Feliks Nowowiejski

polski kompozytor (1877–1946)

Feliks Nowowiejski (ur. 7 lutego 1877 w Barczewie, zm. 18 stycznia 1946 w Poznaniu) – polski kompozytor późnoromantyczny[1], dyrygent, pedagog, organista-wirtuoz, organizator życia muzycznego, szambelan papieski. Twórca melodii Roty („Nie rzucim ziemi skąd nasz ród”).

Feliks Nowowiejski
Ilustracja
Feliks Nowowiejski (po 1908)
Data i miejsce urodzenia

7 lutego 1877
Wartembork (Prusy Wschodnie), Cesarstwo Niemieckie

Data i miejsce śmierci

18 stycznia 1946
Poznań, Polska

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

muzyka poważna

Muzeum artysty

Muzeum Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie,
Salon Muzyczny Feliksa Nowowiejskiego w Poznaniu

Ważne dzieła

Rota (1910)
Hymn do Bałtyku (1919)
Hymn warmiński (1920)
Pod sztandarem pokoju (1898)
Legenda Bałtyku (opera 1924)

podpis
Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski

Życiorys edytuj

 
Feliks Nowowiejski około 1905 roku
 
Feliks Nowowiejski i Stanisław Splewiński, Ciechocinek (1938)
 
Trumna z prochami Feliksa Nowowiejskiego w krypcie Zasłużonych Wielkopolan w kościele św. Wojciecha w Poznaniu
 
Pogrzeb w Poznaniu (22 stycznia 1946)

Okres warmiński edytuj

Urodził się i dorastał w miasteczku Wartembork (dziś Barczewo, 17 km od Olsztyna) na Warmii, wówczas znajdującym się w zaborze pruskim. Był piątym z 11 dzieci krawca Franciszka (Franz Adam) i jego drugiej żony Katarzyny (Katharina z domu Falk)[2]. Rodzina ojca wywodziła się z Mazowsza i od kilku pokoleń mieszkała na Warmii. Franciszek współpracował z polskimi gazetami i prowadził bibliotekę Towarzystwa Czytelni Ludowych. Matka była niemiecką Warmianką z podolsztyńskiej wsi Butryny. Rodzice byli katolikami i posługiwali się na co dzień językiem polskim – gwarą warmińską, która wówczas była powszechną mową w południowej Warmii. Jednak w wyniku postępującej germanizacji Feliks i jego rodzeństwo mówili już po niemiecku. W okresie warmińskim Nowowiejski nie ujawniał swojego polskiego pochodzenia. Aż do okresu studiów w Berlinie mówił i pisał tylko po niemiecku[3].

Nowowiejscy przejawiali zamiłowanie do muzyki. Ojciec należał do chóru Towarzystwa Cecyliańskiego, a matka śpiewała pieśni ludowe. Kilkoro z ich dzieci kształciło się muzycznie[3]. Feliks wykazywał szczególne zdolności, jako dziecko skomponował suitę fortepianową Łatwe tańce klasyczne i współczesne. Rodzice wysłali go do najlepszej w regionie szkoły muzycznej w Świętej Lipce (Musik-Anstalt in Heiligelinde, byłe jezuickie Seminarium Musicum), gdzie w latach 1887–1893 uczył się harmonii, gry na fortepianie, skrzypcach, wiolonczeli, waltorni i organach[4].

Od roku 1893 przebywał w Olsztynie i podjął tam pracę w pruskiej orkiestrze 2. pułku grenadierów, gdzie grał jako wiolonczelista i waltornista[5]. Podczas pobytu w Olsztynie tworzył utwory dla orkiestry wojskowej i zespołów amatorskich. Skomponował wówczas szereg marszów wojskowych, w tym marsz Pod sztandarem pokoju (Unter der Friedensflagge), pierwszy utwór, który przyniósł mu uznanie. Utwór cieszył się dużą popularnością, min. grała go orkiestra British Army oraz był marszem Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej i do dziś jest punktem repertuaru Orkiestry Reprezentacyjnej Wojska Polskiego[6][7].

