Elementy dzieła muzycznego

Elementy muzyki, muzyczne, dzieła muzycznego – elementy porządkujące materiał dźwiękowy będący tworzywem dzieła muzycznego; w wyniku ich współdziałania dzieło uzyskuje określony kształt:

• melodyka – wyznacza następstwo dźwięków o różnej wysokości i różnym czasie trwania,
• rytmika – porządkuje materiał dźwiękowy w czasie,
• dynamika – reguluje natężenie dźwięku,
• agogika (tempo) – określa szybkość utworu,
• artykulacja – określa sposób wydobywania dźwięku,
• harmonika – porządkuje współbrzmienia dźwięków w utworze,
• kolorystyka – określa barwę dźwięku.

Melodyka

Melodyka to element dzieła muzycznego wyznaczający następstwo dźwięków o różnej wysokości i różnym czasie trwania. Rodzaje melodyki:

• Wokalna:
  • kantylenowa
  • deklamacyjna
  • melizmatyczna
• Instrumentalna
  • kantylenowa
  • figuracyjna
  • ornamentalna

Biorąc pod uwagę rodzaj interwałów wyróżnia się melodykę wznoszącą, opadającą, łukową, falującą, opartą na repetycji.

Rytmika

Rytmika to element dzieła muzycznego porządkujący materiał dźwiękowy w czasie, ustalając czas trwania dźwięków i wzajemne relacje między nimi. Z rytmiką wiąże się metrum – wyznacza ono miary czasu, porządkuje przebiegu rytmiczne za pomocą regularnie powtarzających się akcentów. Wynikiem tego jest podział utworu na takty. Rodzaje rytmiki:

• Rytmika swobodna (nie jest związana z określonym metrum, używana w średniowieczu, kiedy była zależna od tekstu utworu)
• Rytmika ustalona: (związana z określonym metrum, od XII/XIII w. kiedy powstała muz. wielogłosowa i zapis rytmiczny stał się koniecznością)

Rytmikę ustaloną możemy podzielić na:

• Rytmikę zmienną
• Rytmikę okresową

Okresowa dzieli się zaś na:

• motoryczna (jednolite, drobne wartości, wrażenie ruchu)
• miarowa
• taneczna
• marszowa

Harmonika

Harmonika to element dzieła muzycznego, który porządkuje współbrzmienia dźwięków w pionie (wertykalnie). Ze względu na rozwój historyczny muzyki wyróżnia się harmonikę:

• modalną – od ok. IX do XVI w. Opiera się na 8 skalach kościelnych. Odgrywała wówczas mniejszą rolę, była wypadkową współbrzmiących melodii;
• funkcyjną – od ok. XII do początków XX w. Opiera się na dwóch skalach: durowej i molowej. Na wszystkich stopniach tych skal budowane są akordy. Akordy główne to tonika, subdominanta i dominanta. Pozostałe zwane są akordami pobocznymi. Między akordami istnieją ściśle określone stosunki, spełniające również funkcje kumulowania napięć;
• sonorystyczną – XX w. Wszystkie współbrzmienia i akordy wykorzystywane są na równych prawach i traktowane jak plamy dźwiękowane. Wzajemne ich stosunki ulegają zupełnemu rozluźnieniu. Dominują dysonanse i klastery.

Dynamika

Dynamika to element regulujący natężenie (głośność) dźwięku. Oznaczenia dynamiczne to skróty od włoskich słów, np. p (piano – cicho), f (forte – głośno). Stopniowe zmiany głośności określamy słowami crescendo, gdy głośniej i decrescendo (lub diminuendo) gdy ciszej. Działanie dynamiki w utworze wpływa na oddanie nastroju i podkreślenie kontrastów. Dynamikę można podzielić na:

• jednorodną
• płaszczyznową
• falującą

Agogika (tempo)

Agogika (tempo) – element muzyczny określający szybkość z jaką ma być wykonany utwór. Tempo można wyrażać na 3 sposoby:

• Za pomocą metronomu,
• Za pomocą słownych określeń włoskich:
  • largo – bardzo wolno
  • adagio – powoli
  • andante – wolno
  • moderato – umiarkowanie
  • allegretto – szybciej niż moderato
  • allegro – szybko
  • presto – bardzo szybko
  • prestissimo – jak najszybciej
• przez określenie, jak długo ma trwać cały utwór.

Pierwszy i trzeci sposób wyznaczają tempo bezwzględnie, drugi sposób każdy odczuwa indywidualnie.

Artykulacja

Artykulacja – element dzieła muzycznego określający sposób wydobycia dźwięku. Grając na różnych instrumentach można wyróżnić trzy podstawowe rodzaje artykulacji:

• legato – łącząc dźwięki ze sobą (wł: legare – łączyć)
• staccato – odrywając dźwięki od siebie
• portato – sposób pośredni między legato a staccato

Inne sposoby wydobycia dźwięku charakterystyczne dla danych instrumentów.

• arco – gra smyczkiem
• pizzicato – szarpanie struny palcem
• col legno – uderzanie strun drzewcem smyczka
• flażolet – lekkie dotknięcie struny w odpowiednim miejscu, dające w efekcie wyższe brzmienie dźwięku
• con sordino – gra przy użyciu tłumika
• tremolo – szybkie powtarzanie jednego lub kilku dźwięków (wł: tremolo – trząść się)
• glissando – płynne przejście z jednego dźwięku na drugi, charakterystyczne dla instrumentów smyczkowych i dętych.
• arpeggio – niejednoczesne wykonanie akordu, charakterystyczne dla harfy.

Kolorystyka

Kolorystyka (barwa dźwięku) to element dzieła muzycznego związany z barwą dźwięku. Melodia wykonana na fortepianie będzie miała inne brzmienie niż ta sama melodia zagrana przez orkiestrę. Kolorystyka jest nierozerwalnie związana ze środkami wykonawczymi. O zmianie barwy może decydować np. zmiana rejestru na danym instrumencie, różne rodzaje artykulacji, różne zestawienia instrumentów i tak dalej