Emil Zátopek
Emil Zátopek (ur. 19 września 1922 w Kopřivnicy, zm. 21 listopada 2000 w Pradze) – czeski biegacz, długodystansowiec. Czterokrotny złoty medalista olimpijski, 18-krotny rekordzista świata, trzykrotny mistrz Europy, wielokrotny mistrz Czechosłowacji. Uważany za jednego z najlepszych lekkoatletów wszech czasów.
Emil Zátopek (1951) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Data i miejsce urodzenia | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Data i miejsce śmierci | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wzrost |
182 cm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dorobek medalowy | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Zátopek biegnący w charakterystycznym, brzydkim stylu, określany jest prekursorem biegu interwałowego, polegającego na naprzemiennym przyspieszaniu i zwalnianiu tempa. Jest jedynym zawodnikiem, który na jednych igrzyskach olimpijskich zdobył trzy złote medale w biegach na 5000 metrów, 10 000 metrów i w maratonie (dokonał tego w 1952 roku). Wielokrotnie ustanawiał rekordy świata. Jako pierwszy człowiek przebiegł dystans 10 000 m poniżej 29 minut, a w biegu godzinnym jako pierwszy przebiegł więcej niż 20 000 m. Od 1948 do 1954 roku był niepokonany w biegach na 10 000 m.
Należał do Komunistycznej Partii Czechosłowacji, jednak pod koniec lat sześćdziesiątych został usunięty z niej za poparcie politycznych zmian praskiej wiosny. Wydalono go z Pragi i pracował m.in. w kopalni uranu. Po rehabilitacji został archiwistą w Pradze.
Członek IAAF Hall of Fame. Odznaczony m.in. Srebrnym Orderem Olimpijskim, Orderem Lwa Białego i Medalem Za Zasługi. Magazyn Runner’s World uznał go za najlepszego biegacza wszech czasów.
Wczesne lata
edytujUrodził się w ubogiej rodzinie jako szóste dziecko. Jego ojciec był stolarzem[1]. Początkowo Zátopek chciał być nauczycielem[2] oraz pracownikiem laboratorium chemicznego[3], jednak w wieku 16 lat podjął pracę w fabryce obuwniczej Bata w Zlinie. Równocześnie kontynuował naukę w szkole przyzakładowej[1]. W swoim pierwszym biegu wziął udział w 1940 roku – był to wyścig uliczny na 1500 metrów[4], który rozegrano w Zlinie corocznie w drugą niedzielę maja[2].
Pewnego dnia nasz trener sportowy [trener w zakładzie pracy], który był bardzo wymagający, wskazał czterech chłopców, w tym mnie, i kazał nam biec w wyścigu. Protestowałem, że jestem za słaby i nie nadaję się do biegu, po czym trener wysłał mnie na badania. Lekarz powiedział, że byłem doskonale przygotowany. Więc musiałem biec, a gdy wystartowałem, chciałem wygrać. Zająłem jednak tylko drugie miejsce. I tak to się właśnie zaczęło.
Zátopek osiągnął 2. pozycję na około 100 startujących. Po tym biegu zaczął poważnie myśleć o trenowaniu lekkoatletyki. Został zaproszony przez lokalny klub sportowy, do którego przystąpił. W klubie tym biegali m.in. Tomáš Šalé i Jan Haluza. Drugi z nich był przez dwa lata jego trenerem[3].
W 1943 roku po raz pierwszy przebiegł dystans 5000 metrów, a w następnym roku był już rekordzistą kraju na trzech dystansach. W biegu na 2000 metrów uzyskał wynik 5:33,4, zaś we wrześniu 1944 roku jako pierwszy Czech zszedł poniżej 15 minut w biegu na 5000 metrów. Pobił również rekord Czechosłowacji w biegu na 3000 metrów[3]. Pod koniec II wojny światowej wstąpił do czechosłowackiej armii, w której dalej rozwijał swoje umiejętności sportowe[2].
Występy na zawodach
edytujW 1946 roku uczestniczył w zawodach państw alianckich w Berlinie. Na zawody dotarł rowerem, którym jechał z Pragi[4]. W tym samym roku wystąpił na Mistrzostwach Europy 1946 w Oslo, gdzie zajął 5. miejsce w biegu na 5000 metrów, poprawiając swój własny rekord Czechosłowacji o prawie 25 sekund (z 14:50,2 na 14:25,8)[6].
Pojechał na igrzyska olimpijskie w 1948 roku, licząc na sukces w biegu na 5000 metrów i na 10 000 metrów[4]. 30 lipca po raz pierwszy uczestniczył w biegu na 10 000 metrów na dużej międzynarodowej imprezie. Faworytem był Fin Viljo Heino, ówczesny mistrz Europy i rekordzista świata. Od początku wyścigu prowadził Fin, jednak Czech przejął prowadzenie na trzecim kilometrze. Heino ponownie liderował, jednak na krótko. Zátopek powrócił na pierwsze miejsce, którego nie oddał do mety. Z wynikiem 29:59,8 pobił rekord olimpijski i jako pierwszy zawodnik przebiegł na igrzyskach olimpijskich ten dystans poniżej 30 minut. Alain Mimoun, który ukończył ten bieg na drugiej pozycji, przybiegł ze stratą niemal 48 sekund do zwycięzcy[7]. Przed biegiem Zátopek ustalił ze swoim trenerem, że jeśli każde okrążenie będzie pokonywał w czasie poniżej 71 sekund (tempo rekordu świata), trener będzie mu pokazywać białą koszulkę. Gdyby trener pokazał czerwoną koszulkę, byłby to dla Zátopka znak, że biegnie za wolno. Koszulkę w czerwonym kolorze Czech ujrzał na ósmym okrążeniu, po czym przyspieszył[2]. Rekordu świata jednak nie pobił[8].
