Ran (gwiazda)
Epsilon Eridani (Ran, ε Eri) – gwiazda w gwiazdozbiorze Erydanu. Znajduje się w odległości około 10,5 roku świetlnego od Słońca i jest jedną z najbliższych gwiazd.
| ε Eridani | |||||||||||||||||||
 Położenie w gwiazdozbiorze | |||||||||||||||||||
| Dane obserwacyjne (J2000) | |||||||||||||||||||
| Gwiazdozbiór | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rektascensja |
03h 32m 55,845s[1] | ||||||||||||||||||
| Deklinacja |
−09° 27′ 29,73″[1] | ||||||||||||||||||
| Paralaksa (π) | |||||||||||||||||||
| Odległość | |||||||||||||||||||
| Wielkość obserwowana (pasmo V) |
|||||||||||||||||||
| Rozmiar kątowy |
2,153 ± 0,028[3] mas | ||||||||||||||||||
| Ruch własny (RA) | |||||||||||||||||||
| Ruch własny (DEC) |
20,27 ± 0,56 mas/rok[2] | ||||||||||||||||||
| Prędkość radialna |
16,43 ± 0,09 km/s[1] | ||||||||||||||||||
| Charakterystyka fizyczna | |||||||||||||||||||
| Rodzaj gwiazdy | |||||||||||||||||||
| Typ widmowy |
K2 V[1] | ||||||||||||||||||
| Masa | |||||||||||||||||||
| Promień | |||||||||||||||||||
| Metaliczność [Fe/H] |
-0,13 ± 0,04[3] | ||||||||||||||||||
| Wielkość absolutna | |||||||||||||||||||
| Jasność | |||||||||||||||||||
| Okres obrotu | |||||||||||||||||||
| Prędkość obrotu |
2,4 ± 0,5 km/s[6] | ||||||||||||||||||
| Wiek |
~1 mld lat[3] | ||||||||||||||||||
| Temperatura |
4975 K[2] | ||||||||||||||||||
| Charakterystyka orbitalna | |||||||||||||||||||
| Krąży wokół | |||||||||||||||||||
| Półoś wielka |
9533[5] pc | ||||||||||||||||||
| Mimośród |
0,2277[5] | ||||||||||||||||||
| Alternatywne oznaczenia | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Nazwa edytuj
Nazwa własna gwiazdy, Ran, nie jest nazwą tradycyjną, lecz została wyłoniona w publicznym konkursie i zaakceptowana przez Międzynarodową Unię Astronomiczną. Wywodzi się ona od nordyckiej bogini toni morskiej Rán. Podobnie od imienia jej męża, olbrzyma Ägira, wywodzi się nazwa planety AEgir okrążającej gwiazdę. Nazwy te zaproponowali uczniowie szkoły średniej w Mountainside (Stany Zjednoczone)[7][8].
Charakterystyka obserwacyjna edytuj
Jest to widoczna gołym okiem, choć niewyróżniająca się jasnością (obserwowana wielkość gwiazdowa: 3,73m) gwiazda w północnej części gwiazdozbioru Erydanu[9]. Na niebie gwiazda ma aż 10 słabych optycznych towarzyszek, jednak ich ruch względem Epsilon Eridani wskazuje, że są niezwiązanymi obiektami tła[10].
Charakterystyka fizyczna edytuj
Epsilon Eridani to pomarańczowy karzeł, gwiazda ciągu głównego należąca do typu widmowego K2. Jest chłodniejsza i świeci słabiej od Słońca – według pomiarów sondy Gaia ma temperaturę 4975 K i jasność równą około 38% jasności Słońca[2]. Jej promień to około 0,83 promienia Słońca[2], a masa jest równa ok. 0,78 masy Słońca[4]. Jest to gwiazda typu BY Draconis, która wykazuje rotację różnicową, uwidaczniającą się w ruchu plam gwiazdowych[6]. Duża aktywność magnetyczna, a także szybka rotacja wiążą się z wiekiem gwiazdy[9]. Ran jest znacznie młodsza od Słońca, wiek gwiazdy i jej układu planetarnego jest oceniany na od pół miliarda do miliarda lat[11].
Układ planetarny edytuj
Ran jest jedną z najbliższych gwiazd okrążanych przez planety pozasłoneczne. W systemie znajdują się także dwa pasy planetoid oraz zewnętrzny lodowy pierścień przypominający pas Kuipera[12]. Struktura pasów wokół gwiazdy sugeruje, że oprócz znanego obiektu, w układzie mogą się znajdować jeszcze co najmniej dwie inne planety[13].
