Edward Grabowski (1880–1961)

Edward Grabowski przybrane nazwiska Antoni Szymański, Staliński, pseud. E. G., M. G., Góral, Michał Góralski, Michał E. Michalski, Edward Michalski (ur. 2 maja 1880 Warszawie, zm. 4 czerwca 1961 tamże) – prawnik, adwokat, publicysta, działacz socjalistyczny i komunistyczny, prezes Naczelnej Rady Adwokackiej (1951–1955).

Edward Grabowski

Edward Grabowski ok. 1960 roku
Data i miejsce urodzenia	2 maja 1880 Warszawa
Data i miejsce śmierci	4 czerwca 1961 Warszawa
Narodowość	polska

Grób Edwarda Grabowskiego na cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Życiorys

Od 1890 uczeń gimnazjum, czynny w kołach uczniowskich, XII 1897 delegat Koła Szkolnego na zjeździe z całego Królestwa Polskiego. 27/28 IX 1898 po znalezieniu u niego nielegalnych wydawnictw został aresztowany pod zarzutem przynależności to Towarzystwa Oświaty Narodowej (TON) i uwięziony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Zwolniony za kaucją, skazany na rok dozoru policyjnego i wydalony z 8 klasy gimnazjum, mimo to nadal uczestniczył w kółkach. Pod wpływem wykładów Ludwika Krzywickiego został marksistą, VI 1902 eksternistycznie zdał maturę w Kostromie.

Przez rok był wolnym słuchaczem na Wydziale prawa UW i udzielał się w "Spójni", a od 1903 studiował prawo w Heidelbergu, na Sorbonie i w Berlinie. Od 1904 działacz paryskiej sekcji PPS.

W VIII 1905 wrócił do kraju, krótko działał w warszawskiej organizacji PPS i został skierowany na okręgowca do Płocka. Zagrożony aresztowaniem, wrócił do Warszawy 10 XI 1905 i kierował działalnością PPS w dzielnicy Powiśle. Był mówcą na wielu wiecach robotniczych, 22 X 1906 brał udział w zebraniu Zmowy Robotniczej, po czym został wysłany jako okręgowiec do Częstochowy, gdzie prowadził konferencję w związku z wyborem delegata na IX Zjazd PPS XI 1906. Po rozłamie w PPS działał w PPS-Lewicy w Warszawie. 11 I 1907 aresztowany i osadzony w Modlinie, 23 III 1907 warszawski generał-gubernator nakazał mu opuszczenie Królestwa Polskiego. Wyjechał do Zurychu, został mianowany przez Warszawski Komitet Robotniczy (WKR) PPS-Lewicy delegatem na Kongres II Międzynarodówki w Stuttgarcie 18–24 VIII 1907. Publikował w legalnym piśmie PPS-Lewicy, "Wiedzy" i jej kontynuacjach.

Latem 1908 na uniwersytecie w Kazaniu uzyskał dyplom prawniczy I stopnia i został pomocnikiem adwokata. Był sekretarzem związku garbarzy na Łukiszkach pozostającego pod wpływem PPS-Lewicy. Jesienią 1908 jako funkcjonariusz partyjny został wysłany do Zagłębia Dąbrowskiego, wydawał "Górnika", organizował oddział Uniwersytetu dla Wszystkich. II 1909 wziął w Krakowie udział w I Krajowej Konferencji PPS-Lewicy, po powrocie do Warszawy działał w egzekutywie WKR i aktywnie uczestniczył w akcji odczytowej V i VI Oddziału Towarzystwa Kultury Polskiej (TKP). 23 VI 1909 na 3 miesiące aresztowany i znów wydalony z Królestwa Polskiego, uzupełniał studia ekonomiczne w Wiedniu. Opublikował cykl artykułów w "Gazecie Warszawskiej Sądowej" i socjologiczną rozprawę w krakowskiej "Krytyce". X 1910 brał udział w II Krajowej Konferencji PPS-Lewicy w Warszawie, gdzie zamierzał wznowić działalność w WKR, jednak od 29 X do 24 XII był ponownie aresztowany.

Po zwolnieniu udał się do Krakowa, gdzie w 1913 uzyskał doktorat na UJ. Działacz krakowskiej sekcji PPS-Lewicy, uczestnik obrad III Krajowej Konferencji partyjnej 24 XII 1913. VII 1914 wrócił do Warszawy i był tam prelegentem na odczytach Towarzystwa Szerzenia Wiedzy Handlowej i Przemysłowej. W latach 1915–1916 wraz z żoną brał udział w tzw. Plenum – klubie dyskusyjnym inteligencji socjalistycznej, potem przystąpił do Ligi Państwowości Polskiej. 1916 podczas kampanii wyborczej do Rady Miejskiej wziął udział w agitacji na rzecz Józefa Ciszewskiego, został naczelnikiem statystyki w Ubezpieczeniach Wzajemnych Budowli od Ognia (późniejszego PZUW), zajmował się opracowywaniem zagadnień ubezpieczeń i statystyki: drukował rozprawy w "Ekonomiście" i ogłosił "Podręcznik Statystyki". I 1918 mianowany kierownikiem Ubezpieczeń Państwowych przez MSW Rady Regencyjnej, z powodu zatargu z PZUW podał się do dymisji. Od I 1919 naczelnik wydziału statystyki w MPiOS; opracował i wydał "Zarys statystyki pracy". Później został kierownikiem wydziału oświaty i kultury w GUS. Wykładowca ubezpieczeń społecznych i państwowych w Wyższej Szkole Handlowej i statystyki i przedmiotów ekonomicznych w WWP.