Kilka dni później uczestniczył w finale biegu na 5000 metrów. Przeszedł eliminacje rozegrane 31 lipca i dwa dni później stanął na starcie finałowego biegu, rozgrywanego w deszczowej pogodzie[9]. Od początku dyktował mocne tempo, które wytrzymało tylko trzech biegaczy: Gaston Reiff, Wim Slijkhuis i Erik Ahlden. Na dziewiątym okrążeniu Belg oddalił się od rówieśników, mając w pewnym momencie przewagę około 100 metrów. Czech jednak stopniowo się zbliżał i na 300 metrów przed metą rozpoczął gwałtowny finisz. Ostatecznie jednak przegrał z Reiffem o 0,2 sekundy[10].
W czerwcu 1949 roku podczas wojskowych mistrzostw Czechosłowacji w Ostrawie pobił rekord świata na 10 000 metrów (29:28,2)[11]. W październiku 1949 roku, również w Ostrawie, po raz kolejny ustanowił najlepszy wynik na świecie (29:21,2)[8]. Zwyciężył na 5000 metrów i 10 000 metrów na mistrzostwach Europy w 1950 roku w Brukseli. W tym samym roku po raz kolejny poprawił rekord świata na 10 000 metrów. W 1951 roku ustanowił rekordy świata w biegach na 10 mil, na 20 000 metrów oraz w biegu godzinnym[8].
W 1951 roku doznał kontuzji podczas jazdy na nartach, a w czasie przygotowań olimpijskich rozchorował się[4]. Ostatecznie na igrzyskach olimpijskich w 1952 w Helsinkach wystartował, jednak jego start był niepewny również z innego powodu. Niedługo przed igrzyskami ogłoszono, że średniodystansowiec Stanislav Jungwirth nie wystartuje na igrzyskach olimpijskich, gdyż jego ojciec sprzeciwiał się doktrynie komunistycznej. Zátopek stwierdził, że wystąpi w Finlandii tylko wówczas, jeśli Jungwirth zostanie dopuszczony do startu w igrzyskach. Władze czechosłowackie przystały na deklarację Zátopka i ostatecznie obydwaj na igrzyskach wystąpili[12].
Wziął udział w biegach na 5000 metrów, 10 000 metrów oraz w biegu maratońskim. Jego pierwszym finałem był bieg na 10 000 metrów, który rozegrano 20 lipca. W przeciwieństwie do poprzednich igrzysk, Czecha wskazywano jako faworyta na tym dystansie. Był wówczas rekordzistą świata i mistrzem Europy. W wyścigu objął prowadzenie po sześciu okrążeniach – na szóstym kilometrze biegł z nim tylko Francuz Alain Mimoun. Na ósmym kilometrze Zátopek oderwał się jednak od Francuza i samotnie pobiegł po swoje drugie w karierze olimpijskie złoto. Z czasem 29:17,0 zwyciężył z przewagą 15 sekund nad Mimounem i 31 sekund nad trzecim Aleksandrem Anufrijewem[13]. Finałowy bieg na 5000 metrów, rozegrany cztery dni później, był bardziej wyrównany. Dyktował mocne tempo, jednak w pewnym momencie spadł na czwarte miejsce i na około 150 metrów przed metą pozostawał na nim. Miał nieznaczną stratę do prowadzącego Chrisa Chatawaya, Herberta Schade i Alaina Mimouna. Wówczas jednak Zátopek zaczął finiszować i wyprzedził grupkę trzech liderujących. Odskoczył nieznacznie od dwójki biegaczy (w tym czasie Chataway potknął się o krawężnik i upadł) i nie oddał prowadzenia już do końca[14]. Zwyciężył z Mimounem o niecałą sekundę[15]. Tego samego dnia jego żona Dana Zátopková zdobyła złoty medal w rzucie oszczepem[14]. Po zwycięstwie żony miał powiedzieć w żartach: Na razie wynik rywalizacji w rodzinie Zátopków to 2:1. To zbyt mała różnica, dlatego żeby odzyskać prestiż, postaram się zdobyć jeszcze jeden medal w maratonie.
[12]:
W maratonie, w przeciwieństwie do dwóch poprzednich konkurencji, nie był faworytem. Głównym kandydatem do tytułu mistrzowskiego był Brytyjczyk Jim Peters, który miesiąc przed igrzyskami pobił rekord świata w tej konkurencji (2:20:42,2). Maraton na igrzyskach w 1952 roku był dla zawodnika z Kopřivnicy pierwszym oficjalnym startem w tej konkurencji w karierze[16]. W trakcie rozgrzewki, Zátopek podszedł do Petersa, podał dłoń i powiedział: „Cześć, jestem Zátopek”[2][4]. Brytyjczyk odwzajemnił uścisk ręki, lecz nie odezwał się[4]. Osoba czeskiego biegacza wpłynęła na karierę Petersa, bowiem po jego zwycięstwie na 10 000 metrów na igrzyskach w Londynie (1948), gdzie Brytyjczyk ukończył zawody na ósmym miejscu, Peters postanowił zmienić specjalność i odtąd kładł nacisk na biegi maratońskie[4][2].
