Fabryka Emalia Oskara Schindlera
Fabryka Emalia Oskara Schindlera – oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa[1], dawna fabryka założona w 1937 w Krakowie, jako Fabryka Naczyń Emaliowanych i Wyrobów Blaszanych „Rekord”, której jednym z założycieli był przedsiębiorca związany wcześniej z olkuską Emalią, Wolf Luzer Glajtman[2]. Wydzierżawiona, a potem przejęta przez niemieckiego przedsiębiorcę Oskara Schindlera w 1939, jako Niemiecka Fabryka Wyrobów Emaliowanych – Deutsche Emailwarenfabrik (DEF), prowadzona przez Schindlera do roku 1945. Fabryka znajduje się przy ulicy Lipowej 4, na krakowskim Zabłociu. Schindler zatrudniał w niej zagrożonych eksterminacją Żydów, wpisanych następnie na tzw. listę Schindlera oraz uratowanych od zagłady.
| Oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa | |
 Wejście do fabryki Schindlera | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Lipowa 4 |
| Kierownik |
Bartosz Heksel[1] |
Położenie na mapie Krakowa  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
 50°02′50,45″N 19°57′38,37″E/50,047347 19,960658
| |
| Strona internetowa | |
Po II wojnie światowej fabrykę przejął skarb państwa, a w 2005 miasto Kraków. Od 2007 fabryka została podzielona między dwie instytucje: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa (które utworzyło tu wystawę stałą Kraków – czas okupacji 1939–1945)[1] i Muzeum Sztuki Współczesnej.
Fabryka Schindlera jest jednym z obiektów na trasie Krakowskiego Szlaku Techniki.
Historia
edytujTzw. Fabryka Schindlera powstała w Krakowie jako Fabryka Naczyń Emaliowanych i Wyrobów Blaszanych Rekord Sp. z o.o. Została założona przez Izraela Kohna, Wolfa Luzera Glajtmana i Michała Gutmana w 1937[3] i początkowo mieściła się przy ul. Romanowicza 9, a od stycznia 1938 roku w nowym budynku przy ulicy Lipowej 4, na krakowskim Zabłociu[4]. W marcu 1939 roku zaprzestała produkcji, a w czerwcu tego roku została postawiona w stan upadłości.
W listopadzie 1939 r. Oskar Schindler przejął zarząd powierniczy nad znajdującą się w stanie upadłości fabryką. Na początku roku 1940 wydzierżawił znajdujące się tam budynki fabryczne, a następnie zmienił nazwę fabryki na Deutsche Emailwarenfabrik (DEF). Wkrótce po zajęciu fabryki Schindler rozpoczął jej rozbudowę, m.in. wzniesiono halę fabryczną na tokarki, tłocznie, prasy do blach i narzędziownię. W 1942 r. nadbudowano halę sztancowni, tworząc trzykondygnacyjny budynek mieszczący wzorcownię, magazyny, zaplecze socjalne i administracyjne wraz z gabinetem i mieszkaniem Schindlera.
W zakładzie produkowano naczynia emaliowane, a od roku 1943 uruchomiono także dział produkcji zbrojeniowej, gdzie wykonywano menażki dla Wehrmachtu, łuski i zapalniki do pocisków artyleryjskich oraz lotniczych.
Wśród zatrudnionych początkowo przeważali Polacy, lecz z czasem coraz większą siłę roboczą stanowili Żydzi. Kiedy w marcu 1943 r. przeprowadzono akcję likwidacji getta krakowskiego, część ocalałych Żydów została ulokowana w obozie Płaszów i tam zmuszana do nieludzkiej pracy. Dzięki staraniom Schindlera jego pracownicy umieszczeni zostali w barakach obozowych na Zabłociu, na przyległej do fabryki parceli. Liczba pracowników w 1944 wynosiła ok. 1100. Kiedy Niemcy na skutek zbliżania się frontu wschodniego przystąpili do likwidacji obozów i więzień, Schindler ewakuował swą fabrykę zbrojeniową do Brünnlitz (dziś Brněnec) w Kraju Sudetów. Aby ratować więźniów opracował, wraz ze swym księgowym Itzhakiem Sternem, słynną „Listę Schindlera”, dzięki której wykupił i przewiózł do nowej fabryki ponad 1100 osób – ocalając im tym samym życie[4]. Więźniowie pracowali tam aż do 8 maja 1945 r., kiedy to obóz został wyzwolony.
