Wikipedia

Erich Klausener

niemiecki polityk katolicki

Erich Klausener (ur. 25 stycznia 1885 w Düsseldorfie, zm. 30 czerwca 1934 w Berlinie) – niemiecki polityk katolicki, prawnik i urzędnik państwowy.

Erich Klausener
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

25 stycznia 1885
Düsseldorf

Data i miejsce śmierci

30 czerwca 1934
Berlin

Zawód, zajęcie

prawnik, urzędnik, polityk

Odznaczenia
Krzyż Żelazny (1813) I Klasy Krzyż Żelazny (1813) II Klasy
Multimedia w Wikimedia Commons

Asesor (niem. Regierungsassessor) w pruskim Ministerstwie Handlu (1913–1914), Landrat w Adenau (1917–1919) i Recklinghausen (1919–19124), dyrektor ministerialny (niem. Ministerialdirektor) w pruskim Ministerstwie Opieki Społecznej (1924–1926), szef wydziału policji w pruskim Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (1926–1933). Po dojściu nazistów do władzy, przeniesiony przez Hermanna Göringa do Ministerstwa Transportu Rzeszy.

Jako szef Akcji Katolickiej w Berlinie był przeciwny antyklerykalnej polityce Adolfa Hitlera. W przemówieniu wygłoszonym podczas 32. zjazdu katolików 24 czerwca 1934 roku zaatakował politykę rządu względem opozycji. Zastrzelony w swoim biurze podczas nocy długich noży.

Życiorys edytuj

Pochodzenie edytuj

Przodkowie Klausenerów przywędrowali do Nadrenii ok. 1740 z Tyrolu, osiedlając się w Akwizgranie[1]. Ojciec Klausenera, Peter Klausener (1844–1904), po odbyciu studiów prawniczych przez pięć lat pracował jako asesor sądowy w Malmedy, po czym na własne życzenie przeszedł do służby w administracji publicznej w Düsseldorfie[1]. Następnie pełnił funkcję Landrata w okręgu Düsseldorf i Moers[1]. Stworzył krajowy zakład ubezpieczeń społecznych (niem. Landesversicherungsanstalt), którym kierował przez wiele lat[1].

Matka Ericha – Elisabeth z domu Biesenbach (1864–1944) pochodziła z wielkomieszczańskiej rodziny z Düsseldorfu. Jej ojciec, Gustav Biesenbach (1831–1893) był prawnikiem i posłem katolickiej Niemieckiej Partii Centrum do Pruskiej Izby Reprezentantów (niem. Preußisches Abgeordnetenhaus)[1]. Jej brat Gustav Biesenbach (1862–1934) był burmistrzem Unkel oraz posłem do Reichstagu, a także do pruskiego Landtagu z ramienia Niemieckiej Partii Centrum.

Peter Klausener i Elisabeth Biesenbach wzięli ślub w 1884. W dwa lata po narodzinach Ericha (1885), parze urodził się drugi syn Bruno (1887). Klausenerowie byli uważani za głęboko wierzącą, katolicką rodzinę[2].

Edukacja edytuj

Klausener uczęszczał do gimnazjum przy Klosterstrasse w Düsseldorfie (obecnie Humboldt-Gymnasium), gdzie katolicy byli w mniejszości[3]. Po zdaniu egzaminu maturalnego w 1903, idąc w ślady ojca, podjął studia prawnicze w Bonn[2]. Następnie studiował w Berlinie i Kilonii, w 1906 złożył egzamin referendarski, a w 1910 egzamin na asesora[2]. Po egzaminie referendarskim zgłosił się na ochotnika do wojska i odbył jednoroczną służbę wojskową – zakończoną w 1907 w stopniu sierżanta[3]. W 1908 awansował na wicewachmistrza, a w 1910 został oficerem rezerwy[3].

W 1911 obronił w Würzburgu pracę doktorską pt. „Das Koalitionsrecht der Arbeiter nach Reichsrecht und preußischem Recht” i rozpoczął karierę w administracji państwowej[4].