Zgodnie z oczekiwaniami prowadzenie objął Peters, który w bardzo szybkim tempie przebiegł pierwsze 5 kilometrów. Utrzymywał się na czele do 20 kilometra, gdy został dogoniony przez Czecha i Szweda Gustafa Janssona[16]. Zátopek zaczął narzucać coraz mocniejsze tempo, w pewnym momencie zadał swoim rywalom następujące pytanie: „Przepraszam, nie biegałem dotychczas maratonu, ale czy nie moglibyśmy biec odrobinę szybciej?”[17]. Peters odpowiedział mu ironicznie, że ich tempo jest zbyt wolne, po czym reprezentant Czechosłowacji przyspieszył ponownie[12][17]. Brytyjczyk podążył w ślad za Czechem, jednak nie wytrzymał tempa i wycofał się z powodu skurczów mięśni[16]. Zátopek biegł już samotnie do mety z dużą przewagą nad kolejnymi zawodnikami. Uśmiechał się i żartował z ekipą jadących przed nim fotoreporterów. Podczas finiszu publiczność zaczęła skandować jego nazwisko[2][4]. Swój pierwszy maraton w życiu ukończył z wynikiem 2:23:03,02, poprawił tym samym najlepsze osiągnięcie w tej konkurencji na igrzyskach olimpijskich[16]. Argentyńczyk Reinaldo Gorno, który zdobył srebro, przybiegł ze stratą ponad dwóch i pół minuty do biegacza z Czechosłowacji. W czasie, gdy Gorno był jeszcze na trasie biegu, Zátopek został wzięty na ramiona przez jamajską sztafetę 4 × 400 metrów i wraz z nimi odbył rundę honorową (tego samego dnia Jamajczycy zdobyli złoto, ustanawiając rekord świata)[2]. Dziennikarz The Guardian relacjonował, że Czech „wyglądał, jakby przebiegł energiczny dziarski spacer, a nie maraton”[2][4]. Dokonał rzeczy, której nikt wcześniej ani później nie powtórzył – na jednych igrzyskach zdobył trzy złote medale na najdłuższych olimpijskich dystansach[2][12].
W 1952 roku poprawił rekordy świata na 25 000 metrów i 30 000 metrów. Na Mistrzostwach Europy 1954 w Bernie obronił złoty medal na 10 000 metrów, a na 5000 metrów został brązowym medalistą. W tym samym roku ustanowił rekordy świata na 5000 metrów (13:57,2) i 10 000 metrów (28:54,2 – pierwszy w historii wynik poniżej 29 minut)[8][9].
Na igrzyskach olimpijskich startował jeszcze w 1956 roku w Melbourne, lecz wyłącznie w maratonie. Krótko przed igrzyskami Zátopek przeszedł operację przepukliny, przez co nie był faworytem do zwycięstwa. Bieg rozgrywano w upalnej pogodzie, tuż przed startem powiedział do swych rówieśników „Panowie, dzisiaj trochę umrzemy”[4]. Zgodnie z przewidywaniami, Czech nie obronił tytułu mistrzowskiego, swoje pierwsze i jedyne mistrzostwo olimpijskie zdobył jego wieloletni rywal i zarazem przyjaciel – Alain Mimoun. Reprezentant Czechosłowacji przybiegł na szóstym miejscu, ponad cztery i pół minuty za Francuzem[18]. Na ostatnich metrach, Zátopka oklaskiwał wspomniany Mimoun. W książce All That Glitters is Not Gold, William Oscar Johnson relacjonuje inne zdarzenie z udziałem Francuza i Czecha (opowiedziane przez Francuza). Pochodzący z Algierii Mimoun, po ukończeniu biegu, oczekiwał na przybycie swojego przyjaciela z Czechosłowacji. Chwilę po jego finiszu, podszedł do Zátopka i powiedział mu „Emil, to ja jestem tym, który wygrał”. Na wieść o tym Czech odwrócił się i zasalutował na cześć francuskiego biegacza. Mimoun stwierdził, że „Dla mnie to było lepsze niż zdobycie medalu”[18].
Międzynarodowe występy zakończył w styczniu 1958 roku w hiszpańskim San Sebastián, w którym wygrał bieg przełajowy z czasem 39:54,3[11].
Był mistrzem Czechosłowacji na 5000 metrów w latach: 1945, 1946, 1947, 1948, 1950, 1952, 1953 i 1954, na 10 000 metrów w latach 1952 i 1953, oraz w biegu przełajowym w latach: 1948, 1949, 1952, 1954 i 1955[11][19].
