Efekt motyla (film)

Efekt motyla (ang. The Butterfly Effect) – thriller fantastycznonaukowy z 2004 roku, produkcji USA, w reżyserii Erica Bressa i J. Mackye Grubera.

Efekt Motyla The Butterfly Effect
Gatunek	thriller, fantastycznonaukowy
Data premiery	23 stycznia 2004
Kraj produkcji	USA
Język	angielski
Czas trwania	113 min
Reżyseria	Eric Bress, J. Mackye Gruber
Scenariusz	J. Mackye Gruber, Eric Bress
Główne role	Ashton Kutcher Amy Smart Eric Stoltz Elden Henson
Muzyka	Michael Suby
Zdjęcia	Matthew F. Leonetti
Scenografia	Douglas Higgins
Kostiumy	Carla Hetland
Montaż	Peter Amundson, Kirk Moses
Produkcja	Chris Bender
Wytwórnia	BenderSpink FilmEngine Katalyst Films Province of British Columbia Production Services Tax Credit
Dystrybucja	New Line Cinema
Budżet	13 mln USD

Tytuł najsilniej odnosi się do teorii nazwanej efektem motyla, anegdotycznej ilustracji wpływu pozornie nieistotnych zdarzeń na inne, o wielokroć większym zasięgu.

Obsada

• Ashton Kutcher – Evan Treborn
• Amy Smart – Kayleigh Miller
• William Lee Scott – Tommy
• Elden Henson – Lenny Kagan
• Melora Walters – Andrea Treborn
• Callum Keith Rennie – Jason Treborn
• Brandy Heidrick – Kristin
• Eric Stoltz – George Miller
• Daniel Spink – Toby
• Ethan Suplee – Thumper
• Cameron K. Smith – Theater Patron
• Lorena Gale – Pani Boswell
• Nathaniel Deveaux – Dr Redfield
• Jacqueline Stewart – Gwen
• John Patrick Amedori – Evan Treborn (trzynastolatek)
• Logan Lerman – Evan Treborn (siedmiolatek)
• Irene Gorovaia – Kayleigh Miller (trzynastolatka)
• Sarah Widdows – Kayleigh Miller (siedmiolatka)
• Kevin Schmidt – Lenny Kagan (trzynastolatek)
• Jake Kaese – Lenny Kagan (siedmiolatek)
• Jesse James – Tommy Miller (trzynastolatek)
• Cameron Bright – Tommy Miller (siedmiolatek)

Fabuła

Evan Treborn jest chłopcem, którego niektóre zdarzenia z dzieciństwa zdają się być „zaćmione”, nie może ich sobie przypomnieć. Odkrywa sposób na podróżowanie w czasie za pomocą pisanych za młodu dzienników, co więcej – może także zmieniać teraźniejszość, zmieniając przeszłe wydarzenia. Po kilku próbach zdaje sobie sprawę, że nawet gdy jego intencje są dobre, nie zawsze efekty tych zmian pokrywają się z przewidywaniami.

W wieku siedmiu lat (1989)

W dzieciństwie Evan Treborn zaczyna doświadczać nagłej utraty przytomności. Jego matka, Andrea Treborn obawia się, że może to mieć związek z chorobą umysłową jego ojca, Jasona Treborna, który znajduje się w szpitalu dla umysłowo chorych. Doktor radzi Evanowi, aby zaczął prowadzić dziennik, w celu wytrenowania pamięci, co też Evan robi.

Pierwsza utrata przytomności zdarzyła się w szkole, kiedy Evan rysował swój przyszły zawód. Obrazek pokazywał człowieka z nożem, stojącego nad zakrwawionymi ciałami. Zaniepokoiło to nauczycielkę chłopca, która pokazała rysunek matce dziecka. Evan nie pamiętał, jak go rysował. Drugiej utraty przytomności Evan doświadcza w domu, gdy Andrea, wchodząc do kuchni, niespodziewanie zauważa go stojącego z nożem w ręku. Evan nie potrafi sobie przypomnieć skąd i kiedy dobył ten nóż.

