Edwin Rozłubirski
Edwin Gustaw Rozłubirski, ps. „Gustaw”[1] (ur. 4 maja 1926[2] w Białymstoku lub w Warszawie[3], zm. 12 maja 1999 w Warszawie[4]) – generał dywizji Sił Zbrojnych RP, podczas II wojny światowej żołnierz Gwardii Ludowej i Armii Ludowej, uczestnik powstania warszawskiego, pisarz oraz działacz społeczny. Wieloletni członek Rady Naczelnej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację oraz członek Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w latach 1988–1990. W latach 1989–1999 prezes Związku Polskich Spadochroniarzy.
| ||
![]() gen. dyw. Edwin Rozłubirski | ||
![]() | ||
Data i miejsce urodzenia | 4 maja 1926 Białystok lub Warszawa | |
Data i miejsce śmierci | 12 maja 1999 Warszawa | |
Przebieg służby | ||
Lata służby | 1942–1951, 1956–1971, 1981–1991 | |
Siły zbrojne | ![]() ![]() ![]() ![]() | |
Jednostki | 1 Pułk Zmechanizowany Gabinet Ministra Obrony Narodowej 6 Dywizja Powietrznodesantowa Inspektorat Szkolenia MON Komitet Obrony Kraju | |
Główne wojny i bitwy | II wojna światowa: | |
Odznaczenia | ||
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
ŻyciorysEdytuj
Urodził się w Białymstoku (według innych źródeł w Warszawie) jako syn Józefa i Marii z domu Szmidt[5][6] w rodzinie żydowskiego pochodzenia[7]. Wkrótce po urodzeniu wraz z rodzicami przeniósł się do Warszawy, gdzie w latach 1934–1941 ukończył szkołę powszechną i średnią szkołę zawodową. W 1939 wstąpił do Korpusu Kadetów Nr 1 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego we Lwowie.
Kariera wojskowaEdytuj
II wojna światowaEdytuj
We wrześniu 1939 wraz z kadetami wziął udział w obronie Lwowa. Po zajęciu miasta przez Armię Czerwoną ukrywał się przed wywózką, a później pracował w stajni. Po ataku Niemiec na ZSRR przymusowo został wcielony do Baudienstu, z którego szybko zbiegł i powrócił do stolicy[8]. Tam, w wieku zaledwie 16 lat, nawiązał kontakt z podziemiem komunistycznym i wstąpił do Gwardii Ludowej[9]. Od czerwca 1942 służył w oddziale na Kielecczyźnie, początkowo jako szeregowiec w pierwszym, obok oddziału Franciszka Zubrzyckiego, oddziale partyzanckim GL dowodzonym przez Augusta Langego[10]. Potem awansowany na podoficera został dowódcą drużyny zwiadu. Uczestniczył w licznych walkach i potyczkach z Niemcami[8].
Następnie otrzymał rozkaz stawienia się w Warszawie, gdzie został wyznaczony na stanowisko zastępcy dowódcy oddziałów zbrojnych Związku Walki Młodych dzielnicy Żoliborz w stopniu podporucznika[11]. Uczestniczył w zamachu na lokal przy zbiegu ulic Kruczej i Nowogrodzkiej, w akcji na wartownię fabryki „Philipsa” przy ul. Karolkowej, wysadzeniu w powietrze nastawni kolejowej w rejonie Dworca Wschodniego. Jako zastępca dowódcy batalionu AL im. Czwartaków ds. liniowych walczył wspólnie z oddziałami Armii Krajowej w powstaniu warszawskim. Z oddziałami batalionu „Dzik” bronił barykad na rogu ul. Świętojerskiej i Freta, zbombardowanego kościoła św. Jacka i domów przy ul. Mostowej[11]. Po upadku Starego Miasta przedarł się z oddziałem kanałami do Śródmieścia, gdzie walczył aż do upadku powstania. Potem opuścił miasto wraz z ludnością cywilną i jako porucznik dowodził grupą dywersyjną AL złożoną głównie z byłych „czwartaków”[1].
Na początku 1945 wstąpił do regularnych jednostek Wojska Polskiego, w którego szeregach brał udział w walkach na froncie jako dowódca batalionu w 26. pułku piechoty wchodzącym w skład 9 Dywizji Piechoty[8]. Wojnę zakończył w stopniu kapitana.
