Elektrownia Tramwajów Miejskich w Warszawie
Elektrownia Tramwajów Miejskich w Warszawie – zabytkowa elektrownia tramwajowa znajdująca się w Warszawie przy ul. Grzybowskiej 79. Neoromański budynek elektrowni został wzniesiony w latach 1905–1909. Od 2004 siedziba Muzeum Powstania Warszawskiego.
 nr rej. 80 z 10 września 2001
| |
 Gmach elektrowni ok. 1908 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Ukończenie budowy |
1905–1909 |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°13′58,41″N 20°58′51,72″E/52,232892 20,981033
| |
Historia edytuj
W 1903 podjęto pierwsze prace nad elektryfikacją tramwajów w Warszawie na napięciu 600 V prądu stałego, niemniej problem zasilania planowano rozwiązać przez przekształcanie prądu zmiennego pobieranego z Elektrowni Powiśle.
Ostatecznie w latach 1905–1908 została zbudowana własna elektrownia tramwajowa przy ulicy Przyokopowej. Lokalizacja ta miała związek z bliskością stacji towarowej Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, skąd dostarczane miało być paliwo do wytwarzania energii elektrycznej – węgiel kamienny. W zespole budynków elektrowni znalazły się: 6 kotłów parowych produkcji Fitzner-Gamper, hala maszyn z 3 turbinami parowymi i generatorami prądu stałego produkcji Siemens-Schuckert o łącznej mocy 3600 kW. Oprócz tego znalazły się tu skraplacze pary, zespoły pomp, warsztaty oraz akumulatornia – służąca do wyrównania wahań napięcia oraz jako rezerwa mocy w godzinach zwiększonego zapotrzebowania (w godzinach nocnych jedyne źródło zasilania). Zbudowano budynek administracji. Wraz z elektrownią powstała też bocznica kolejowa, wykopano studnię artezyjską.
7 lutego 1908 nastąpiło uruchomienie elektrowni i zaczęły się próbne jazdy tramwajów elektrycznych[1]. Pierwszy tramwaj elektryczny wyjechał na ulice miasta 26 marca 1908[2].
13 kwietnia 1917 wybuchł kocioł, w wyniku czego zginął jeden z pracowników, uszkodzeniu uległy kotłownia i hala maszyn wraz ze znajdującymi się tam urządzeniami. Dopiero po 6 tygodniach uruchomiono ponownie elektrownię dzięki sprowadzeniu dwóch kotłów z elektrowni na Powiślu wraz z 2 generatorami o mocy 1200 kW każdy (prowizorycznie ustawione kotły zostały później zastąpione 4 kotłami sprowadzonymi z likwidowanej Przędzalni Braci Briggs w Markach). Grób pracownika elektrowni, Piotra Lędziakowskiego, który zginął w wyniku wybuchu kotła znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w kwaterze 220. Na jego pomniku znajdują się fragmenty kratownic z konstrukcji hali elektrowni. Słupki wokół mogiły to wypełnione mieszanką betonową szyny tramwajowe, a wiszące między nimi łańcuchy zrobiono z fragmentów łańcuchów napędowych.
W latach 1918–1923 dobudowano nowe skrzydło budynku elektrowni oraz zamontowano 2 nowe turbozespoły produkcji Brown-Boveri o mocy 1250 kW każdy, co pozwoliło na odprowadzanie pary grzewczej do sąsiednich budynków. Do 1939 zamontowano w elektrowni jeszcze 6 wydajniejszych kotłów parowych i 2 kolejne turbogeneratory o mocy 4000 kW każdy uzyskując moc łączną 10500 kW (dodatkowo mając możliwość uruchomienia 2 starych generatorów o mocy łącznej 2400 kW).
Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 elektrownia została uszkodzona, co spowodowało zatrzymanie komunikacji tramwajowej w mieście 8 września[3]. Uszkodzone zostały 2 turbogeneratory i część urządzeń pomocniczych. Dopiero w 1941 elektrownia dysponowała całą dostępną mocą. 6 sierpnia 1944, w czasie powstania warszawskiego, elektrownia została zbombardowana przez Niemców, a po upadku powstania mury wysadzono. Z uwagi na zniszczenie elektrowni w 90% po 1945 tramwaje i trolejbusy korzystały wyłącznie z sieci ogólnomiejskiej[4].
W 1945 zdecydowano, że elektrownia zostanie odbudowana jako ciepłownia, w związku ze zmianą zasilania sieci trakcyjnej z podstacji trakcyjnych zasilanych z sieci miejskiej (pierwsze podstacje działały już przed II wojną światową). Budynek przekazano Stołecznemu Przedsiębiorstwu Energetyki Cieplnej (SPEC) aż do 2003, kiedy władze miasta zdecydowały ulokować tu Muzeum Powstania Warszawskiego.
Współczesność edytuj
Zeszpecony szarym tynkiem tzw. barankiem w latach 70. XX wieku budynek został przebudowany według projektu architekta Wojciecha Obtułowicza, a w środku po usunięciu kotłów i innych ciężkich elementów została wykonana ekspozycja przez zespół – Mirosław Nizio, Jarosław Kłaput i Dariusz Kunowski. Spod tynku odsłonięto klinkierową cegłę, a z tyłu budynku powstała 35-metrowa wieża na której umieszczono Znak Polski Walczącej.
W lutym 2005 oddano do użytku kaplicę muzealną, na której budowę pozwolił specjalnym dekretem z 24 czerwca 2004 Józef kardynał Glemp, prymas Polski, nadając jej tytuł Błogosławionego Józefa Stanka, kapelana poległego w czasie powstania – jednego ze 108 męczenników II wojny światowej wyniesionych na ołtarze w 1999.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 159. ISBN 83-06-00089-7.
- ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne 1908−1998. Tom I. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 6. ISBN 83-907574-00.
- ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne. Tom II. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 164. ISBN 83-907574-00.
- ↑ Marian Gajewski: Odbudowa warszawskich urządzeń komunalnych (1944–1951) [w:] Warszawa stolica Polski Ludowej. Zeszyt 2]. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 1972, s. 107.