Następnego dnia Evan jest u sąsiadów. George Miller oferuje mu zagranie w filmie o Robin Hoodzie. Pan Miller w każdej scenie trzyma w ręce drinka. Wtedy Evan po raz kolejny traci przytomność, po chwili znajduje się nagi w piwnicy pana Millera. Obok niego stoi Kayleigh Miller, również bez ubrania. Można się jedynie domyślać, że zostali zmuszeni do wzięcia udziału w dziecięcym filmie pornograficznym.

Matka opowiada lekarzowi o dziwnym zachowaniu syna. Ten radzi, aby Evan spotkał się ze swoim nieobecnym ojcem, gdyż nieobecność rodzica może być przyczyną tych problemów. Czwarta utrata przytomności dopada Evana w klinice, gdy siedzi koło swojego ojca. Wszystko jest w porządku, ale w pewnym momencie nagle „urywa się film” i Evan leży na podłodze duszony przez ojca. Strażnicy reagują gwałtownie i powstrzymują mężczyznę, zabijając go na miejscu.

W wieku trzynastu lat (1995)

Rodzice Kayleigh i Tommy’ego rozwodzą się: matka przeprowadza się do innej rodziny, a dzieci mają wybrać, z którym z rodziców chcą zostać. Kayleigh wybiera ojca, ponieważ nie chce rozstawać się z Evanem. Tommy także zostaje.

Piąta utrata przytomności ma miejsce, gdy Evan spędza czas z Millerami oraz Lennym Kaganem, rówieśnikiem z sąsiedztwa. Pewnego dnia czwórka znajduje laskę dynamitu i postanawia ją wysadzić. Umieszczają zapalony ładunek w skrzynce na listy i czekają na wybuch. Wtedy następuje „cięcie” i Evan z innymi uciekają do lasu, Lenny jest w stanie katatonii. Z pewnością stało się coś złego, jednak Evan nie może sobie tego przypomnieć, a nikt inny nie chce mu o tym powiedzieć. Karetka zabiera Lenny’ego do kliniki w stanie głębokiego szoku.

Wkrótce potem Evan, Kayleigh i Tommy udają się do kina na film Siedem. Kayleigh, wzburzona jedną ze scen, wychodzi z seansu. Zaniepokojony Evan wychodzi za dziewczyną. Chce ją pocieszyć, kiedy pochylają się ku sobie, aby się pocałować, wkracza Tommy. W nagłym ataku zazdrości groźnie zbliża się do pary, jednak potyka się o nieznajomego, po czym wpada w szał i zaczyna go bić. Następnie zostaje zabrany przez policję.

Gdy Evan i Kayleigh idą zobaczyć się z Lennym, przekonują go, aby wyszedł z nimi na spacer. Nieszczęśliwie na swojej drodze spotykają Tommy’ego, który stał się nieprawdopodobnym sadystą – związał psa Evana w worku i miał zamiar go podpalić. Przyjaciele próbują powstrzymać Tommy’ego, wtedy Evan po raz szósty traci przytomność – leży sam na ziemi, pies jest martwy. Lenny zapada na autyzm.

Trebornowie wyjeżdżają z miasta; Evan obiecuje Kayleigh, że po nią wróci, lecz nie dotrzymuje obietnicy. Przypuszczalnie Kayleigh próbuje wyjechać do Evana, lecz ojciec jej na to nie pozwala.