Historia fabryki i jej właściciela została opisana w powieści Schindler’s Ark (Arka Schindlera) przez australijskiego powieściopisarza Thomasa Keneally’ego, zaś Steven Spielberg wyreżyserował na jej podstawie film fabularny Lista Schindlera (Schindler’s List), nakręcony w dużej mierze w Polsce.
Muzeum
edytujW 1947 roku fabryka została przejęta na rzecz skarbu państwa. Od 1948 roku była pod zarządem Zakładów Wytwórczych Podzespołów Telekomunikacyjnych Telpod. Obok hal produkcyjnych i budynków zaplecza administracyjno-technicznego za bramą wjazdową zachowana została waga pomostowa produkcji Polskiej Wytwórni Urządzeń i Sygnałów Kolejowych z lat 30. XX wieku.
W 2007 roku zdecydowano o oddaniu budynku administracyjnego byłej Fabryki Naczyń Emaliowanych i Wyrobów Blaszanych Rekord, Muzeum Historycznemu miasta Krakowa, które utworzyło przy ul. Lipowej 4 w Krakowie oddział w celu stworzenia stałej wystawy dokumentującej okres niemieckiej okupacji miasta w latach 1939–1945. Prezentowana w oddziale stała wystawa na ten temat nosi tytuł Kraków – czas okupacji 1939–1945. Intencją Muzeum jest pokazanie dziejów fabryki przy ul. Lipowej w szerszym kontekście historycznym. W 45 salach ekspozycyjnych ukazano Kraków i jego mieszkańców w okresie II wojny światowej. Ekspozycja została podzielona na kilkanaście segmentów poświęconych poszczególnym zagadnieniom tematycznym: wojna 1939 r., rola Krakowa jako ośrodka władzy Generalnego Gubernatorstwa, życie codzienne mieszkańców, los Żydów krakowskich, tajne państwo, a także dzieje ludzi pracujących w fabryce i historia samego Oskara Schindlera. Eksponaty muzealne zostały uzupełnione bogatą dokumentacją fotograficzną i archiwalną, pochodzącą ze zbiorów polskich i zagranicznych. Oddział został uroczyście otwarty 10 czerwca 2010[5].
Na terenie fabryki Schindlera powstało także Muzeum Sztuki Współczesnej.
Galeria
edytuj-
Fotografie ocalałych -
Biurko Oskara Schindlera z fragmentem instalacji zawierającej listę uratowanych przez niego Żydów -
Wnętrze instalacji z Listą Schindlera -
Instalacja upamiętniająca zagładę krakowskiego getta -
Ekran interaktywny -
Przedwojenne tablice z nazwami ulic -
Rekonstrukcja piwnicy, gdzie przechowywano Żydów -
Fragment stałej ekspozycji -
-
Rekonstrukcja przedwojennego tramwaju -
Spalone książki – symbol zgładzonego getta -
Rekonstrukcja mieszkania w getcie
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Fabryka Emalia Oskara Schindlera [online], muzeumkrakowa.pl [dostęp 2024-01-05].
- ↑ Olgerd Dziechciarz, W lipcu minęło 110 lat olkuskiej Emalierni [online], Przegląd Olkuski, 16 września 2017 [dostęp 2024-01-05].
- ↑ Krakowski Szlak Techniki – Fabryka Schindlera. krakow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-01)].
- ↑ a b Fabryka Schindlera. [dostęp 2010-01-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-16)].
- ↑ Bartosz Piłat, Wystawa w Muzeum Fabryka Schindlera została otwarta, „Gazeta Wyborcza Kraków”, 10 czerwca 2010; Kraków: Fabryka Schindlera już otwarta, „Gazeta Krakowska”, 11 czerwca 2010.
Bibliografia
edytuj- Monika Bednarek, Deutsche Emailwarenfabrik Oskara Schindlera w Krakowie w latach 1939–1945, „Krzysztofory” nr 22 (2004), s. 127–143.
- Andrzej Chwalba, Dzieje Krakowa. Kraków w latach 1939–1945, tom 5, Kraków 2002.
- Zbiory Archiwum Państwowego w Krakowie, Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego
- Wystawa o historii Fabryki Oskara Schindlera zrealizowana przez Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie
Linki zewnętrzne
edytuj- Fabryka Schindlera – oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa
- Fabryka Schindlera – zdjęcia. fabrykaschindlera.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-24)].
- Fabryka Schindlera – zdjęcia i kalendarium
- Magdalena Link-Lenczowska, Śmierć w nowych dekoracjach, „Herito” nr 1 (2010). herito.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-04)].