Okres berliński edytuj

Dzięki I nagrodzie uzyskanej w konkursie londyńskiego stowarzyszenia The British Musician w 1898 r. za kompozycję Pod sztandarem pokoju mógł podjąć studia w Konserwatorium Juliusza Sterna w Berlinie (przez pół roku w 1898; teoria, kontrapunkt, kompozycja, gra na organach i wiolonczeli[4]), później kontynuował naukę w Szkole Muzyki Kościelnej w Ratyzbonie (trzymiesięczny kurs, 1900; chorał gregoriański i polifonia[4]), w Akademickiej Szkole Mistrzów Maxa Brucha w Berlinie (niem. Meisterschule Königliche Akademie der Künste; 1900–1902, ponownie w 1904–1906; kompozycja) oraz na Uniwersytecie Berlińskim im. Fryderyka Wilhelma (1900–1902; muzykologia i estetyka).

W latach 1898–1900 pracował w przerwie studiów jako organista w kościele św. Jakuba w Olsztynie. Za uzyskane pieniądze z Nagrody im. Giacomo Meyerbeera w 1902 r. wybrał się w dwuletnią podróż artystyczną przez Niemcy, Czechy, Austrię, Włochy, Afrykę, Francję, Belgię, w czasie której spotkał się z Antoninem Dvořákiem, Gustavem Mahlerem, Camillem Saint-Saënsem, Pietro Mascagnim, Ruggero Leoncavallem[4]. Uzyskał w tym czasie kolejne nagrody.

W początkowym okresie swojej twórczości Nowowiejski związany był z kulturą niemiecką. Skomponował w duchu niemiecko-pruskiego patriotyzmu takie marsze wojskowe jak Deutschland Stolz, Unter den Schwingen des deutschen Aars oraz Zeppelin Marsch[8]. Wojskowy charakter miał również nagrodzony marsz Pod sztandarem pokoju z 1898 roku. W 1904 roku ułożył melodię do niemieckiego Hymnu warmińskiego (Das Ermlandlied, znanego od pierwszych słów jako „Mein Ermland will ich ehren”), do którego dopiero w 1920 roku Maria Paruszewska napisała polskie słowa „O Warmio moja miła[9].

W okresie berlińskim (1900-1908) skrystalizowała się jednak polska świadomość narodowa Nowowiejskiego. Za sprawą bliskich kontaktów z Polakami na uniwersytecie (Ludomir Różycki, Mieczysław Karłowicz) dogłębnie zapoznał się z historią Polski i z metodami germanizacji w zaborze pruskim. Pod wpływem Czesława Meissnera, działacza Towarzystwa Czytelni Ludowych, na nowo nauczył się języka polskiego i opanował jego formę literacką[3]. Wpływ na polską tożsamość kompozytora miał też wyznawany katolicyzm, który odróżniał Warmiaków od reszty mieszkańców Prus.

Inspiracji do swojej twórczości szukał wówczas w licznych podróżach, a także w kulturze klasycznej, między innymi w tekstach biblijnych i religijnych, w poezjach Safony czy strofach Simonidesa z Keos[10]. W 1906 skomponował operę Busola (inny tytuł Castelletto) na motywach włoskich legend adriatyckich, a w 1907 napisał oratorium Quo vadis na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza.

Okres krakowski edytuj

Od 1909 do 1914 r. był dyrektorem artystycznym krakowskiego Towarzystwa Muzycznego, gdzie pracował jako dyrygent orkiestry symfonicznej i organista[11]. Mieszkał wtedy przy ul. Floriańskiej 20 w Krakowie, wówczas w zaborze austriackim[12].

Mimo krytyki części krakowskiej prasy, która zarzucała mu zbytnią niemieckość i akademickość, nadal komponował utwory w polskim duchu narodowym[11]. Powstały wtedy Skargi Jeremiasza do słów Kornela Ujejskiego, Racławice do wiersza Jerzego Żuławskiego, Madrygał do słów Lucjana Rydla oraz Tren IV do tekstu Jana Kochanowskiego[10].

W styczniu 1910 roku napisał muzykę do wiersza Marii Konopnickiej "Nie rzucim ziemi skąd nasz ród", znanej później jako Rota. Pieśń miała być przeznaczona dla krakowskich "sokołów". 15 lipca 1910 r. w Krakowie, w 500. rocznicę bitwy pod Grunwaldem, na uroczystości odsłonięcia Pomnika Grunwaldzkiego zebrane na placu Matejki chóry pod batutą Feliksa Nowowiejskiego wykonały po raz pierwszy publicznie Rotę Konopnickiej do melodii Nowowiejskiego[11]. Pieśń w tej kompozycji stała się jedną z najważniejszych polskich pieśni hymnicznych.

