Elementy dzieła muzycznego
Elementy muzyki,muzyczne, dzieła muzycznego – elementy porządkujące materiał dźwiękowy będący tworzywem dzieła muzycznego; w wyniku ich współdziałania dzieło uzyskuje określony kształt:
- melodyka – wyznacza następstwo dźwięków o różnej wysokości i różnym czasie trwania,
- rytmika – porządkuje materiał dźwiękowy w czasie,
- dynamika – reguluje natężenie dźwięku,
- agogika (tempo) – określa szybkość utworu,
- artykulacja – określa sposób wydobywania dźwięku,
- harmonika – porządkuje współbrzmienia dźwięków w utworze,
- kolorystyka – określa barwę dźwięku.
MelodykaEdytuj
Melodyka to element dzieła muzycznego wyznaczający następstwo dźwięków o różnej wysokości i różnym czasie trwania. Rodzaje melodyki:
- Wokalna:
- kantylenowa
- deklamacyjna
- melizmatyczna
- Instrumentalna
- kantylenowa
- figuracyjna
- ornamentalna
Biorąc pod uwagę rodzaj interwałów wyróżnia się melodykę wznoszącą, opadającą, łukową, falującą, opartą na repetycji.
RytmikaEdytuj
Rytmika to element dzieła muzycznego porządkujący materiał dźwiękowy w czasie, ustalając czas trwania dźwięków i wzajemne relacje między nimi. Z rytmiką wiąże się metrum – wyznacza ono miary czasu, porządkuje przebiegu rytmiczne za pomocą regularnie powtarzających się akcentów. Wynikiem tego jest podział utworu na takty. Rodzaje rytmiki:
- Rytmika swobodna (nie jest związana z określonym metrum, używana w średniowieczu, kiedy była zależna od tekstu utworu)
- Rytmika ustalona: (związana z określonym metrum, od XII/XIII w. kiedy powstała muz. wielogłosowa i zapis rytmiczny stał się koniecznością)
Rytmikę ustaloną możemy podzielić na:
- Rytmikę zmienną
- Rytmikę okresową
Okresowa dzieli się zaś na:
- motoryczna (jednolite, drobne wartości, wrażenie ruchu)
- miarowa
- taneczna
- marszowa
HarmonikaEdytuj
Harmonika to element dzieła muzycznego, który porządkuje współbrzmienia dźwięków w pionie (wertykalnie). Ze względu na rozwój historyczny muzyki wyróżnia się harmonikę:
- modalną – od ok. IX do XVI w. Opiera się na 8 skalach kościelnych. Odgrywała wówczas mniejszą rolę, była wypadkową współbrzmiących melodii;
- funkcyjną – od ok. XII do początków XX w. Opiera się na dwóch skalach: durowej i molowej. Na wszystkich stopniach tych skal budowane są akordy. Akordy główne to tonika, subdominanta i dominanta. Pozostałe zwane są akordami pobocznymi. Między akordami istnieją ściśle określone stosunki, spełniające również funkcje kumulowania napięć;
- sonorystyczną – XX w. Wszystkie współbrzmienia i akordy wykorzystywane są na równych prawach i traktowane jak plamy dźwiękowane. Wzajemne ich stosunki ulegają zupełnemu rozluźnieniu. Dominują dysonanse i klastery.
DynamikaEdytuj
Dynamika to element regulujący natężenie (głośność) dźwięku. Oznaczenia dynamiczne to skróty od włoskich słów, np. p (piano – cicho), f (forte – głośno). Stopniowe zmiany głośności określamy słowami crescendo, gdy głośniej i decrescendo (lub diminuendo) gdy ciszej. Działanie dynamiki w utworze wpływa na oddanie nastroju i podkreślenie kontrastów. Dynamikę można podzielić na:
- jednorodną
- płaszczyznową
- falującą
Agogika (tempo)Edytuj
Agogika (tempo) – element muzyczny określający szybkość z jaką ma być wykonany utwór. Tempo można wyrażać na 3 sposoby:
- Za pomocą metronomu,
- Za pomocą słownych określeń włoskich:
- przez określenie, jak długo ma trwać cały utwór.
Pierwszy i trzeci sposób wyznaczają tempo bezwzględnie, drugi sposób każdy odczuwa indywidualnie.
ArtykulacjaEdytuj
Artykulacja – element dzieła muzycznego określający sposób wydobycia dźwięku. Grając na różnych instrumentach można wyróżnić trzy podstawowe rodzaje artykulacji:
- legato – łącząc dźwięki ze sobą (wł: legare – łączyć)
- staccato – odrywając dźwięki od siebie
- portato – sposób pośredni między legato a staccato
Inne sposoby wydobycia dźwięku charakterystyczne dla danych instrumentów.
- arco – gra smyczkiem
- pizzicato – szarpanie struny palcem
- col legno – uderzanie strun drzewcem smyczka
- flażolet – lekkie dotknięcie struny w odpowiednim miejscu, dające w efekcie wyższe brzmienie dźwięku
- con sordino – gra przy użyciu tłumika
- tremolo – szybkie powtarzanie jednego lub kilku dźwięków (wł: tremolo – trząść się)
- glissando – płynne przejście z jednego dźwięku na drugi, charakterystyczne dla instrumentów smyczkowych i dętych.
- arpeggio – niejednoczesne wykonanie akordu, charakterystyczne dla harfy.
KolorystykaEdytuj
Kolorystyka (barwa dźwięku) to element dzieła muzycznego związany z barwą dźwięku. Melodia wykonana na fortepianie będzie miała inne brzmienie niż ta sama melodia zagrana przez orkiestrę. Kolorystyka jest nierozerwalnie związana ze środkami wykonawczymi. O zmianie barwy może decydować np. zmiana rejestru na danym instrumencie, różne rodzaje artykulacji, różne zestawienia instrumentów i tak dalej