Falanga (partia)
Falanga Hiszpańska (hiszp. Falange Española) – hiszpańskie ugrupowanie faszystowskie[1][2][3][4][5][6][7][8] i skrajnie prawicowe[9], założone w roku 1933. W latach 1937–1975 główna i jedyna legalna siła polityczna Państwa Hiszpańskiego.
Państwo | |
---|---|
Data założenia | |
Adres siedziby |
C/ Fernando Garrido, nº 16, 1º 28015 – Madryt |
Ideologia polityczna | |
Poglądy gospodarcze | |
Młodzieżówka |
Flechas |
Barwy |
Historia
edytujW czasach Joségo Antonia Prima de Rivery
edytujPartia polityczna Falange Española została założona 29 października 1933 roku przez Joségo Antonia Prima de Riverę. Z początku była mało znaczącą partią głoszącą raczej niejasny program oparty na nacjonalizmie i solidaryzmie społecznym, jednakże zbliżony do faszyzmu. José Antonio choć początkowo był przeciwny używania terminu „faszyzm”, przyjął postulaty faszyzmu włoskiego, popierał autorytaryzm, naśladował i przyjął symbolikę i hasła faszystowskie. W 1934 połączyła się z inną niewielką radykalną partią Junty Ofensywy Narodowo-Syndykalistycznej[10], założoną w 1931 roku przez Ramiro Ledesma Ramosa, i przyjęła jej program nacjonalistyczno-syndykalistyczny. Junta opowiadała się za stosowaniem przemocy jako narzędzia walki politycznej[11] i jawnie okazywała sympatię dla Mussoliniego i Hitlera[12]. Nowy program polityczny znalazł pełny wyraz w Manifeście Falangi, który José Antonio Primo de Rivera napisał w listopadzie 1934. W 27 punktach Manifest głosił doktrynę mocarstwowej Hiszpanii, planował wprowadzenie totalitarnego państwa, zastąpienie rynku organizacją państwowych syndykatów wytwórczych, reformę rolną i głosił podporządkowanie kościoła katolickiego interesom państwa[13].
Falanga była wspierana subsydiami z faszystowskich Włoch[12]. W oficjalnym organie prasowym jakim był kwartalnik „Jerauia. La revista negra de la Falange” pisano: „Nasze czasy przynoszą nam narodziny epoki klasycznej, nowego średniowiecza, epoki faszyzmu, której dobrodziejstw doświadcza Hiszpania za sprawą Falangi"[14]. Partia nie bazowała politycznie na antysemityzmie, chociaż w prasie partyjnej pojawiały się antysemickie artykuły i nigdy nie miało miejsce oficjalne odcięcie się jej przywódców od antysemityzmu[15]. Przeprowadziła antysemicką akcję skierowaną przeciwko żydowskim uchodźcom z III Rzeszy: w pierwszym numerze falangistowskiego pisma „Arriba España de Pamplona” z 1 sierpnia 1936 roku padł slogan nawołujący do walki z judaizmem, masonerią, marksizmem i separatyzmem[16]. Falanga przewodziła wiosną 1935 roku w jednej z niewielu antysemickich akcji jakie miały miejsce w Hiszpanii w tamtych czasach. Był to napad dokonany przez falangistów z użyciem broni palnej na nowo otwarte SEPU przez żydowskich uchodźców z III Rzeszy[17]. Falangistowskie czasopismo „Arriba” pisało 18 kwietnia 1935 roku: „Finansowe monstrum wbija swoje szpony w narodową ekonomię. SEPU, wielka żydowska firma, nadal wykorzystuje obrzydliwie swoich pracowników i coraz bardziej tłamsi małe przedsiębiorstwa”[18].
Do 1936 Falanga nie odgrywała istotnej roli. W wyborach z lutego 1936 poniosła wręcz klęskę zdobywając zaledwie 0,7% głosów. Jedynie jej bojówki były widoczne na ulicach miast, gdzie toczyły zażarte starcia z bojówkami lewicy. Dopiero po przejęciu władzy przez Front Ludowy Falanga zaczęła zyskiwać zwolenników wśród stronników konserwatystów i prawicowych ugrupowań katolickich. Wydatnie pomogło jej w tym aresztowanie (6 lipca 1936) i rozstrzelanie (20 listopada 1936) jej założyciela J.A. Primo de Rivery, który stał się w opinii prawicy męczennikiem. Po aresztowaniu J.A. Primo de Rivery Falanga nawiązała kontakt z wojskowymi spiskującymi przeciwko Republice. Po wybuchu wojny domowej w lipcu 1936 Falanga udzieliła rebeliantom poparcia i wkrótce stała się najważniejszą z sił politycznych popierających stronę nacjonalistyczną.
Pod władzą Francisca Franco
edytujW momencie wybuchu wojny (lipiec 1936) Falanga miała 36 tys. członków, w 1937 – 240 tys., w 1938 – 362 tys., w 1939 – już 650 tys., a po wojnie w 1942 – milion. W czasie wojny domowej w armii Franco służyło 150 tys. falangistów, którzy tworzyli zmilitaryzowane oddziały tzw. Chorągwie Falangi (Banderas de Falange). Falanga zajęła miejsce rozpadających się tradycyjnych partii prawicowych – CEDA i Hiszpańskiego Odrodzenia (Renovación Española) – które wcześniej poparły rebelię.