Pierwszą planetę (Epsilon Eridani b) odkryto w 2000 roku[14]. W 2006 roku Kosmiczny Teleskop Hubble’a potwierdził astrometrycznie, że gwiazdę okrąża planeta[15]. W 2015 roku otrzymała ona nazwę własną AEgir[7][8]. Jej właściwości długo pozostawały nieznane, jako że wyznaczony na podstawie pomiarów mimośród orbity wydawał się za duży, aby pogodzić istnienie planety z obecnością wewnętrznego pasa planetoid wokół gwiazdy. W 2018 roku łącząc pomiary ruchów gwiazdy przeprowadzone w ciągu 30 lat stwierdzono, że orbita planety jest bliska kołowej (e=0,07) i krąży ona poza pasem planetoid[16]. Ma ona masę minimalną 0,78 masy Jowisza i okrąża gwiazdę w odległości 3,39 au[17]. Nachylenie jej orbity nie jest znane, ale jeżeli planeta krąży w tej samej płaszczyźnie co zewnętrzny dysk materii wokół gwiazdy (34 ± 2°), to jej masa jest nieco większa niż masa Jowisza (1,19 MJ)[16].
Istnienie drugiej, dalszej planety, pozostaje niepotwierdzone[18][19].
| Towarzysz |
Masa (MJ) |
Okres orbitalny (dni) |
Półoś wielka (au) |
Ekscentryczność |
|---|---|---|---|---|
| b (AEgir) | 0,78 +0,38−0,12[16] | 2692 ± 26[17] | 3,39 ± 0,36[17] | 0,07 +0,06−0,05[17] |
| c (niepotwierdzona) | 0,1[19] | 102 270[19] | <40,0[19] | 0,3[19] |
Najbliższym sąsiadem ε Eri jest podwójny czerwony karzeł o oznaczeniu Luyten 726-8 (tworzą go składniki UV Ceti i BL Ceti), znajdujący się w odległości 5,1 ly (1,56 pc)[11].
Poszukiwanie cywilizacji pozaziemskich edytuj
W latach 60. XX wieku Epsilon Eridani i Tau Ceti zostały przez Franka Drake’a wytypowane do projektu OZMA, którego celem było poszukiwanie sygnałów radiowych mogących pochodzić od cywilizacji pozaziemskich. Kryteriami wyboru była stosunkowo nieduża odległość oraz fizyczne podobieństwo obu gwiazd do Słońca. W ramach projektu przeprowadzono ponad 100 godzin nasłuchu radiowego na częstotliwości 1420 MHz (promieniowanie neutralnego wodoru), wykorzystując do tego celu 26-metrowy Radioteleskop Green Bank. Wyniki obserwacji były negatywne[20][9].
W fikcji edytuj
W uniwersum gry komputerowej Halo, gwiazdę tę okrążają planety Tribute, Circumstance, Beta Gabriel, Tantalus, Epsilon Eridani IV, a przede wszystkim Reach. Wszystkie te planety znajdują się we władzy Dowództwa Kosmicznego Narodów Zjednoczonych (UNSC). Podczas wojny z przedstawicielem obcej cywilizacji, Przymierzem (Covenant), kolonia staje się bastionem desperackich walk Sił Zbrojnych UNSC z Przymierzem o kontrolę nad tą najważniejszą kolonią ludzkości[21].
W cyklu Przestrzeń objawienia Alastaira Reynoldsa, umiejscowionym w odległej przeszłości, miejscem akcji wielu powieści jest planeta Yellowstone znajdująca się w układzie Epsilon Eridani[22].
W serialu telewizyjnym Babilon 5 na orbicie wokół fikcyjnej trzeciej planety znajduje się tytułowa stacja kosmiczna[23].
W cyklu Oko Jelenia Andrzeja Pilipiuka łasica pochodzi z planety Czita z układu planetarnego wokół Epsilon Eridani[24].
W cyklu Shadow Raptors Sławomira Nieściura układ Epsilon Eridni jest skolonizowany przez ludzi. Koloniści prowadzą nieustanną walkę z rasą Skun o dominację w tym układzie[25].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d eps Eri w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b c d e f g h Gaia Collaboration: Gaia DR2 5164707970261630080. [w:] Gaia DR2 [on-line]. VizieR, 2018. [dostęp 2018-11-23]. (ang.).