Przygotowania do zawodów i styl biegania
edytujEmil Zátopek reprezentował barwy klubu TJ Zlin (w 1949 roku, po zmianie nazwy miasta, klub nosił nazwę TJ Gottwaldov) i Dukla Praga. Trenował jednak według własnego programu treningowego wzorowanego na tym, który stosował Fin Paavo Nurmi, o którym wiele czytał[2]. W 1948 roku jego dzień treningowy wyglądał następująco: pięć razy przebiegał sprintem dystans 200 m, następnie 20-krotnie biegał (w wolniejszym tempie) dystans 400 m, by na koniec ponownie pięciokrotne przebiegnąć 200 m w tempie sprinterskim. Gdy treningi zaczęły przynosić oczekiwane rezultaty, Czech zwiększał liczbę czterystumetrowych przebieżek, początkowo do 50, potem do 60 i 70. W pewnym momencie kariery biegał dziennie po 100 okrążeń liczących 400 metrów – 50 rano, zaś kolejne 50 okrążeń po południu[2]. Czasami trenował z obciążnikami lub oponą przywiązaną do pleców, jego zimowe treningi polegały na zakładaniu ciężkich wojskowych butów i bieganiu po zasypanym śniegiem poligonie wojskowym[4]. Wypowiadając się o swoim treningu Zátopek stwierdził: To jest na granicy bólu i cierpienia, która oddziela mężczyzn od chłopców
[2].
Taktyka Czecha opierała się na bieganiu interwałowym, którym męczył swoich przeciwników. Uważany jest za prekursora tego typu biegania[12]. Reprezentant Czechosłowacji znany był również ze swojego charakterystycznego stylu biegu. Jeden z autorów wspominał: „Jeśli nawet Zátopek nie jest najlepszym długodystansowcem w historii, to z całkowitą pewnością nikt nie biegał w równie brzydkim stylu co on. Pod tym względem zasłużył na tytuł arcymistrza”[20]. Red Smith z The New York Times pisał, że „biegł jak człowiek z pętlą na szyi”[12] oraz że w trakcie biegu wyglądał „jak zapaśnik z ośmiornicą na taśmociągu”[2]. W trakcie biegu poruszał się ciężko, jego twarz miała „cierpiętniczy” wygląd[20], machał nienaturalnie głową i ramionami[12]. W odpowiedzi na takie głosy, Zátopek odpowiadał, że „nie jestem wystarczająco utalentowany, żeby równocześnie biec i uśmiechać się[12]. Bieganie to nie łyżwiarstwo figurowe. Nie muszę się uśmiechać, podobać sędziom[4]”. Dzięki charakterystycznemu stylowi biegania i dźwiękom przez niego wydawanym, nadano mu wiele przydomków, w tym Czeska Lokomotywa, Paskudny Emil, Bestia z Pragi[1], Skaczący Czech[21] i Emil Hrozný[22].
Czech słynął także ze swoich rozmów i żartów w trakcie biegu, znał bowiem pięć[23] lub sześć języków. Jeden z angielskich lekkoatletów wspominał, że Zátopek „nigdy się nie zamykał”[2]. Znany był również ze swojego angielskiego powiedzenia „Hurry up, or you’ll miss the bus” (Spieszcie się, bo ucieknie wam autobus.). Słowa te wypowiadał, gdy oddalał się od swych zagranicznych rywali i rozpoczynał długi finisz[17].
Poza sportem
edytujOd 1945 roku był żołnierzem. Po londyńskich igrzyskach w 1948 roku został porucznikiem, zaś rok później był kapitanem. W następstwie zwycięstw olimpijskich w Helsinkach (1952), awansowano go do stopnia majora, a służbę wojskową zakończył jako pułkownik[24]. Należał do Komunistycznej Partii Czechosłowacji, jednak w 1968 roku poparł polityczne zmiany praskiej wiosny za co został ukarany. Relegowano go z partii oraz z wojska, ponadto pozbawiono go tytułu „Zasłużonego Mistrza Sportu”[24]. Pracował w kopalni uranu oraz w przemyśle cementowniczym. Był także magazynierem. W 1975 roku premier Czechosłowacji Lubomír Štrougal zrehabilitował go, dzięki czemu Zátopek wrócił do Pragi[24]. Pracował jako archiwista[25] i tłumacz[24] w Czechosłowackim Związku Kultury Fizycznej (CSTV), aż do przejścia na emeryturę[25].
Wielokrotnie był zapraszany jako gość honorowy igrzysk olimpijskich. Agencja Reuters włączyła go do dziesiątki najlepszych sportowców XX wieku[24]. W 1997 roku został ogłoszony najlepszym czeskim lekkoatletą XX wieku, a w 1999 roku najlepszym czeskim olimpijczykiem. W 2000 roku został wybrany sportowcem roku w Czechach w kategorii legend[26]. Międzynarodowy Komitet Olimpijski nagrodził go nagrodą im. Pierre de Coubertina[8].
W 2000 roku przechodził ciężkie zapalenie płuc, wcześniej miał dwa wylewy i złamał nogę. Zmarł 22 listopada 2000 roku w Pradze[24], a pochowany został w Rožnovie pod Radhoštěm[27]. Po śmierci Czecha, Alain Mimoun powiedział: „nie utraciłem rywala, utraciłem brata”[24].
Według komunistycznego szpiega i agenta Josefa Frolíka, Zátopek był prężnie działającym agentem Státníej bezpečnosti od wczesnych lat 50[27]. Po samospaleniu Jana Palacha, komunista Vilém Nový oskarżył m.in. Emila Zátopka o to, że wraz z czterema innymi osobami przyczynił się do samobójstwa Palacha[27].