W 1937 generał Franco uznał, że rosnąca w siłę, mimo utraty głównych przywódców, Falanga, z ideologią zgodną z jego celami, może być podstawą do zjednoczenia całego wspierającego go zaplecza politycznego. 19 kwietnia 1937 generał Franco połączył Falangę z karlistowską organizacją Comunión Tradicionalista i monarchistami w ruchu pod nazwą Tradycjonalistyczna Hiszpańska Falanga oraz Junty Ofensywy Narodowo-Syndykalistycznego (Falange Española Tradicionalista y de las Juntas de Ofensiva Nacional-Sindicalista, FET y JONS). Za oficjalną podstawę ideową FET y JONS przyjęto 26 punktów historycznego Manifestu, ale z pominięciem punktu 27, zakładającego pełnię władzy Falangi w przyszłym państwie. Nowo powstałe ugrupowanie miało o wiele mniej radykalne oblicze, ponieważ w rzeczywistości było szeroką koalicją ugrupowań nacjonalistycznych. Na czele ugrupowania, liczącego w momencie zjednoczenia 250 tys. członków, stanął generał Franco jako caudillo (z hiszp. wódz, przywódca).
Po zwycięstwie dominujące wśród falangistów faszystowskie idee generał Franco podporządkował konserwatywnym i tradycjonalistycznym ideom nowego hiszpańskiego państwa. Członkostwo w FET y JONS stało się niezbędnym wymogiem kariery politycznej w Hiszpanii jako akt lojalności wobec reżimu. Chcąc przekonać ostatecznie do siebie te konserwatywne środowiska, dla których nie do przyjęcia była faszystowska przeszłość Falangi, caudillo stopniowo oczyszczał ją z radykalnych działaczy. Podkreślając ponadpartyjny charakter organizacji ostatecznie przekształcił ją w 1958 w Ruch Narodowy (Movimiento Nacional). Po demontażu dyktatury w roku 1975 Ruch Narodowy zaprzestał działalności i 1 kwietnia 1977 został rozwiązany. Falanga wystąpiła z Ruchu Narodowego wraz z jego rozwiązaniem, a w 1976 ukonstytuowała się Falange Española de las J.O.N.S (nazwa organizacji z roku 1934) z pierwotnym programem, założeniami, umundurowaniem, działająca do dzisiaj. Po 1975 roku nastąpiły podziały w organizacji.
Symbolem partii było Jarzmo i Strzały (hiszp. Yugo y Flechas) – symbol Królów Katolickich (hiszp. Los Reyes Católicos), zaadaptowany jako logo partyjne Falangi. Hymnem partii Falange Española de las J.O.N.S była i jest pieśń Cara al Sol ("Twarzą ku Słońcu").
Falanga po 1975 roku
edytujPo zakończeniu rządów generała Franco w 1975 (dokładniej jego śmierci) i powrotu demokracji do Hiszpanii Falanga Española Tradicionalista y de las Juntas de Ofensiva Nacional-Sindicalista podzieliła się na kilka ugrupowań:
Obecnie klasyfikuje się następujące grupy:
- Falange Española de las JONS (FE de las JONS) – grupa kultywująca stare ideały partii z czasów swego założyciela. Jest to partia najmniej skrajna, bardziej konserwatywna (hasła przewodnie to: Justicia Social, Dignidad Humana, Patria). Istnieje od roku 1933. Po połączeniu z karlistami w 1937 roku Falange Española de las JONS formalnie przestała istnieć, jednak sama Falanga Tradicionalista było ugrupowaniem federacyjnym skupiającym kilka partii dlatego FE de las JONS zachowała w pewnym sensie kierownictwo i struktury. Przywódcami partii byli od (1933-1936/7) José Antonio Primo de Rivera, (18 kwietnia 1937 – 25 kwietnia 1937) Manuel Hedilla, (1937-1975/7) partia nie miała przywódcy, formalnie na czele Falanga Española Tradicionalista stał generał Franco a następnie do 1983 roku, Raimundo Fernández-Cuesta. Obecnie na jej czele stoi Diego Márquez Horrillo.
- Falange Auténtica (FA)- Bardziej radykalny odłam odwołujący się do pierwotnych idei Falangi, przewodzony przez Enrique Antigüedad'a
- Mesa Nacional Falangista (MNF)
- FE/La Falange – grupa kierowana przez Andrin'a. Przyjęła ona orzeczenie i konstytucję opisaną we Frente Nacional. Jest to grupa najbardziej skrajna.
Galeria
edytuj-
Flaga Falangi.
-
Wpinka falangistów.
-
Nieśmiertelnik falangisty z okresu wojny domowej.
-
Manifestacja zwolenników FE de las JONS w 2009 roku.
-
Członek współczesnej Falangi, w ciemnoniebieskiej koszuli, o wzorze niezmienionym od 1933 roku.
-
Jarzmo i strzały – symbol Falangi na murze Kościoła pod wezwaniem Świętego Sebastiana w Reinosa.