Okres powojennyEdytuj
Od czerwca 1945 do października 1946 odbył kurs dowódców batalionów w Centrum Wyszkolenia Piechoty. Został wyznaczony na dowódcę batalionu, a następnie (od 1947) na szefa sztabu 26 pułku piechoty w Sanoku. Później objął obowiązki zastępcy do spraw liniowych 28 pułku piechoty w Przemyślu. Jako oficer Grupy Operacyjnej „Wisła” brał udział w walkach z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii w Bieszczadach. W 1950 został zawieszony w czynnościach służbowych pod zarzutem udziału w spisku przeciwko władzom wojskowym i poddany przesłuchaniom przez Informację Wojskową. Powodem podejrzeń było także nadanie przez dowódcę AK Orderu Virtuti Militari podczas powstania warszawskiego. W 1951 przeniesiony został do rezerwy w stopniu majora z bardzo niekorzystną opinią. Podjął pracę jako kierowca ciężarówki.
Powrócił do zawodowej służby wojskowej po przemianach politycznych w październiku 1956[8]. Nowy minister obrony narodowej, gen. Marian Spychalski, mianował go szefem swojego gabinetu. W latach 1957–1958 ukończył Wyższy Akademicki Kurs Ogólnowojskowy. Awansowany na pułkownika został wyznaczony na stanowisko dowódcy 1 Praskiego pułku zmechanizowanego, którym dowodził do 1961. W latach 1961–1963 był słuchaczem Wojskowej Akademii Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych ZSRR w Moskwie. Był jednym z organizatorów polskich wojsk powietrznodesantowych. W latach 1963–1968 był dowódcą 6 Pomorskiej Dywizji Powietrznodesantowej. W 1965 awansowany został na stopień generała brygady. Nominację wręczył mu w Belwederze przewodniczący Rady Państwa Edward Ochab.
Dużo osobistego zaangażowania wniósł gen. Edwin Rozłubirski w popularyzację i upowszechnianie chlubnych tradycji polskiego spadochroniarstwa. Był instruktorem spadochronowym wojsk powietrznodesantowych klasy mistrzowskiej, wykonał 738 skoków spadochronowych. Wspierał i osobiście uczestniczył z kompanią honorową 6 PDPD w odsłonięciu Pomnika Polskich Spadochroniarzy i Cichociemnych w Warszawie 19 września 1965[12]. Przyczynił się również do godnej oprawy pogrzebu gen. Stanisława Sosabowskiego na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Odwołany został z zajmowanego stanowiska w wyniku zatargu z Czesławem Domagałą, I sekretarzem Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Krakowie oraz za odmowę użycia wojska przeciwko demonstrującym studentom w marcu 1968[8].
W kwietniu 1968 został zastępcą szefa Inspektoratu Szkolenia MON ds. Wojsk Desantowych. Po dojściu do władzy ekipy Edwarda Gierka, w grudniu 1970 został odwołany ze służbowego stanowiska. W kwietniu 1971 zwolniony do rezerwy. Na emeryturze poświęcił się działalności pisarskiej. Pracował jako konserwator centralnego ogrzewania, a następnie jako kierowca wozu dostawczego na koloniach dziecięcych[13]. W okresie stanu wojennego ponownie został powołany do służby czynnej. Pełnił obowiązki komisarza wojskowego - pełnomocnika Komitetu Obrony Kraju w Głównym Komitecie Sportu i Turystyki. Następnie na wniosek gen. Czesława Kiszczaka został oddelegowany z MON do dyspozycji MSW, gdzie opracował m.in. koncepcję centralnego ośrodka szkolenia antyterrorystycznego, późniejszego „Gromu”. Przygotował także akcję odbicia z rąk terrorystów ambasady RP w Bernie. W 1988 awansowany do stopnia generała dywizji. Jesienią 1990 odszedł z MSW. W kwietniu 1991 zakończył zawodową służbę wojskową i przeszedł w stan spoczynku.
Działalność społeczna i politycznaEdytuj
Podczas okupacji niemieckiej wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej[1]. Od 1948 do 1990 był członkiem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W latach 1964–1974 oraz 1985–1990 był członkiem Rady Naczelnej Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, natomiast w latach 1988–1990 zasiadał w Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa[14]. W lutym 1989 wszedł w skład działającej przy tej Radzie Komisji do spraw Upamiętnienia Ofiar Represji Okresu Stalinowskiego[15]. Był również wiceprzewodniczącym Komitetu Budowy Pomnika Bohaterów Powstania Warszawskiego, uroczyście odsłoniętego w Warszawie 1 sierpnia 1989. W 1971 został wybrany prezesem Zarządu Głównego Związku Kynologicznego w Polsce – funkcję tę pełnił aż do 1990. W sierpniu 1984 wszedł w skład Obywatelskiego Komitetu Obchodów 40. Rocznicy Powstania Warszawskiego. 11 listopada 1988 wszedł w skład Honorowego Komitetu Obchodów 70. rocznicy Odzyskania Niepodległości przez Polskę, którego przewodnictwo objął I sekretarz KC PZPR gen. armii Wojciech Jaruzelski. W latach 1989–1999 był prezesem Związku Polskich Spadochroniarzy. Po 1990 działał w prezydium Zarządu Głównego Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych. Skutecznie wspierał starania o nadanie 6. Brygadzie Desantowo-Szturmowej imienia gen. Stanisława Sosabowskiego. Zaangażował się w odsłonięcie tablicy upamiętniającej żołnierzy 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej na Cmentarzu Alt Friedhof w Niemczech.