W wieku dwudziestu lat (2002)

Evan studiuje psychologię na uniwersytecie. Kiedy przyprowadza do pokoju dziewczynę, odkrywa swoje stare dzienniki i zaczyna czytać fragmenty poprzedzające szóstą utratę przytomności. W wyobraźni wraca do przeszłości i dowiaduje się, że Lenny próbuje uwolnić psa, lecz nie potrafi rozwiązać liny. Chcąc powtórzyć to dziwne zjawisko Evan czyta fragmenty o poprzednim zaćmieniu i widzi, że gdy jako trzynastolatkowie czekali na wybuch dynamitu, do skrzynki podeszła kobieta z dzieckiem na ręku i zginęła w wyniku eksplozji. Po przebudzeniu Evan zauważa, że w miejscu, w którym przypalił się papierosem we wspomnieniach pojawiła się blizna. Matka podczas rozmowy próbuje mu wyjawić, że jego ojciec potrafił podróżować w czasie w ten sam sposób, lecz do pomocy wykorzystywał stare zdjęcia. Nie mówi mu jednak o tym (dowiadujemy się tego pod koniec filmu).

Zaciekawiony Evan odwiedza miasteczko swojego dzieciństwa w celu odnalezienia Kayleigh. Po krótkiej rozmowie zaczyna rozpytywać ją o przeszłość, głównie o film wideo kręcony w piwnicy, gdy byli dziećmi. Jego pytania przywołują bolesne wspomnienia i następnego dnia Kayleigh popełnia samobójstwo. Evan podobnie jak przy wspomnianym wyżej papierosie wnioskuje, że może zmienić przeszłość za pomocą dzienników. Czyta o trzecim zaćmieniu, przechodzi w przeszłość i nakazuje George’owi Millerowi traktować swoją córkę z szacunkiem, nie krzywdzić jej, a syna Tommy’ego zdyscyplinować. Wizja się kończy, Evan wraca do teraźniejszości.

Druga linia czasu

W tej teraźniejszości Evan i Kayleigh chodzą ze sobą. Kayleigh działa w żeńskim klubie uczelnianym, Evan – w męskim. Kayleigh jest z Evanem, gdyż w tej linii czasu jej ojciec był dla niej wyrozumiały i pozwolił wyjechać. Jednak Tommy, który niedawno wyszedł z poprawczaka, stał się prawdziwym opętańcem, na co miało wpływ maltretowanie go przez ojca. Śledzi parę, pragnąc zamordować Evana. Jednak Evanowi udaje się przechylić szalę zwycięstwa na swoją stronę, zabija Tommy’ego w furii. Policja zamyka Evana w więzieniu, gdzie nękają go inni więźniowie.

Nakłaniając do pomocy swojego religijnego współwięźnia za pomocą stygmatów (w podobny sposób jak z papierosem, jednak zachodzi tutaj niekonsekwencja czasowa), Evanowi udaje się zdobyć dzienniki i wraca do szóstego zaćmienia. Daje Lenny’emu ostry kawałek metalu, aby przeciął linę i uwolnił psa. Niespodziewanie Lenny zabija Tommy’ego. Wtedy Evan się budzi.

Trzecia linia czasu

Lenny jest trzymany w klinice, ponieważ jest niebezpieczny dla społeczeństwa. Po śmierci brata, Kayleigh została prostytutką. Evan przypuszcza, że gdyby zapobiegł śmierci kobiety w piątym zaćmieniu, Lenny nie oszalałby. Wraca do przeszłości i rusza do skrzynki. Tommy go jednak wyprzedza, rzuca się na kobietę, ratując ją. Eksplozja dosięga tylko Evana.

