Ester Rachel Kamińska
Ester Rachel Kamińska, z domu Halpern (jid. אסתּר רחל קאַמינסקאַ; ur. 22 lutego lub 10 marca 1870 w Porozowie, zm. 27 grudnia 1925 w Warszawie)[1][2] – polska aktorka teatralna pochodzenia żydowskiego, prowadząca wraz z mężem pierwszy teatr żydowski, posiadający stałą siedzibę[3]. Nazywana „matką teatru żydowskiego”[1].
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
Życiorys edytuj
Urodziła się w Porozowie, jako córka Szymona Halperna, kantora synagogalnego. W młodości przeprowadziła się do Warszawy, gdzie pracowała w fabrykach papierosów, wstążek i kapeluszy[4][5].
W 1892 zadebiutowała na deskach warszawskiego teatrzyku Eldorado[2]. Od 1893 grała z grupą teatralną swojego przyszłego męża, Abrahama Izaaka Kamińskiego[2].
W 1900 wraz z mężem założyła wędrowny teatr, a w 1913 stały teatr w Warszawie przy ul. Oboźnej 1/3[3], w którym grano ambitny repertuar światowy. Środki na teatr zdobyła odbywając w latach 1910 i 1913 tournée po Stanach Zjednoczonych. Od 1914 podróżowała po Europie występując na deskach teatrów w Petersburgu, Kijowie, Odessie i Paryżu. Grała w jidysz, po polsku i rosyjsku[1]. Styl jej gry porównywano do stylu Eleonory Duse[2].
Uważana jest za najważniejszą aktorkę żydowską w Polsce i najwybitniejszą aktorką języka jidysz swoich czasów. Jest uznawana za matkę teatru żydowskiego[5].
W czasie I wojny światowej występowała wraz z córką Idą i Zygmuntem Turkowem na okupowanych przez Niemców terenach Cesarstwa Rosyjskiego. Do Polski powrócili w 1921[5].
Grała m.in. role młodych dziewcząt i kobiet w sztukach pisarzy żydowskich, m.in. tytułową w Sierota Chasia Jakuba Gordina i Lei w Siostrach Icchoka Lejba Pereca, a także Amalię w Zbójcach Friedricha Schillera i Norę w Domu lalki Henrika Ibsena[2]. Zagrała także w kilku filmach jidysz[4].
Z Abrahamem Izaakiem Kamińskim miała troje dzieci: Reginę, Idę oraz Józefa.
Jest pochowana w alei głównej cmentarza żydowskiego przy ulicy Okopowej w Warszawie (kwatera 39)[6][7]. Autorem jej nagrobka jest Feliks Rubinlicht[8].
Obecnie teatr nosi jej i córki Idy imię Teatr Żydowski im. Estery Rachel i Idy Kamińskich w Warszawie – Centrum Kultury Jidysz[5].
Filmografia edytuj
- 1924: Ślubowanie – jako Pani Kronberg
- 1914: Macocha
- 1914: Ubój
- 1913: Nieznajomy
- 1912: Mirełe Efros – jako Mirełe Efros
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Wielka Encyklopedia PWN. Tom 13. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 191. ISBN 83-01-13762-4.
- ↑ a b c d e Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 313. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ a b Oboźna – Tatry w rotundzie. [w:] Warszawy historia ukryta [on-line]. 2015-11-01. [dostęp 2019-10-21]. (pol.).
- ↑ a b Historia. Ester Rachel Kamińska (1870–1925). [w:] Teatr Żydowski im. Estery Rachel i Idy Kamińskich [on-line]. teatr-zydowski.art.pl. [dostęp 2016-06-10].
- ↑ a b c d MICHAŁ LASZCZKOWSKI - KOBIETY NIEPODLEGŁEJ. Warszawa, 2021, s. 71, język polski, ISBN 978-83-956053-2-1
- ↑ Grób Ester Rachel Kamińskiej w bazie danych Cmentarza Żydowskiego przy ul. Okopowej w Warszawie.
- ↑ Cmentarze m. st. Warszawy. Cmentarze żydowskie. Warszawa: Rokart, 2003. ISBN 83-916419-3-7.
- ↑ Henryk Kroszczor: Cmentarz żydowski w Warszawie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 16. ISBN 83-01-04304-0.
Bibliografia edytuj
- Henryk Kroszczor: Cmentarz Żydowski w Warszawie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 16. ISBN 83-01-04304-0.
- Jan Jagielski: Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej 49/51. Z. 1, Kwatery przy Alei Głównej. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami. Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce, 1996, s. 58-59. ISBN 83-90-66296-5.
Linki zewnętrzne edytuj
- Ester Rachel Kamińska w bazie IMDb (ang.)
- Rafał Żebrowski: Kamińska Ester Rachel. W: Polski słownik judaistyczny. Dzieje – kultura – religia – ludzie. Oprac. Zofia Borzymińska i Rafał Żebrowski. T. 1: A–K. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, s. 748–749, seria: Słowniki. ISBN 83-7255-126-X. [dostęp 2019-10-21].