Kariera urzędnicza edytuj

Bezpośrednio po zakończeniu studiów podjął pracę w starostwie powiatowym (niem. Landratsamt) w Neustadt[2]. W 1913 rozpoczął pracę jako asesor (niem. Regierungsassessor) w pruskim Ministerstwie Handlu w Berlinie[2].

W pierwszym dniu I wojny światowej poślubił Hedwig Kny[5], po czym jako oficer rezerwy został niezwłocznie wcielony do wojska[4]. Służył na terenie Belgii, Francji, a także na froncie wschodnim[2]. Po zwolnieniu z armii w 1917, mianowany na stanowisko Landrata w rolniczym okręgu Adenau w Eiflu, a od 1919 w przemysłowym Recklinghausen[2], które było wówczas największym okręgiem pod względem liczby mieszkańców (1919: 344 000) nie tylko w Westfalii, ale i całych Prusach[6]. Urzędowanie Klausenera przypadło na pierwsze, turbulentne lata Republiki Weimarskiej – w reakcji na pucz Kappa-Lüttwitza w marcu 1920 Klausener wezwał do strajku generalnego w proteście przeciwko puczystom; podczas powstania Ruhry (niem. Ruhraufstand), które wybuchło w następstwie puczu, wykluczał jakikolwiek kompromis z lewicowymi ekstremistami, popierając działania Reichswery i użycia siły do rozbrojenia rewolucjonistów[7]. Podczas okupacji Ruhry przez wojska francuskie i belgijskie (1923–1925) popierał strategię biernego oporu (niem. passives Wiederstand), został aresztowany na dwa miesiące, a następnie wydalony z kraju za wstawienie się za maltretowanymi urzędnikami[7]. Jako Landrat Klausener zabiegał o stworzenie krajowego systemu opieki, przede wszystkim zdrowotnej, dla chorych i potrzebujących – jego zaangażowanie społeczne przyniosło mu przydomek „czerwonego Landrata” (niem. roter Landrat)[7]. Ponadto Klausener angażował się w rozbudowę infrastruktury drogowej i przyczynił się do założenia w 1920 banku regionalnego Kreisbank Recklinghausen AG (który udzielał kredytów przedsiębiorcom w trakcie wielkiego kryzysu)[8]. Urzędując w Recklinghausen, Klausener utrzymywał bliskie kontakty z największymi osobistościami niemieckiego katolicyzmu opatem klasztoru Maria Laach Ildefonsem Herwegenem, prałatem Franzem Xaverem Münchem[2] i filozofem Erichem Przywarą[4].

W 1924 pruski minister opieki społecznej Heinrich Hirtsiefer mianował go dyrektorem ministerialnym (niem. Ministerialdirektor), powierzając mu stanowisko kierownika wydziału pomocy młodzieży i bezrobotnym w pruskim Ministerstwie Opieki Społecznej w Berlinie[4]. W 1926 przeszedł do pruskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, gdzie piastował urząd kierownika wydziału policji[4]. W tym charakterze zaangażował się w reformę sił policji w Prusach, która weszła w życie w 1931[9]. Energicznie zajmował się wykroczeniami narodowych socjalistów[2]. W lipcu 1932, w obliczu tzw. Zamachu Pruskiego (niem. Preußenschlag), czyli odsunięcia przez kanclerza Rzeszy Franza von Papena od władzy w Prusach socjaldemokratycznego (SPD) rządu Otto Brauna i wprowadzenia zarządu komisarycznego rządu Rzeszy[10] w największym (2/3 terytorium państwa) kraju związkowym Rzeszy, Klausener był przygotowany do użycia sił policyjnych w czynnej obronie rządu pruskiego. Ówczesny minister spraw wewnętrznych Prus Carl Severing obawiał się jednak konfrontacji pruskich sił policyjnych z Reichswehrą i oddał władzę bez próby oporu[11]. Decyzja Papena i bierność SPD wobec przejęcia wbrew konstytucji władzy w Prusach przez rząd Rzeszy w lipcu 1932 oznaczały utratę kontroli nad administracją, a co w ówczesnej sytuacji politycznej najważniejsze – pruską policją, przez SPD – największe ugrupowanie republikańskie i antyhitlerowskie i w konsekwencji pośrednie utorowanie drogi do władzy NSDAP – największemu ugrupowaniu antyparlamentarnemu i antyrepublikańskiemu.