Jego żoną była utytułowana oszczepniczka i mistrzyni olimpijska Dana Zátopková, z którą nie miał dzieci. Poznał ją na zawodach lekkoatletycznych w połowie 1948 roku. Po pobiciu przez nią rekordu życiowego, pogratulował i wręczył jej kwiaty. Na zawodach rozegranych tydzień później Zátopek pobił swój rekord życiowy, zaś Dana pogratulowała mu wyniku. Wtedy oświadczył się młodej oszczepniczce, a już niespełna cztery miesiące później wzięli ślub. Pobrali się 19 września, czyli w dniu ich urodzin (oboje urodzili się tego samego dnia, 19 września 1922 roku)[24].
Wyniki
edytujNiektóre osiągnięcia
edytujData | Zawody | Miejsce | Konkurencja | Lokata | Wynik |
---|---|---|---|---|---|
23 sierpnia 1946 | Mistrzostwa Europy | Oslo | 5000 m | 5. miejsce | 14:25,8 |
8 września 1946 | Zawody państw alianckich | Berlin | 5000 m | 1. miejsce | 14:31,0 |
25 czerwca 1947 | Memoriał Evžena Rošickiego | Praga | 5000 m | 1. miejsce | 14:08,2 |
12 lipca 1947 | Czechosłowacja-Holandia | Enschede | 5000 m | 2. miejsce | 14:38,4 |
19 lipca 1947 | Czechosłowacja-Włochy | Praga | 5000 m | 1. miejsce | 14:17,2 |
16 sierpnia 1947 | Czechosłowacja-Francja | Praga | 5000 m | 1. miejsce | 14:15,0 |
1947 | Światowe igrzyska studentów | Paryż | 1500 m | 1. miejsce | 3:52,8 |
31 sierpnia 1947 | 5000 m | 1. miejsce | 14:20,8 | ||
2 sierpnia 1948 | Igrzyska olimpijskie | Londyn | 5000 m | 2. miejsce | 14:17,8 |
30 lipca 1948 | 10 000 m | 1. miejsce | 29:59,8 | ||
5 września 1948 | Czechosłowacja-Francja | Paryż | 5000 m | 1. miejsce | 14:28,4 |
12 września 1948 | Czechosłowacja-Belgia | Praga | 5000 m | 2. miejsce | 14:21,2 |
26 września 1948 | Mistrzostwa Rumunii | Bukareszt | 10 000 m | 1. miejsce | 30:03,6 |
2 października 1948 | Czechosłowacja-Włochy | Bolonia | 10 000 m | 1. miejsce | 30:09,8 |
3 października 1948 | 5000 m | 1. miejsce | 14:30,2 | ||
12 lipca 1949 | Czechosłowacja-Finlandia | Helsinki | 10 000 m | 1. miejsce | 29:59,4 |
13 lipca 1949 | 5000 m | 1. miejsce | 14:20,0 | ||
25 lipca 1949 | Czechosłowacja-Związek Radziecki | Moskwa | 5000 m | 1. miejsce | 14:29,0 |
29 sierpnia 1949 | Czechosłowacja-Węgry-Włochy | Budapeszt | 5000 m | 1. miejsce | 14:35,2 |
30 sierpnia 1949 | 10 000 m | 1. miejsce | 30:00,4 | ||
3 września 1949 | Czechosłowacja-Bułgaria | Sofia | 10 000 m | 1. miejsce | 30:30,8 |
10 września 1949 | Mistrzostwa Rumunii | Bukareszt | 5000 m | 1. miejsce | 14:24,0 |
11 września 1949 | 10 000 m | 1. miejsce | 30:01,2 | ||
2 lipca 1950 | Czechosłowacja-Polska | Warszawa | 5000 m | 1. miejsce | 14:31,0 |
8 lipca 1950 | Czechosłowacja-Węgry | Bratysława | 10 000 m | 1. miejsce | 29:54,2 |
9 lipca 1950 | 5000 m | 1. miejsce | 14:28,6 | ||
23 sierpnia 1950 | Mistrzostwa Europy | Bruksela | 10 000 m | 1. miejsce | 29:12,0 |
26 sierpnia 1950 | 5000 m | 1. miejsce | 14:03,0 | ||
30 sierpnia 1950 | Czechosłowacja-Finlandia | Praga | 10 000 m | 1. miejsce | 29:54,6 |
31 sierpnia 1950 | 5000 m | 1. miejsce | 14:05,2 | ||
9 września 1950 | Mistrzostwa Rumunii | Bukareszt | 10 000 m | 1. miejsce | 30:02,4 |
11 września 1950 | 5000 m | 1. miejsce | 14:39,4 | ||
29 października 1950 | Czechosłowacja-Związek Radziecki | Praga | 5000 m | 1. miejsce | 14:21,4 |
30 października 1950 | 10 000 m | 1. miejsce | 29:53,2 | ||
25 sierpnia 1951 | Czechosłowacja-Węgry | Budapeszt | 10 000 m | 1. miejsce | 30:01,4 |
26 sierpnia 1951 | 5000 m | 1. miejsce | 14:30,2 | ||
20 lipca 1952 | Igrzyska olimpijskie | Helsinki | 10 000 m | 1. miejsce | 29:17,0 |
24 lipca 1952 | 5000 m | 1. miejsce | 14:06,6 | ||
27 lipca 1952 | maraton | 1. miejsce | 2:23:03,2 | ||
14 sierpnia 1952 | ATK Praga-Honvéd Budapeszt | Praga | 5000 m | 1. miejsce | 14:33,4 |
15 sierpnia 1952 | 10 000 m | 1. miejsce | 30:58,6 | ||
11 lipca 1953 | Czechosłowacja-Węgry | Praga | 5000 m | 1. miejsce | 14:28,6 |
12 lipca 1953 | 10 000 m | 1. miejsce | 29:48,6 | ||
5 sierpnia 1953 | Światowe zawody młodzieżowe | Bukareszt | 5000 m | 1. miejsce | 14:03,0 |