Okres poznański edytuj

W 1914 wyjechał do Poznania, gdzie organizował koncerty symfoniczne i chóralne, a także własne recitale organowe. W 1914 r. otrzymał I nagrodę na konkursie lwowskiego „Echa” za utwór chóralny Danae. Przez cały okres I wojny światowej pracował w orkiestrze berlińskiej.

Po odzyskaniu niepodległości związał się na stałe z odrodzoną Polską. 18 listopada 1919 r. na stałe zameldował się w Poznaniu (początkowo mieszkał na ul. Wyspiańskiego 12, a od 1929 we własnej willi przy al. Wielkopolskiej 11, posiadając też gospodarstwo z domem przy ul. Obornickiej 303 na Piątkowie)[13]. Od 1920 r. prowadził klasę organów w Państwowym Konserwatorium w Poznaniu, gdzie także pełnił funkcję dyrygenta. W tym czasie osobiście zaangażował się w akcję na rzecz wspierania polskiej sprawy przed plebiscytem na Warmii[14].

Zaprzestał nauczania w 1927 r. i całkowicie oddał się komponowaniu i działalności koncertowej. Prowadził w latach 1935–1939 Miejską Orkiestrę Symfoniczną w Poznaniu, z którą wykonywał muzykę współczesną (Maurice’a Ravela, Alberta Roussela, Florenta Schmitta, Igora Strawinskiego, Tadeusza Zygfryda Kasserna, Tadeusza Szeligowskiego[4]).

Związany był z Morzem Bałtyckim, do którego dostęp odzyskała Polska w 1918 roku. Przez wiele lat wypoczywał latem na Pomorzu: w Gdyni, Wielkich Chełmach lub Legbądzie. W 1919 roku skomponował Hymn do Bałtyku ("I póki kropla jest w Bałtyku, polskim morzem będziesz ty") do słów Stanisława Rybki „Myriusa”, oficjalny hymn polskiej floty morskiej[15][16]. W roku 1935 wydał Śpiewnik Morski, zawierający jego 34 pieśni o tej tematyce, min do słów Józefa Birkenmajera, Walerii Szalay-Groele, Jana Kasprowicza czy pieśni wojów Bolesława Krzywoustego[17][18]. Polskiemu morzu poświęcił też operę Legenda Bałtyku z 1924 roku, a także niedokończoną operę Kaszuby z 1934, z której pochodzi popularna piosenka „Hej żeglarzu, żeglujże”.

Po wybuchu II wojny światowej ukrywał się w szpitalu sióstr Elżbietanek w Poznaniu, następnie wyjechał do Krakowa. Do Poznania powrócił w sierpniu 1945 r.

Pogrzeb artysty, który odbył się w Poznaniu 22 stycznia 1946 r., stał się manifestacją narodową. Przed ratuszem wykonano m.in. psalm Mikołaja Gomółki, motet autorstwa Orlanda di Lasso i hymn pt. Ufajcie Nowowiejskiego. Tłumy zaintonowały Rotę[19]. Pochowany został na tzw. Skałce Poznańskiej, w krypcie Zasłużonych kościoła św. Wojciecha.

Tablice pamiątkowe edytuj

Dorobek artystyczny (wybór) edytuj

 
Rękopis Roty ze zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej
 
Pocztówka z Rotą i zdjęciem kompozytora wydana w Poznaniu w 1920 roku z okazji plebiscytu na Warmii
  • marsz na fortepian Pod sztandarem pokoju (Unter der Friedensflagge, 1898) – nagroda uzyskana na międzynarodowym konkursie The British Musician w Londynie
  • oratorium Powrót syna marnotrawnego (1902) – nagroda im. G. Meyerbeera
  • uwertura Swaty polskie (1903) – nagroda im. Ludwiga van Beethovena
  • poematy symfoniczne op. 17: nr 1 „Beatrycze” (1903), nr 2 „Nina i Pergolesi” (1905), nr 3 „Śmierć Ellenai” (1915)
  • pieśń Hymn warmiński (1904, sł. niem. „Mein Ermland will ich ehren”, sł. pol. „O Warmio moja miła”)
  • oratorium Znalezienie Świętego Krzyża ze słynnym Parce Domine (1906)
  • opera Busola (1906, niem. Der Kompass, inny tytuł Castelletto)
  • oratorium Quo vadis (1907) – sceny dramatyczne na bas, baryton, sopran, chór, orkiestrę symfoniczną i organy – do libretta A. Jungst na motywach powieści H. Sienkiewicza: I. Forum Romanum. Pożar Rzymu. II. Marsz pretorianów. III. Nocne zgromadzenie chrześcijan w katakumbach. IV. Via Appia – widzenie Chrystusa przez Piotra. Finał.
  • pieśń Rota („Nie rzucim ziemi skąd nasz ród”, 1910)
  • opera Emigranci (1917)
  • pieśń Marsylianka wielkopolska (1919)
  • pieśń Hymn do Bałtyku (1919)
 