W wyborach parlamentarnych w 1993 był kandydatem do Senatu z ramienia Sojuszu Lewicy Demokratycznej w okręgu warszawskim. Zdobył ostatecznie 198 306 głosów, zajmując 5. miejsce i nie uzyskując jednak mandatu[16].
Pochowany w kwaterze generalskiej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera D6-3-40)[17]. W pogrzebie udział wziął były prezydent RP, gen. armii Wojciech Jaruzelski oraz przewodniczący SLD Leszek Miller. Mowy pogrzebowe wygłosili m.in. w imieniu Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych – wiceprezes tego związku, gen. broni Zygmunt Huszcza, w imieniu Sztabu Generalnego WP – zastępca szefa Sztabu Generalnego gen. dyw. Jarosław Bielecki, w imieniu przyjaciół – gen. bryg. Tadeusz Pietrzak.
PublikacjeEdytuj
- Cień spadochronu. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1967.[18]
- Kto, kiedy, dlaczego w spadochroniarstwie. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1972.
- Fatum. Warszawa: Praska Agencja Wydawnicza, 1991.
- Bez pardonu. Warszawa: Projekt, 1997.
- Prawdą po oczach. Warszawa: Projekt, 1995. ISBN 978-83-909260-4-9.[19]
- Wstydu oszczędź. Warszawa: Projekt, 1995. ISBN 83-902260-7-3.[20]
- Ludzie z innego świata. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1957.[21]
- Goście o zmroku. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1962.[22]
- Veledog nr 5621. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1962.[23]
UpamiętnienieEdytuj
Od 4 listopada 2003 jest patronem 6. Batalionu Powietrznodesantowego w Gliwicach[11][24].
W 2001 Mennica Polska wybiła medal okolicznościowy z jego wizerunkiem[25]. Pistolet maszynowy MP-40, którego w czasie okupacji używał Edwin Rozłubirski, stanowi eksponat Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.
Ordery i odznaczeniaEdytuj
PolskieEdytuj
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (25 września 1944, odznaczony osobiście przez Komenda Głównego AK gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego) nr 12845[26]
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 12 maja 1999 postanowieniem prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego)[27]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
- Order Sztandaru Pracy II klasy
- Order Krzyża Grunwaldu III klasy (1944)
- Krzyż Walecznych (dwukrotnie)
- Krzyż Partyzancki
- Srebrny Krzyż Zasługi
- Srebrny Medal „Zasłużonym na Polu Chwały”
- Warszawski Krzyż Powstańczy
- Medal „Za udział w walkach w obronie władzy ludowej”
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)[28]
- Medal 40-lecia Polski Ludowej (1984)
- Medal za Warszawę 1939–1945
- Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
- Złoty Medal Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny
- Srebrny Medal Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny
- Brązowy Medal Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny
- Złoty Medal Za Zasługi dla Obronności Kraju
- Srebrny Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
- Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
- Złota Odznaka „Za Zasługi w Ochronie Porządku Publicznego”
- Srebrna Odznaka „Za Zasługi w Ochronie Porządku Publicznego”
- Brązowa Odznaka „Za Zasługi w Ochronie Porządku Publicznego”
- Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego
- Odznaka za Rany i Kontuzje (trzykrotnie)
- Złota Odznaka „Za Zasługi dla Warszawy”
ZagraniczneEdytuj
- Komandor Orderu Korony (Belgia)
- Order Wojny Ojczyźnianej II klasy (ZSRR)
- Medal za Zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941-1945 (ZSRR)
- Medal 40-lecia Zwycięstwa w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941-1945 (ZSRR, 1985)
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b c Edwin Rozłubirski - Powstańcze Biogramy. 1944.pl. [dostęp 2019-01-03].