9 sierpnia 1953 | 10 000 m | 1. miejsce | 29:25,8 | ||
31 grudnia 1953 | Bieg sylwestrowy | São Paulo | 7,3 km | 1. miejsce | 20:30,4 |
6 stycznia 1954 | – | 10 000 m | 1. miejsce | 30:09,0 | |
25 sierpnia 1954 | Mistrzostwa Europy | Berno | 10 000 m | 1. miejsce | 28:58,0 |
29 sierpnia 1954 | 5000 m | 3. miejsce | 14:10,2 | ||
23 października 1954 | Czechosłowacja-Związek Radziecki | Praga | 5000 m | 2. miejsce | 14:19,0 |
24 października 1954 | 10 000 m | 1. miejsce | 29:20,8 | ||
14 września 1955 | Czechosłowacja-Wielka Brytania | Praga | 5000 m | 2. miejsce | 14:04,0 |
15 września 1955 | 10 000 m | 1. miejsce | 29:25,6 | ||
24 września 1955 | Czechosłowacja-Węgry | Bratysława | 10 000 m | 3. miejsce | 29:46,2 |
12 października 1955 | Praga-Londyn | Londyn | 10 000 m | 3. miejsce | 29:28,6 |
15 października 1955 | Praga-Manchester | Manchester | 5000 m | 2. miejsce | 14:24,2 |
1 grudnia 1956 | Igrzyska olimpijskie | Melbourne | maraton | 6. miejsce | 2:29:34 |
22 września 1957 | Czechosłowacja-Niemcy Wschodnie | Berlin | 10 000 m | 1. miejsce | 29:28,0 |
26 stycznia 1958 | Bieg w San Sebastián | San Sebastián | bieg przełajowy | 1. miejsce | 39:54,3 |
Rekordy
edytujZátopek ustanowił 18 rekordów świata w biegach długodystansowych. Pierwszego takiego wyczynu dokonał 11 czerwca 1949 roku w Ostrawie w biegu na 10 000 metrów. Po raz ostatni rekordzistą został 29 października 1955 roku w Čelákovicach w biegu na 25 000 metrów. Konkurencją, w której najwięcej razy poprawiał rekord świata, był bieg na 10 000 metrów (pięciokrotnie). Ponadto dwukrotnie bił rekordy globu w biegach na 20 000 m, 25 000 m, 6 mil, 15 mil i w biegu godzinnym. Pojedyncze rekordy osiągał na dystansach 5000 m, 30 000 m i 10 mil. Był pierwszym lekkoatletą, który pokonał dystans 10 000 m poniżej 29 minut, oraz pierwszym, który w biegu godzinnym przebiegł więcej niż 20 000 m[8].
Rekordzistą Czechosłowacji został 51 razy[8].
Rekordy świata
edytujŹródło:[8]
Konkurencja | Czas | Data | Miejsce |
---|---|---|---|
10 000 m | 29:28,2 | 11 czerwca 1949 | Ostrawa |
10 000 m | 29:21,2 | 22 października 1949 | Ostrawa |
10 000 m | 29:02,6 | 4 sierpnia 1950 | Turku |
bieg godzinny | 19 558 m | 15 września 1951 | Praga |
20 000 m | 1:01:16,0 | 15 września 1951 | Praga |
10 mil | 48:12,0 | 29 września 1951 | Stará Boleslav |
20 000 m | 59:51,8 | 29 września 1951 | Stará Boleslav |
bieg godzinny | 20 052 m | 29 września 1951 | Stará Boleslav |
15 mil | 1:16:26,4 | 26 października 1952 | Stará Boleslav |
25 000 m | 1:19:11,8 | 26 października 1952 | Stará Boleslav |
30 000 m | 1:35:23,8 | 26 października 1952 | Stará Boleslav |
10 000 m | 29:01,6 | 1 listopada 1953 | Stará Boleslav |
6 mil | 28:04,4 | 1 listopada 1953 | Stará Boleslav |
5 000 m | 13:57,2 | 30 kwietnia 1954 | Paryż |
10 000 m | 28:54,2 | 1 czerwca 1954 | Bruksela |
6 mil | 27:59,2 | 1 czerwca 1954 | Bruksela |
15 mil | 1:14:01,0 | 29 października 1955 | Čelákovice |
25 000 m | 1:16:36,4 | 29 października 1955 | Čelákovice |
Rekordy życiowe
edytujKonkurencja | Czas | Data | Miejsce |
---|---|---|---|
1500 m | 3:52,8 | 1947 | Paryż |
3000 m | 8:07,8 | 1948 | Praga |
5000 m | 13:57,2 | 30 maja 1954 | Paryż |
10 000 m | 28:54,2 | 1 czerwca 1954 | Bruksela |
20 000 m | 59:51,8 | 29 września 1951 | Stará Boleslav |
25 000 m | 1:16:36,4 | 29 października 1955 | Čelákovice |
30 000 m | 1:35:23,8 | 26 października 1952 | Stará Boleslav |
bieg jednogodzinny | 20 052 m | 29 września 1951 | Stará Boleslav |
maraton | 2:23:03,2 | 27 lipca 1952 | Helsinki |
Zátopek w kulturze
edytujO czeskim mistrzu powstał m.in. film dokumentalny Emil Zátopek (1954)[30]. David Ondříček miał wyreżyserować film biograficzny Zátopek, którego premiera była pierwotnie planowana na 2016 rok. W role małżonków mieli wcielić się Václav Neužil i Martha Issová[31]. Film ostatecznie miał premierę w 2021 roku i został zgłoszony do nagrody Amerykańskiej Akademii Filmowej w kategorii najlepszego filmu nieanglojęzycznego[32].