Plakat premierowy Legendy Bałtyku z 1924
  • opera Legenda Bałtyku[21] (1924)
  • balet-opera Malowanki ludowe (1928)
  • balet (baśń baletowa) w 13 obrazach Król Wichrów (1929)
  • Koncert wiolonczelowy op. 55
  • Koncert fortepianowy op. 60
  • cztery symfonie: I h-moll op. 12 „Siedem barw Iris”, II op. 52 „Praca i rytm”, III op. 53 „Symfonia Białowieska”, IV op. 58 „Symfonia pokoju” na 3 głosy solowe, recytatora, chór mieszany i orkiestrę
  • dziewięć symfonii organowych, op. 45 (ok. 1929–31)
  • cztery koncerty organowe, op. 56 (ok. 1930–40)
  • poemat In Paradisum na organy, op. 61 (1941)
  • dziewięć mszy:
    • Polska msza pasterska na chór mieszany a cappella lub z organami bądź orkiestrą symfoniczną, op. 24 nr 1 (wyd. 1946)
    • Msza Polska „Bogu Rodzica” na chór mieszany a cappella, op. 25 nr 5 (1922, wyd. 1947)
    • Missa Mariae Claromontanae na chór męski a cappella
    • Missa de Lisieux na chór męski z udziałem dwóch głosów solowych (tenor, baryton), op. 49 nr 2
    • Missa pro Pace na chór mieszany i organy, op. 49 nr 3 (ok 1933, wyd. 1936)
    • Missa Stella Maris na chór mieszany i organy, op. 49 nr 4 (wyd. 1937)
    • Missa de Lourdes na chór mieszany a cappella, op. 49 nr 5
    • Missa Christus spes mea na chór mieszany a cappella, op. 49 nr 6
    • Msza gregoriańska na jeden głos i organy, op. 49 nr 7
  • utwory organowe i fortepianowe
  • liczne utwory wokalne i chóralne (w tym ok. 600 pieśni)

Życie prywatne edytuj

 
Muzeum Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie znajdujące się w miejscu, w którym wcześniej znajdował się dom rodzinny kompozytora

W 1911 r. zawarł związek małżeński z Elżbietą Mironow-Mirocką, z którego urodziło się pięcioro dzieci. Ich najmłodszy syn Jan Nowowiejski (1933-2016) był również pianistą i pedagogiem muzycznym.

Ordery i odznaczenia edytuj

Inne wyróżnienia edytuj

Nagrody:

  • 1898 I nagroda w konkursie londyńskiego stowarzyszenia The British Musician za kompozycję Pod sztandarem pokoju
  • 1902: Nagroda im. Giacomo Meyerbeera (Prix de Rome) za oratorium Powrót syna marnotrawnego i Uwerturę romantyczną,
  • 1903: Nagrodę im. Ludwiga van Beethovena (fundowana przez Ignacego Jana Paderewskiego) w Bonn za uwerturę Swaty polskie,
  • 1904: Nagroda im. Giacomo Meyerbeera (Prix de Rome) za Symfonię a-moll (później wycofaną) oraz za I Symfonię h-moll,
  • 1907: I nagroda na konkursie kompozytorskim we Lwowie za Żałobny pochód Kościuszki na Wawel,
  • 1910: Nagroda na konkursie kompozytorskim we Lwowie na 100. rocznicę urodzin Fryderyka Chopina za pieśń solową Zagasły już.

W 1931 r. został honorowym członkiem The Organ Music Society w Londynie.

W 1935 r. przyznano mu w Warszawie Państwową Nagrodę Muzyczną.

W 1935 r. a swoje liczne dzieła religijne – w tym za Missa pro pace (z łac. Msza w intencji pokoju) – Nowowiejski otrzymał od papieża Piusa XI tytuł szambelana papieskiego.

