Fagot

dęty instrument muzyczny

Fagot (wł. fagotto, skrót: fg.) – instrument dęty drewniany z grupy aerofonów stroikowych z podwójnym stroikiem. Jego nazwa włoska „fagotto” oznacza „wiązkę drewna”[1]. Do tej samej rodziny należą także obój, rożek angielski i kontrafagot, który transponuje oktawę niżej od fagotu. Istnieją dwie odmiany fagotu: niemiecka (hecklowska) i francuska. Różnią się one brzmieniem i mechanizmem, a także wysokością (niemiecki ma 130 cm, zaś francuski 150 cm). Skala (zakres dźwięków muzycznych) instrumentu wynosi od B1 do f² (jednak górny dźwięk zależy głównie od umiejętności grającego i można uzyskać wyższe).

Fagot
wł. fagotto, ang. bassoon
Ilustracja
Klasyfikacja naukowa
422.112-71

Aerofon piszczałkowy (instrument dęty właściwy)

Klasyfikacja popularna
instrument dęty drewniany
Skala instrumentu
Skala instrumentu
Podobne instrumenty
Fagot – odmiana niemiecka (hecklowska)
Części fagotu: stroik (1), es (2), skrzydło (3), stopa (4), rura basowa (5), czara głosowa (6)
Dźwięk fagotu (A. Clapisson - Duet na róg i fagot op. 27)

Budowa edytuj

Instrument składa się z sześciu części: stroika, esu, skrzydła, stopy, rury basowej oraz czary głosowej. Tworzą one kanał o długości ponad 2,4 m. Otwory nawiercone na długości instrumentu w większości otwierane i zamykane są klapami (tylko 5 – e, d, c, h, a – bezpośrednio palcami). Stroik umieszczony u wylotu rurki składa się z dwóch płytek wykonanych z trawy o nazwie lasecznica trzcinowata (Arundo donax) złożonych ze sobą. Uderzając w nie językiem i jednocześnie dmuchając grający wydobywa dźwięk. Przy takim samym układzie klap, a różnej sile nacisku na stroik można przez przedęcie wydobyć różne dźwięki. Korpus instrumentu tradycyjnie wykonywany jest z drewna, najczęściej z jaworu. Drewno na fagot musi „leżakować” od dziesięciu do nawet stu pięćdziesięciu lat. Instrument charakteryzuje się głębokim, melancholijnym i bardzo naturalnym brzmieniem. Nie jest instrumentem transponującym. Wykorzystywany jest w orkiestrze kameralnej, symfonicznej, jako instrument solowy, w jazzie oraz w różnego typu zespołach instrumentalnych.

Fagociści powinni biegle czytać w kluczu basowym, tenorowym oraz wiolinowym, ponieważ są one wykorzystywane w zapisie na ten instrument.

Historia edytuj

Początki fagotu sięgają XVI wieku. Fagot (pod nazwą curtal) pojawił się po raz pierwszy w angielskim spisie inwentarzowym w 1574 roku[2]. Pierwszym konstruktorem fagotów był Siegmund Schnitzer (zm. 1578). Z tego czasu istnieją zapisy o muzyku fagociście na dworze w Brukseli[3].

Według historyków muzyki poprzednikiem fagotu był dulcjan[4]. Fagot i dulcjan mają wspólne cechy: podwójny stroik zamontowany w metalowej rurce, ukośnie nawiercane otwory palcowe i kanał koniczny (stożkowy). W dawnych instrumentach oba kanały wiercone były w jednym kawałku drewna. Nowsze instrumenty miały już dwie oddzielne drewniane rury połączone łącznikiem w kształcie litery U. Występowały też w 8 rozmiarach, od sopranu do kontrabasu, a skalę ok. 2,5 oktawy. Zadaniem tego instrumentu w zespole dętym było prowadzenie linii basowej. Miał on niezwykłą zdolność zmiany dynamiki i barwy dźwięku od głośnego do cichego i miękkiego.

Instrument poprzedzający historycznie fagot współczesny miał dosyć prostą budowę, z ośmioma otworami na palce i dwiema klapami. Aż do XIX wieku występował fagot tenorowy (Es) tzw. tenoroon. Kolejnym rodzajem fagotu był surdon o głuchej i łagodnej barwie.

Wybrane utwory na fagot edytuj

 
Kolekcja zabytkowych fagotów, z czasów od wczesnego baroku do czasów dzisiejszych wraz z klasycystycznym kontrafagotem.
 
Fagot systemu hecklowskiego z 1870 roku

Barok edytuj

Klasycyzm edytuj

Romantyzm edytuj

Współczesność edytuj

Wybrane partie orkiestrowe edytuj

Przypisy edytuj

  1. Słownik wyrazów obcych W. Kopalińskiego
  2. Curt Sachs, The History of Musical Instruments, Courier Corporation, 2006, s. 315, ISBN 978-0-486-45265-4 (ang.).
  3. Historia fagotu Marta Staszewska/. Historia fagotu. [dostęp 2013-11-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)].
  4. Curt Sachs: Historia instrumentów muzycznych. PWM, 1989, seria: Wiedza o muzyce. ISBN 83-224-0324-0.

Linki zewnętrzne edytuj