- ↑ a b c d Ellyn K. Baines, J. Thomas Armstrong. Confirming Fundamental Parameters of the Exoplanet Host Star Epsilon Eridani Using the Navy Optical Interferometer. „The Astrophysical Journal”. 744 (2), s. 138, 2012-01-10. DOI: 10.1088/0004-637X/744/2/138. arXiv:1112.0447. (ang.).
- ↑ a b Tabetha S. Boyajian i inni, Stellar diameters and temperatures. II. Main-sequence K-and M-stars, „The [[Astrophysical Journal]]”, 757, 2012, s. 112, DOI: 10.1088/0004-637X/757/2/112 [dostęp 2018-11-23] (ang.).
- ↑ a b c Anderson E., Francis C.: HIP 16537. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2018-11-23]. (ang.).
- ↑ a b c H.-E. Fröhlich, The differential rotation of Epsilon Eri from MOST data, „Astronomische Nachrichten”, 10, 328, 2007, s. 1037–1039, DOI: 10.1002/asna.200710876, Bibcode: 2007AN....328.1037F, arXiv:0711.0806 (ang.).
- ↑ a b Final Results of NameExoWorlds Public Vote Released. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2015-12-15. [dostęp 2015-12-16].
- ↑ a b The Approved Names. [w:] NameExoWorlds [on-line]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna / Zooniverse, 2015-12-15. [dostęp 2015-12-16].
- ↑ a b c Jim Kaler: Epsilon Eridani. [w:] STARS [on-line]. [dostęp 2018-11-23]. (ang.).
- ↑ Mason et al.: WDS J03329-0927A. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
- ↑ a b Epsilon Eridani. Sol Station. [dostęp 2018-11-23].
- ↑ Closest Planetary System Hosts Two Asteroid Belts. NASA, 2008-10-27. [dostęp 2013-12-29]. (ang.).
- ↑ D. Backman, M. Marengo, K. Stapelfeldt, K. Su i inni. Epsilon Eridani’s planetary debris disk: structure and dynamics based on Spitzer and Caltech Submillimeter Observatory observations. „The Astrophysical Journal”. 690 (2), s. 1522, 2009. DOI: 10.1088/0004-637X/690/2/1522. (ang.).
- ↑ Artie P. Hatzes, William D. Cochran, Barbara McArthur, Sallie L. Baliunas i inni. Evidence for a Long-Period Planet Orbiting ε Eridani. „The Astrophysical Journal”. 544 (2), s. L145–L148, 2000. DOI: 10.1086/317319. arXiv:astro-ph/0009423. Bibcode: 2000ApJ...544L.145H. (ang.).
- ↑ ESA/Hubble: Hubble observations confirm that planets form from disks around stars. 2006-10-09. [dostęp 2018-11-23].
- ↑ a b c Dimitri Mawet, Lea Hirsch, Eve J. Lee, Jean-Baptiste Ruffio i inni. Deep exploration of ε Eridani with Keck Ms-band vortex coronagraphy and radial velocities: mass and orbital parameters of the giant exoplanet. „The Astronomical Journal”. arXiv:1810.03794.
- ↑ a b c d eps Eridani b w serwisie The Extrasolar Planets Encyclopaedia (ang.)
- ↑ www.space.com: Smallest Known Extrasolar Planet Possibly Found. 2002-10-23. [dostęp 2014-07-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-09)].
- ↑ a b c d e eps Eridani c w serwisie The Extrasolar Planets Encyclopaedia (ang.)
- ↑ Tau Ceti's Five Planet Candidates by Paul Gilster. SETI League, 2013-01-05. [dostęp 2013-12-29]. (ang.).
- ↑ Halo Encyclopedia. DK Publishing, 2011. ISBN 978-0-7566-9047-2.
- ↑ John DeNardo, Science Fiction Series Spotlight: Revelation Space by Alastair Reynolds [online], 14 lutego 2018 [dostęp 2018-11-23].
- ↑ Ensley F. Guffey, K. Dale Koontz: A Dream Given Form: The Unofficial Guide to the Universe of Babylon 5. ECW Press, 2017. ISBN 978-1-77305-050-8.
- ↑ Andrzej Pilipiuk: Fabryka Słów. Lublin: 2008. ISBN 978-83-60505-67-0.
- ↑ Shadow Raptors. Kurs na kolizję (6068511) - Sławomir Nieściur - książka, streszczenie. granice.pl. [dostęp 2023-07-20]. (pol.).