Jednym z polskich dzieł o Czechu jest utwór Jerzego Broszkiewicza pt. „Emil! Emil!”. Jean Echenoz w 2009 roku wydał książkę pt. Długodystansowiec. Opowieść o Emilu Zatopku[33]. Biografię Zátopka napisał również Pavel Kosatík[34]. Czeski biegacz został również uwieczniony na czechosłowackich znaczkach pocztowych z 1965 roku[35] i 1968 roku[36], oraz na czeskim znaczku pocztowym z 2002 roku[37].
W 1989 roku czeski astronom Antonín Mrkos odkrył planetoidę, którą później nazwano (5910) Zátopek[38]. Od jego nazwiska nazwę wziął belgijski kwartalnik Zatopek Magazine, ukazujący się od 2007 roku[39]. Ponadto wystawiono mu liczne pomniki, w tym na terenie Muzeum Olimpijskiego w Lozannie[40]. W 2016 roku Czeski Komitet Olimpijski poinformował, że podczas tegorocznych igrzysk olimpijskich Czesi otrzymają stroje z sylwetką Emila Zátopka[34].
Jego imieniem nazwano również czeską lokomotywę elektryczną o nazwie Škoda 109E Emil Zátopek[41]. W 2000 roku został wybrany sportowcem roku w Czechach w kategorii „Legendy”. Od drugiej edycji, plebiscyt ten nazwany jest nagrodą imienia Emila Zátopka[42].
Odznaczenia i wyróżnienia
edytuj- Najlepszy sportowiec świata według ISK (1949, 1951, 1952)[8][43]
- Nagroda Pierre’a de Coubertina przyznana przez Międzynarodowy Komitet Fair Play przy UNESCO (1975)[19]
- Nagroda Abebe Bikili (1979)[44]
- Srebrny Order Olimpijski (1989)[45]
- Najlepszy czeski lekkoatleta XX wieku (1997)[8]
- Medal za Zasługi I Stopnia (1998)[46]
- Order Lwa Białego (1998)[47]
- Najlepszy czeski olimpijczyk (1999)[8]
- Medal Pierre’a de Coubertina (2000)[48]
- Złoty Krzyż Zasługi IAAF[48]
- Sportowiec roku w Czechach w kategorii „Legendy” (2000)[26]
- 12. miejsce w plebiscycie na najwybitniejszego Czecha (2005)[49]
- Członek IAAF Hall of Fame (2012)[50]
- Najlepszy biegacz wszech czasów według magazynu Runner's World (2013)[51]
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Richard Benyo: Making the Marathon Your Event. Random House Publishing Group, 2011. ISBN 978-0-307-87450-4. [dostęp 2016-05-22].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Simon Burnton: 50 stunning Olympic moments No 41: Emil Zatopek the triple-gold winner. theguardian.com. [dostęp 2016-05-21]. (ang.).
- ↑ a b c Václav Štaud: Trénoval jsem Emila Zátopka. katyd.cz. [dostęp 2016-05-21]. (cz.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Janusz Malinowski: Emil Zatopek – złota czeska lokomotywa. biegambolubie.com.pl. [dostęp 2016-05-23]. (pol.).
- ↑ Motivation: Daily Quotes. runnersworld.com. [dostęp 2016-05-21]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
- ↑ Vzpomínáček – 19. září – Dana Zátopková a Emil Zátopek. svobodny-svet.cz. [dostęp 2016-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-04)]. (cz.).
- ↑ Athletics at the 1948 London Summer Games: Men's 10,000 metres. Sports-reference.com. [dostęp 2016-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-13)]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l STATISTIKA NEJLEPŠÍCH VÝSLEDKŮ EMILA ZÁTOPKA :. marathonplzen.cz. [dostęp 2016-05-22]. (cz.).
- ↑ a b EMIL ZÁTOPEK. olympic.cz. [dostęp 2016-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (cz.).
- ↑ Athletics at the 1948 London Summer Games: Men's 5,000 metres. Sports-reference.com. [dostęp 2016-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)]. (ang.).
- ↑ a b c d Emil Zatopek. arrs.net. [dostęp 2016-06-02]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Emil Zatopek, czyli złota czeska lokomotywa. runners-world.pl. [dostęp 2016-05-22]. (pol.).
- ↑ Athletics at the 1952 Helsinki Summer Games: Men's 10,000 metres. Sports-reference.com. [dostęp 2016-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-13)]. (ang.).