- ↑ Materiały wstępne sprawy krypt. „Komandos” dot. gen. Edwin Rozłubirski ps. Gustaw, imię ojca: Józef, ur. 04-05-1926 r., inwentarz.ipn.gov.pl [dostęp 2019-05-07] .
- ↑ Pozostać sobą. Rozmowa z gen. Edwinem Rozłubirskim s. 169.
- ↑ Zmarł generał Rozłubirski. dziennikpolski24.pl. [dostęp 2019-03-09].
- ↑ Dane osoby z katalogu funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa. katalog.bip.ipn.gov.pl. [dostęp 2019-01-03].
- ↑ Karta ewidencji operacyjnej dot. Edwin Gustaw Rozłubirski, imię ojca: Józef, ur. 04-05-1926 r., inwentarz.ipn.gov.pl [dostęp 2019-05-07] .
- ↑ Żydzi w Powstaniu Warszawskim, sztetl.org.pl [dostęp 2019-07-24] .
- ↑ a b c d e Biografia na portalu 6 Batalionu Szturmowego w Gliwicach.
- ↑ Rozłubirski, Edwin (1926-1999), wyborcza.pl [dostęp 2019-10-06] (pol.).
- ↑ Ryszard Nazarewicz, Armii Ludowej dylematy i dramaty, Warszawa: Oficyna Drukarska, 1998, ISBN 83-909166-0-6 .
- ↑ a b c Departament Wychowania i Promocji Obronności MON: Patroni jednostek wojskowych.
- ↑ General brygady Stanisław Franciszek Sosabowski (1892-1967), www.sosabowski.com [dostęp 2019-07-23] .
- ↑ Generał dywizji Edwin Rozłubirski „Gustaw”. [dostęp 2019-03-09].
- ↑ Skład Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa 1988–2011 radaopwim.gov.pl [dostęp 2011-11-06].
- ↑ Rzeczpospolita, 1989, nr 37 (2171), str. 1-2
- ↑ M.P. z 1993 r. nr 50, poz. 471.
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
- ↑ Cień spadochronu, lubimyczytac.pl [dostęp 2019-03-09] .
- ↑ Prawdą po oczach, lubimyczytac.pl [dostęp 2019-03-09] .
- ↑ Wstydu oszczędź, lubimyczytac.pl [dostęp 2019-03-09] .
- ↑ Ludzie z innego świata, lubimyczytac.pl [dostęp 2019-03-09] .
- ↑ Goście o zmroku, lubimyczytac.pl [dostęp 2019-03-09] .
- ↑ Veledog nr 5621, lubimyczytac.pl [dostęp 2019-03-09] .
- ↑ Decyzja nr 300/MON z 4 listopada 2003 r.
- ↑ Medal gen. dyw. Edwin Rozłubirski Gustaw.
- ↑ Łukomski G. , Polak B. , Suchcitz A. , Kawalerowie Virtuti Militari 1792 - 1945, Koszalin 1997, s. 494 .
- ↑ Postanowienie prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 12 maja 1999 r. o nadaniu orderu. M.P. z 1999 r. nr 25, poz. 370.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 99, poz. 1387.
BibliografiaEdytuj
- Lesław Bartelski, Wszystko o Powstaniu Warszawskim: leksykon, First Business College, 1994.
- Wojciech Jaruzelski, Stan wojenny dlaczego, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa 1992.
- Mariusz Zbigniew Jędrzejko, Mariusz Lesław Krogulski, M. Paszkowski, Generałowie i admirałowie III Rzeczypospolitej, Wydawnictwo von Boroviecky, Warszawa 2002.
- Janusz Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943−1990, t. III, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2010 .
- Józef Kuropieska, Od października do marca, tom I, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa 1992.
- A. Mazur, Order Krzyża Grunwaldu, Wydawnictwo MON, Warszawa 1988.
- J. Stepień, Listy do pierwszych sekretarzy KC PZPR, 1944–1970, Wydawnictwo Fakt, 1994.
- Bronisław Syzdek, Władysław Gomułka we wspomnieniach, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1989.
- Pozostać sobą. Rozmowa z gen. Edwinem Rozłubirskim w: Lech Kowalski, Generałowie, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1992.
- VII Kongres ZBoWiD, Wydawnictwo ZG ZBoWiD, Warszawa 1985.
- Lech Kobyliński, Garść wspomnień z długiego życia. Gdańsk 2018, wyd. Fundacja Promocji Przemysłu Okrętowego i Gospodarki Morskiej (wielokrotnie wspominany przez Autora jako współtowarzysza walki).