Czwarta linia czasu

W tym horrorze Evan budzi się bez obu rąk, które stracił w czasie eksplozji. Lenny jest towarzyskim chłopakiem, chodzi z Kayleigh. Tommy stał się niezwykle religijny. Evan altruistycznie decyduje, że skoro wszyscy prócz niego są szczęśliwi to popełni samobójstwo, jednak Tommy ratuje go w ostatniej chwili. Później dowiaduje się, że jego matka umiera na raka płuc, gdyż wróciła do palenia papierosów po jego wypadku. Evan, aby ją ocalić, cofa się do drugiego zaćmienia. Szukając sposobu na pozbycie się laski dynamitu, wyciąga z szuflady w swoim domu nóż kuchenny i próbuje go schować w spodnie, jednak powrót do świadomości z teraźniejszości nie pozwala mu na kontynuowanie swoich zamiarów. Evan widząc, iż jego podróż nic nie dała, decyduje się na cofnięcie się do wieku siedmiu lat. Podczas wizyty w domu Millerów odnajduje dynamit w piwnicy George’a Millera i próbuje szantażować mężczyznę, lecz po zapaleniu lontu George wytrąca mu go z rąk, laska toczy się w stronę Kayleigh. Dziewczynka, nieświadoma czym jest przedmiot, podnosi dynamit i ginie.

Piąta linia czasu

Evan jest trzymany w klinice za zamordowanie Kayleigh. Ponadto odkrywa, że w tej linii czasu jego dzienniki nie istnieją. Podejmuje ostatnią próbę naprawienia wszystkiego, cofając się w przeszłość za pomocą starych filmów o pierwszym spotkaniu z Kayleigh. Evan straszy dziewczynkę, że zabije całą jej rodzinę, jeśli kiedykolwiek się do niego zbliży.

Szósta linia czasu

Wreszcie wszystko jest w porządku. Tommy znów jest religijny, Lenny mieszka wraz z Evanem w akademiku. Aby uratować Kayleigh i resztę, Evan nie spotkał się z nią więcej. Pali swoje dzienniki i filmy, ponieważ jest zadowolony z obecnej linii czasu i zdaje sobie sprawę, jak delikatne i niebezpieczne są jego podróże. Na samym końcu filmu Evan mija się z Kayleigh na zatłoczonej ulicy. Ona zatrzymuje się i przez chwilę patrzy na Evana, jednak gdy ten zdecydował się odwrócić w jej stronę, Kayleigh ruszyła już dalej. Pomimo bólu Evan dochodzi do wniosku, że nie może za nią iść. Z trudnością idzie przed siebie. Kayleigh jest uratowana.

Piąta linia czasu, wersja reżyserska

W tej wersji Evan odnajduje film z narodzin i popełnia samobójstwo, owijając sobie pępowinę wokół szyi. Według scenarzystów takie było pierwotne zamierzenie, lepiej pokazywało poświęcenie Evana dla innych niż to w wersji kinowej.

Porównania

• Ashton Kutcher i inni stwierdzili, że ten film jest połączeniem dwóch klasyków – Powrót do przyszłości (podróże w czasie) oraz Drabina Jakubowa (umysł przeciwko rzeczywistości).

• Jest wiele innych filmów (Matrix, Podziemny krąg, Donnie Darko, Oszukać przeznaczenie, Dzień świstaka, American Beauty, Raport mniejszości) odnoszących się do filozofii egzystencjalistów.

• Motyw zmiany jednego wydarzenia pociągającego za sobą następne zmiany w przyszłości został wcześniej wykorzystany w takich filmach jak Powrót do przyszłości, Przypadek, Biegnij Lola, biegnij, Częstotliwość, Star Trek: Następne pokolenie.

Nagrody i nominacje

2005: Academy of Science Fiction, Fantasy & Horror Films (Saturn)

• nominacja: Best Science Fiction Film

2004: Brussels International Festival of Fantasy Film

• Pegasus Audience Award – Eric Bress, J. Mackye Gruber

2004: Teen Choice Awards

• nominacja: Choice Movie: Thriller

Zobacz też

• Efekt motyla 2
• Efekt motyla 3

Linki zewnętrzne

• Plakat filmu
• Efekt Motyla w bazie IMDb (ang.)
• Efekt Motyla w bazie Filmweb
• Opis wersji reżyserskiej
• Strona oficjalna (ang.)
• Oryginalny scenariusz (ang.)