Po dojściu nazistów do władzy w 1933, został przeniesiony do Ministerstwa Transportu Rzeszy, gdzie objął funkcję kierownika wydziału transportu wodnego[4].

Działalność katolicka edytuj

Od 1928 Klausener kierował berlińską Akcją Katolicką i organizował zgromadzenia katolickie przeciw ruchom antyklerykalnym i agitacji antyreligijnej[2][4]. Krytykował politykę pruskiej Partii Centrum, m.in. wobec tzw. Zamachu Pruskiego (niem. Preußenschlag) 20 lipca 1932, po którym w Prusach wprowadzono rządy komisaryczne[4]. Bronił praw kościoła katolickiego w obliczu antykościelnej polityki nazistów.

Organizując zjazdy i uroczystości katolickie, Klausener stał się niewygodny dla reżimu nazistowskiego. 25 czerwca 1933 podczas 31. Zjazdu Katolików (55 tys. uczestników) wygłosił mowę, w której opowiedział się za chrześcijańskimi związkami pracowniczymi, uznanymi przez Roberta Leya, szefa Niemieckiego Frontu Pracy (niem. Deutsche Arbeitsfront, DAF), za wywrotowe[12]. Wystąpienie Klausenera zostało natychmiast ostro skrytykowane przez Alfreda Rosenberga[12]. Kolejne uroczystości Zjazdu Katolików w Hoppengarten 24 czerwca 1934 (60 tys. uczestników) naziści uznali za otwartą prowokację[2]. Podczas zjazdu Klausener wygłosił zaimprowizowaną mowę, w której krytykował politykę rządu względem opozycji[13].

Na fali wydarzeń nocy długich noży, Klausener – jako niebezpieczny przywódca katolicki – został zastrzelony w swoim gabinecie przez komando SS z rozkazu Göringa i Heydricha[4]. Motywem zabójstwa Klausenera mogła być również chęć rozliczenie nazistów z byłym bezpośrednim zwierzchnikiem pruskiej policji[4]. Upozorowane na samobójstwo zabójstwo wywołało rozgoryczenie w kręgach kościelnych (publiczne reakcje księdza Alberta Coppenratha i biskupa Münsteru Klemensa Augusta von Galena[2]) i katolickich (interwencje u Hitlera i Göringa przez Hedwig Klausener i biskupa Berlina Nikolausa Baresa[2]; wniesienie skargi przez rodzinę o odszkodowanie przeciwko III Rzeszy, zakończone aresztowaniem prawników Wernera Pündera i Ericha Wedella[2]), a przez co przyczyniło się do zaostrzenia polityki antykościelnej[4].

Klausener był, obok zamordowanego również 30 czerwca 1934 przewodniczącego ruchu Deutsche Jugendkraft (DJK) Adalberta Probsta, pierwszym męczennikiem katolickim za rządów narodowych socjalistów[2]. Naziści nie zezwolili na wzniesienie nagrobka; po zakończeniu II wojny światowej w 1963 prochy Klausenera złożono w krypcie berlińskiego kościoła Maria Regina Martyrum[14].