Po rewolucji październikowej opowiedział się za bolszewikami. Na początku 1920 wstąpił do KPRP (był z nią związany od jej powstania w grudniu 1918). Prelegent Uniwersytetu Ludowego, udostępniał swoje mieszkanie jako miejsce posiedzeń przywódców KPRP, za co 8 II 1920 został aresztowany i zwolniony z GUS. 6 III 1920 wypuszczony, VI 1920 w hotelu "Polonia" wygłosił wykład "Socjalizm a komunizm", co spotkało się z ostrą krytyką władz WWP. Wówczas zrezygnował ze stanowiska podsekretarza Senatu WWP i z katedry. VII 1921 ponownie aresztowany i uwięziony m.in. na Pawiaku. I 1921 wygrał konkurs na stanowisko kierownika statystyki miejskiej w magistracie łódzkim, został również komisarzem spisowym na miasto Łódź. XI 1921 złożył dymisję z powodu usunięcia swojego zastępcy Leona Purmana. I 1922 wybrany dyrektorem Kasy Chorych w Sosnowcu, jednak IV 1922 samorząd kasy został zawieszony. Po powrocie do Warszawy i wstąpieniu do adwokatury podjął działalność w Związku Proletariatu Miast i Wsi; 5 VI 1924 podpisał list "W sprawie białego terroru w Polsce".

Latem 1924 na własną prośbę wysłany przez władze KPRP do ZSRR; w Moskwie wstąpił do WKP(b) z zaliczeniem stażu partyjnego od 1920. Od sierpnia zastępca kierownika Centralnego Urzędu Statystycznego w Mińsku, w związku z czym brał udział w pracach Rady Komisarzy Ludowych Białoruskiej SRR. Od XII 1924 ponownie w Moskwie, gdzie pracował w Komisariacie Pracy, Centralnym Urzędzie Statystycznym ZSRR, Czerwonej Międzynarodówce Związków Zawodowych i był sędzią w Sądzie Gubernialnym. Publikował artykuły o ochronie pracy i ubezpieczeniach w prasie Międzynarodówki.

W październiku 1927 wrócił do Warszawy, gdzie pracował jako adwokat, będąc obrońcą w wielu procesach komunistów i działając w porozumieniu z Teodorem Duraczem. Współpracownik Centralnej Redakcji KPP, prelegent w związkach zawodowych pozostających pod wpływami KPP. Od 1929 działacz legalnej PPS-Lewicy. 1 V 1929 zatrzymany w lokalu partyjnym po wygłoszonym przemówieniu, zwolniony za kaucją. 17 X 1930 skazany na 2 lata więzienia, jednak w wyniku obrony Duracza i E. Śmiarowskiego został uniewinniony 17 II 1931. 28 VI 1929 na posiedzeniu Komitetu Okręgowego (KO) PPS-Lewicy Warszawa-Miasto został wybrany delegatem na I Krajowy Zjazd partii (20–21 VII 1929 w Warszawie) i dokooptowany do Wydziału Kulturalno-Oświatowego KO. Na zjeździe został powołany do Komisji Programowej i Sądu Partyjnego. Od 20 X 1929 kierownik Wydziału Kulturalno-Oświatowego KO PPS-Lewicy. X 1930 na polecenie władz partyjnych prowadził w Lublinie narady z miejscowym aktywem PPS-Lewicy i ZLCh "Samopomoc" w sprawie kampanii wyborczej do sejmu. Później dorywczo brał udział w działalności organizacyjnej KPP; w 1937 reorganizował KO KPP w Krakowie.

W lipcu 1940 aresztowany z grupą adwokatów i osadzony na Pawiaku, 28 IX 1940 zwolniony dzięki staraniom żony. We wrześniu 1942 opuścił Warszawę w obawie przed aresztowaniami gestapo i ukrywał się w podwarszawskich wsiach pod przybranym nazwiskiem Antoni Szymański.

W lipcu 1944 udał się do Lublina i w sierpniu wstąpił do PPR. Mianowany wykładowcą w szkole MO przez komendanta głównego Franciszka Jóźwiaka. Od 7 XI 1944 pracownik Departamentu Ustawodawczym Resortu Sprawiedliwości PKWN, od V 1945 ponownie w Szkole dla Oficerów Liniowych MO w Łodzi. Od VI 1946 pracownik Kancelarii Cywilnej Prezydenta RP Bolesława Bieruta, później Kancelarii Rady Państwa, gdzie do 1 I 1955 był radcą i starszym radcą. Następnie przeszedł na rentę dla zasłużonych.

Do końca życia aktywny w PZPR, od 1949 Rzecznik Dyscyplinarny Warszawskiej Rady Adwokackiej. 1951–1955 prezes Naczelnej Rady Adwokackiej, do 1959 członek Głównego Sądu Koleżeńskiego Zrzeszenia Prawników Polskich. Odznaczony m.in. Orderem Sztandaru Pracy I klasy.

Pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A26-tuje-23).

Bibliografia

• Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego t. 2, Warszawa 1987.