Zobacz też
edytuj- Faszyzm
- Frankizm
- Hiszpańska wojna domowa
- Błękitna Dywizja
- Państwo Hiszpańskie
- Wertykalny Syndykat
- Hiszpańska Konfederacja Prawicy Autonomicznej
- Wspólnota Tradycjonalistyczna
- Tradycjonalistyczna Wspólnota Karlistowska
- Ruch Narodowych Syndykalistów
- Boliwijska Falanga Socjalistyczna
- Falanga Libańska
- Narodowy katolicyzm
- Narodowy syndykalizm
- Obóz Narodowo-Radykalny (III Rzeczpospolita)
Przypisy
edytuj- ↑ M. Kitchen, Historia Europy 1919-1939, przekł. T. Rybkowski, H. Szłapka, Wrocław 2009, s. 264
- ↑ D. Berg-Schlosser, J. Mitchell, Authoritarianism and Democracy in Europe, 1919-39. Comparative Analyses, 2002, s. 111
- ↑ M. Blinkhorn, Fascism and the Right in Europe 1919-1945, 2014, s. 54
- ↑ R. Griffin, M. Feldman, Fascism: The nature of fascism, 2004, s. 266
- ↑ "(...) prawicowa koalicja, w której skład wchodziły Acción Popular, czyli „Akcja Narodu", i faszystowska Falange Española, świeżo założona przez syna Primo de Rivery" – Norman Davies, Europa, Wyd. Znak, Kraków 1998, s. 1043
- ↑ P. Bachmat, Przestępstwa z art. 256 i 257 k.k. – analiza dogmatyczna i praktyka ścigania, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, 2005, s. 17
- ↑ Falange. The official Spanish fascist party, founded 1933 by José Antonio Primo de Rivera – Alan Palmer, The Penguin Dictionary of Twentieh-Century History, 1983, s. 145.
- ↑ D. Robertson, Słownik polityki, Warszawa 2009, s. 108.
- ↑ C. Hale, Hitler's Foreign Executioners: Europe's Dirty Secret, 2011, s. 224
- ↑ USELL, Javier: Historia de España en el siglo XX (II. La crisis de los años treinta: República y Guerra Civil). Madrid: Taurus, 1999 s. 82
- ↑ Payne, Stanley G. Franco y José Antonio. El extraño caso del fascismo español, Barcelona 1997, s. 137
- ↑ a b Johann Chapoutot, Wiek dyktatur – faszyzm i reżimy autorytarne w Europie Zachodniej (1919-1945), Warszawa 2012, s.239
- ↑ Programa de la Falange, Carlos Ivorra, Universidad de Valencia (pierwotnie: diario ABC), 30 listopada 1934 [dostęp 2022-02-04] (hiszp.).
- ↑ M.T. de Lara, J.V. Baruque, A.D. Ortiz, Historia Hiszpanii, Kraków 2007, s. 582-583
- ↑ Álvarez Chillida, Gonzalo, El Antisemitismo en España. La imagen del judío (1812-2002), Madryt 2002, s. 302, 342, 350
- ↑ Álvarez Chillida, Gonzalo, «La eclosión del antisemitismo español: de la II República al Holocausto» w: En Gonzalo Álvarez Chillida y Ricardo Izquierdo Benito, El antisemitismo en España, Cuenca: Ediciones de la Universidad de Castilla-La Mancha, 2007, s. 185
- ↑ Álvarez Chillida, Gonzalo, «La eclosión del antisemitismo español: de la II República al Holocausto» w: En Gonzalo Álvarez Chillida y Ricardo Izquierdo Benito, El antisemitismo en España, Cuenca: Ediciones de la Universidad de Castilla-La Mancha, 2007, s. 183
- ↑ Álvarez Chillida, Gonzalo, El Antisemitismo en España. La imagen del judío (1812-2002), Madryt 2002, s. 343
Bibliografia
edytuj- Walka o Hiszpanię 1936–1939. Pierwsze starcie totalitaryzmów, Antony Beevor, Przełożenie na język polski: Hanna Szczerkowska, Rok wydania: 2009, Wydawnictwo: Znak, ISBN 978-83-240-1159-9.
- F. Bravo Martínez, Historia de Falange Española de la JONS, Madrid 1943.
- Barton S., Historia Hiszpanii, tłum. Agnieszka Mścichowska i Marcin Mścichowski, Książka i Wiedza, Warszawa 2011.
- P. Machcewicz, Falanga. Program społeczny przed wybuchem wojny domowej i jego recepcja w Hiszpanii frankistowskiej, „Dzieje *Najnowsze” 1-2 (1990).
- Marcin Mścichowski, Najbardziej znienawidzony Żyd XX wieku. Fronda 46/2008, s. 252.
- Marek Jan Chodakiewicz, Zagrabiona Pamięć – Wojna w Hiszpanii (1936–1939), Fronda, Warszawa 2010.
Linki zewnętrzne
edytuj- Oficjalna strona internetowa Falange Española de las J.O.N.S.
- Oficjalna strona internetowa Falange Auténtica
- Oficjalna strona internetowa La Falange