłowska, Kresy – wspomnienia mojej rodziny (fragment pracy) [online], Blog Tadeusza Isakowicza-Zaleskiego, 2013 [zarchiwizowane z adresu 2014-12-05].
  19. ↑ Wójcik 2008 ↓, s. 183–184.
  20. ↑ Duraczyński 1986 ↓, s. 198.
  21. ↑ Wójcik 2008 ↓, s. 184.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Edward_Dubanowicz&oldid=72682456”