Odznaczenia edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e Tilman Pünder: Erich Klausener – Patriot und Christ. W: Bernhard Grossfeld: Westfälische Jurisprudenz. Waxmann Verlag, 2000, s. 290. ISBN 3-89325-820-5. (niem.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Martin Persch: KLAUSENER, Erich. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). T. III. Herzberg: 1992, s. 1570–1573. ISBN 978-3-88309-035-1. (niem.).
  3. ↑ a b c Tilman Pünder: Erich Klausener – Patriot und Christ. W: Bernhard Grossfeld: Westfälische Jurisprudenz. Waxmann Verlag, 2000, s. 292. ISBN 3-89325-820-5. (niem.).
  4. ↑ a b c d e f g h i j k Klaus Gotto: Klausener, Erich. W: Neue Deutsche Biographie. T. 11. 1977, s. 715. [dostęp 2010-09-22]. (niem.).
  5. ↑ Andreas Schwegel. Christ, Patriot und preußischer Reformer. „Die Politische Meinung”. 419, s. 85, 2004. Konrad Adenauer Stiftung. (niem.). 
  6. ↑ Tilman Pünder: Erich Klausener – Patriot und Christ. W: Bernhard Grossfeld: Westfälische Jurisprudenz. Waxmann Verlag, 2000, s. 296. ISBN 3-89325-820-5. (niem.).
  7. ↑ a b c Andreas Schwegel. Christ, Patriot und preußischer Reformer. „Die Politische Meinung”. 419, s. 86, 2004. Konrad Adenauer Stiftung. (niem.). 
  8. ↑ Tilman Pünder: Erich Klausener – Patriot und Christ. W: Bernhard Grossfeld: Westfälische Jurisprudenz. Waxmann Verlag, 2000, s. 302–303. ISBN 3-89325-820-5. (niem.).
  9. ↑ Stefan Naas: Die Entstehung des Preussischen Polizeiverwaltungsgesetzes von 1931: ein Beitrag zur Geschichte des Polizeirechts in der Weimarer Republik. Mohr Siebeck, 2003, s. 230. ISBN 3-16-148120-8. [dostęp 2010-09-25].
  10. ↑ Po wyborach do pruskiego Landtagu 24 kwietnia 1932 koalicja weimarska utraciła większość w Landtagu. Rząd Otto Brauna pozostawał jednak przy władzy wobec niemożności wyłonienia innej większości parlamentarnej. Opozycję w Landtagu Prus stanowiły NSDAP i KPD. NSDAP posiadało 162 a KPD 57 (łącznie 219) miejsc w Landtagu na ogólne 423 mandaty, pozostałe partie miały 204 mandaty. 20 lipca 1932 kanclerz Franz von Papen wydał dekret zwalniający gabinet pruski z urzędu z uzasadnieniem, że rząd nie jest w stanie zapewnić porządku i bezpieczeństwa w kraju. Pretekstem były starcia komunistów z SA w Altonie podczas których zginęło 18 osób. Komisarzem Rzeszy w Prusach został sam Franz von Papen, jego zastępcą, faktycznie sprawującym funkcję Komisarza w Prusach – Franz Bracht.
  11. ↑ Andreas Schwegel. Christ, Patriot und preußischer Reformer. „Die Politische Meinung”. 419, s. 88, 2004. Konrad Adenauer Stiftung. (niem.). 
  12. ↑ a b Tilman Pünder: Erich Klausener – Patriot und Christ. W: Bernhard Grossfeld: Westfälische Jurisprudenz. Waxmann Verlag, 2000, s. 318. ISBN 3-89325-820-5. (niem.).
  13. ↑ KLAUSENER, Erich. W: Peter Steinbach, Johannes Tuchel, Ursula Adam: Lexikon des Widerstandes,1933-1945. C.H.Beck, 1998, s. 111–112. ISBN 3-406-43861-X. [dostęp 2010-09-22]. (niem.).
  14. ↑ Tilman Pünder: Erich Klausener – Patriot und Christ. W: Bernhard Grossfeld: Westfälische Jurisprudenz. Waxmann Verlag, 2000, s. 325. ISBN 3-89325-820-5. (niem.).

Literatura dodatkowa edytuj

  • Walter Adolph: Erich Klausener. Berlin: Morus-Verlag, 1955. (niem.).
  • Michael Behnen: Erich Klausener. W: Gerhard Taddey: Lexikon der deutschen Geschichte. Stuttgart: Alfred Kröner Verlag, 1977, s. 641. (niem.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Erich_Klausener&oldid=72100032”