- ↑ a b Athletics at the 1952 Helsinki Summer Games: Men's 5,000 metres. Sports-reference.com. [dostęp 2016-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-18)]. (ang.).
- ↑ Athletics at the 1952 Helsinki Summer Games: Men's 5,000 metres Final. Sports-reference.com. [dostęp 2016-05-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-01)]. (ang.).
- ↑ a b c d Athletics at the 1952 Helsinki Summer Games:Men's Marathon. Sports-reference.com. [dostęp 2016-05-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-06)]. (ang.).
- ↑ a b c Lipoński: Historia sportu. s. 573.
- ↑ a b Athletics at the 1956 Melbourne Summer Games: Men's Marathon. Sports-reference.com. [dostęp 2016-05-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-04)]. (ang.).
- ↑ a b Emil Zátopek (19.9.1922 - 22.11.2000). runczech.com. [dostęp 2016-06-02]. (cz.).
- ↑ a b Filek: Kartki z historii sportu. s. 51.
- ↑ Emil Zatopek, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-06-02] (ang.).
- ↑ Životopisy: Emil Zátopek. rozhlas.cz. [dostęp 2016-06-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-04)]. (cz.).
- ↑ Lipoński: Historia sportu. s. 572.
- ↑ a b c d e f g h Krzysztof Rawa: Emil Zatopek. Legenda sportu, bohater Praskiej Wiosny. Rzeczpospolita. [dostęp 2016-05-29]. (pol.).
- ↑ a b Filek: Kartki z historii sportu. s. 52.
- ↑ a b Sportovec roku v datech – sportovní legendy. sportovecroku.cz. [dostęp 2016-05-30]. (cz.).
- ↑ a b c Stanislav Berton: Setkávání s Emilem Zátopkem. svedomi.cz. [dostęp 2016-05-29]. (cz.).
- ↑ WORLD STUDENT GAMES (PRE-UNIVERSIADE). gbrathletics.com. [dostęp 2016-06-01]. (ang.).
- ↑ Emil Zatopek. iaaf.org. [dostęp 2016-05-23]. (ang.).
- ↑ Emil Zátopek(1954). filmweb.pl. [dostęp 2016-05-30]. (pol.).
- ↑ Emila Zátopka bude hrát Václav Neužil. Už trénuje, tvrdí režisér. kultura.zpravy.idnes.cz. [dostęp 2016-05-30]. (cz.).
- ↑ Raymond Johnston: Inspirational Czech biopic ‘Zátopek’ is in the running for an Oscar nomination. expats.cz, 2021-10-11. [dostęp 2021-12-10]. (ang.).
- ↑ Lipoński: Historia sportu. s. 586.
- ↑ a b Pamiętają o legendzie. „Czeska Lokomotywa” na dresach olimpijczyków. tvn24.pl. [dostęp 2016-05-30]. (pol.).
- ↑ Призеры Олимпийских игр. olympic-stamps.ru. [dostęp 2016-06-02]. (ros.).
- ↑ XIX Олимпийские игры. Мехико, Мексика (1968). olympic-stamps.ru. [dostęp 2016-06-02]. (ros.).
- ↑ Эмиль Затопек - лучший чешский спортсмен XX века. olympic-stamps.ru. [dostęp 2016-06-02]. (ros.).
- ↑ (5910) Zatopek w bazie Jet Propulsion Laboratory (ang.)
- ↑ Zatopek Magazine. zatopekmagazine.com. [dostęp 2016-06-02]. (fr.).
- ↑ Emil Zatopek: The greatest distance runner in Olympic history. cnn.com. [dostęp 2016-06-02]. (ang.).
- ↑ Czeska lokomotywa 380 Emil Zatopek na Słowacji. inforail.pl. [dostęp 2016-06-02]. (pol.).
- ↑ SPORTOVEC ROKU 2006 slavnostní vyhlášení výsledků ankety. sportovecroku.cz. s. 3. [dostęp 2016-06-02]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (cz.).
- ↑ ISK ist 65. sportler-des-jahres.de. [dostęp 2016-06-02]. (niem.).
- ↑ Radcliffe Is 2006 Bikila Award Winner. runnersworld.com, 27 października 2006. [dostęp 2016-06-02]. (ang.).
- ↑ Juan Antonio Samaranch, Emil Zatopek, Silver Olympic Order. multimedia.ctk.cz. [dostęp 2016-06-02]. (cz.).
- ↑ Seznam vyznamenaných. hrad.cz. [dostęp 2016-06-02]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (cz.).
- ↑ Emil Zátopek (1922-2000). runningpast.com. [dostęp 2016-06-02]. (ang.).
- ↑ a b Zatopek laid to rest. bbc.co.uk. [dostęp 2016-05-30]. (ang.).
- ↑ Největší Čech. ceskatelevize.cz. [dostęp 2016-06-02]. (cz.).
- ↑ IAAF HALL OF FAME CREATED – FIRST 12 MEMBERS ANNOUNCED. iaaf.org. [dostęp 2016-06-02]. (ang.).
- ↑ The Greatest Runner of All Time. runnersworld.com. [dostęp 2016-06-02]. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Michał Filek: Kartki z historii sportu. Zysk i S-ka, 2012. ISBN 978-83-7785-024-4.
- Wojciech Lipoński: Historia sportu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012. ISBN 978-83-01-17002-8.