Ewangeliarz Anastazji
Ewangeliarz Anastazji – napisany po łacinie ewangeliarz z XII wieku przechowywany w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie. Na 66 kartach zawiera tekst czterech ewangelii z Wulgaty oraz kilka innych krótkich dzieł.
 Tylna okładka Ewangeliarza | |
| Oznaczenie |
Rps 3307 II |
|---|---|
| Data powstania |
2. połowa XII w. |
| Zawartość |
ewangelie i teksty dotyczące ewangelii |
| Język | |
| Rozmiary |
30,5×20 cm |
| Liczba kart |
66 (64+2) |
| Czcionka |
minuskuła romańska |
| Miejsce przechowywania | |
Historia edytuj
Ewangeliarz powstał prawdopodobnie w drugiej połowie XII wieku[1]. Do Płocka dotarł być może za czasów biskupów płockich Aleksandra z Malonne lub Wernera, który w 1166 podróżował na dwór Fryderyka Barbarossy[1]. Początkowo kodeks był przechowywany w płockiej bibliotece katedralnej[1]. Następnie mógł być przekazany przez Bolesława Kędzierzawego do nowego opactwa kanoników regularnych w Czerwińsku i znajdować się tam aż do wieku XIX (dokument z 1808 wymienia tam jakiś ewangeliarz w srebrnej oprawie, aczkolwiek nie ma pewności, czy chodzi o Ewangeliarz Anastazji)[2]. W 1831 biskup Adam Michał Prażmowski przekazał rękopis po skasowanym w 1819 klasztorze do biblioteki Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie[3]. Po upadku powstania listopadowego został wywieziony do Petersburga i umieszczony w Cesarskiej Bibliotece Publicznej[3]. Do Polski powrócił w 1921[3]. Obecnie znajduje się w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie pod numerem katalogowym II 3307[4].
Nazwa Ewangeliarz Anastazji związana jest z księżną Wierzchosławą nowogrodzką, żoną Bolesława Kędzierzawego, której drugie imię chrzcielne mogło brzmieć Anastazja (tak nazywał ją Jan Długosz)[4]. Jej śmierć mogła stać się przyczyną zamówienia ewangeliarza jako daru-ofiary za zbawienie jej duszy[4].
Opis edytuj
Ewangeliarz ma wymiary 30,5×20 cm[3]. Składa się z 66 pergaminowych kart[3]. 64 karty zawierają głównie teksty ewangelii, zaś na dwóch dodatkowych umieszczonych na początku znajduje się zapis darowizny biskupa Prażmowskiego oraz karta z tekstem genealogii Jezusa Chrystusa wzięta z innego kodeksu[4]. Właściwe teksty ewangeliarza zapisane są w jednej kolumnie minuskułą romańską[3].
Szczególnie cennym elementem ewangeliarza jest oprawa, zachowana prawdopodobnie w pierwotnej postaci[3]. Wykonana została z drewna dębowego, pokrytego srebrną blachą zdobioną płaskorzeźbami figuralnymi oraz napisami majuskułą[3].
Okładka przednia, wykonana w stylu bizantyńskim, przedstawia ukrzyżowanie Jezusa Chrystusa ze stojącymi postaciami Marii i św. Jana oraz klęczącą postacią kobiety, być może samej Anastazji[5]. W górnych rogach umieszczone są okrągłe w medaliony z symbolem słońca i napisem „sol” oraz wyobrażeniem księżyca i napisem „luna”[3][5].
Tylna okładka, nosząca cechy sztuki mozańskiej, przedstawia Chrystusa na tronie z uniesionymi do góry dwoma palcami prawej ręki (tzw. Maiestas Domini) oraz litery A. i W.[3][5] W narożnikach tylnej okładki umieszczone zostały symbole czterech ewangelistów: człowiek (Mateusz), orzeł (Jan), lew (Marek), byk (Łukasz)[5].
Połączenie stylów sztuki bizantyńskiej i mozańskiej sugeruje, że okładki mogły powstać nie nad Mozą, lecz w samym Płocku, zaś sporządzili je twórcy z regionu Mozy przybyli do Płocka[5]. Zdaniem Teresy Mroczko wykonane ze srebra okładki są unikatem na skalę europejską, zaś podobną oprawę posiadają tylko dwa zachowane ewangeliarze: z Namur w Belgii i Treviso we Włoszech[5].
Zawartość edytuj
Na zawartość ewangeliarza składają się[3][4]:
- dwa dzieła Hieronima ze Strydonu:
- Praefatio in Evangelium Matthaei (k. 1v–3)
- Prologus commentariorum in Evangelium Matthaei (k. 3–4)
- Argumenthum in Matteum Seduliusza Szkota (k. 4–4v)
- Capitula (k. 4v–5v)
- Kanony Euzebiusza (k. 6–8)
- Evangelium Matthaei (k. 8v–23v)
- Evangelium Lucae (bez początku, k. 24–43)
- Commentatio in Joannem Evangelistam (Komentarz do Ewangelii według św. Jana) Bedy Czcigodnego (k. 43v)
- Capitula (k. 43–44)
- Evangelium Joannis (k. 44–63)
Przypisy edytuj
Bibliografia edytuj
- Leszek Misiarczyk. Kanony Euzebiusza z Cezarei w Ewangeliarzu Anastazji z XII wieku. „Saeculum Christianum”. XXII, s. 43–54, 2015.
- Cezary K. Święcki. Apogeum kultury średniowiecznego Płocka. „Pamiętnik Literacki”. 3 (91), s. 7–33, 2000.
Linki zewnętrzne edytuj
- Ewangeliarz Anastazji w bibliotece cyfrowej Polona