Upamiętnienie edytuj

 
Salon Muzyczny – Muzeum Feliksa Nowowiejskiego w Poznaniu, w jego dawnym domu

W jego domu rodzinnym w Barczewie (ul. Mickiewicza 13) mieści się od 1961 r. Muzeum (otwarte od wtorku do niedzieli)[23]. Od 2007 r. Muzeum nosi nazwę Salonu Muzycznego im. Feliksa Nowowiejskiego w Barczewie. W swoich zbiorach posiada wiele cennych, oryginalnych pamiątek z życia i twórczości Feliksa Nowowiejskiego, fortepian, meble, rękopisy i wiele dokumentów. Salon prowadzi działalność kulturalno-edukacyjną oraz wystawienniczą. Odbywają się tu koncerty, spotkania, lekcje muzealne, warsztaty, lekcje gry na instrumentach, wystawy i inne inicjatywy. W 2011 r. Muzeum obchodzi 50 lat istnienia. Honorowym obywatelem Barczewa był syn kompozytora – Jan Nowowiejski. Od 2002 roku odbywa się tam corocznie Międzynarodowy Festiwal Muzyki Chóralnej im. Feliksa Nowowiejskiego, a w ramach festiwalu Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Kultura muzyczna na Warmii i Mazurach”.

W 1946 przez kilka miesięcy (IX-XII) jego rodzinne miasto Wartmebork nosiło nazwę Nowowiejsk, którą jednak ostatecznie zamieniono na Barczewo.

W Poznaniu, w którym kompozytor osiadł w 1919, nazwano jego imieniem jedną z ważniejszych ulic w centrum miasta. W jego domu na Sołaczu przy alei Wielkopolskiej 11, od 7 lutego 2008, działa Salon Muzyczny–Muzeum Feliksa Nowowiejskiego[24], w którym odbywają się liczne koncerty, wydarzenia, wystawy czy warsztaty muzyczne. Na tym budynku wisi też poświęcona mu tablica pamiątkowa. Przed budynkiem dodatkowo znajduje się obelisk odsłonięty w dniu 23 listopada 2010 r., w stulecie powstania i prawykonania Roty. Autorem projektu tablicy był prof. Józef Stasiński. W odsłonięciu uczestniczył Jan Nowowiejski – syn Feliksa, muzyk[25]. Także w Poznaniu, od 1994 roku, odbywa się co pięć lat Międzynarodowy Konkurs Organowy im. Feliksa Nowowiejskiego. Jego organizatorem jest Towarzystwo im. Feliksa Nowowiejskiego w Poznaniu we współpracy z poznańską Akademią Muzyczną.

Feliks Nowowiejski został patronem m.in. Warmińsko-Mazurskiej Filharmonii w Olsztynie, Akademii Muzycznej w Bydgoszczy, Zespołu Szkół Muzycznych w Szczecinie, Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej I i II stopnia w Gdańsku, Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia w Kwidzynie, Szkoły Podstawowej nr 1 w Kętrzynie, Szkoły Podstawowej nr 1 w Barczewie oraz Liceum Ogólnokształcącego w Braniewie.

Został także patronem ulic w ponad 20 polskich miastach, do których należą: Bartoszyce, Barczewo, Białogard, Bydgoszcz, Częstochowa, Katowice, Kępno, Koszalin, Lublin[26], Malbork, Mielec, Mosina, Olsztyn, Olsztynek, Opole, Pasłęk, Poznań, Radom, Sieradz, Skwierzyna, Słupca, Strumień, Sztum, Śrem[27]. Jest także patronem parku w Pucku i bulwaru nadmorskiego w Gdyni.

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2016 m.in. Rokiem Feliksa Nowowiejskiego[28][29].

Przypisy edytuj

  1. Feliks Nowowiejski. Towarzystwo Miłośników Miasta Poznania. [dostęp 2018-02-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-03-01)].
  2. Oprócz 11 dzieci z Franciszkiem, Katarzyna miała jeszcze trójkę dzieci ze swojego pierwszego małżeństwa. Wszystkie 14 dzieci wychowywało się razem.
  3. a b c Joanna Maria Garbula, Obraz rodziny Feliksa Nowowiejskiego. Aspekty patriotyczne, religijne, ludowe, „Prima Educatione”, 2 (0), 2018, s. 35–45, DOI10.17951/pe.2018.2.35-45, ISSN 2657-3229 [dostęp 2022-01-04] (pol.).
  4. a b c d e Polskie Centrum Informacji Muzycznej, Związek Kompozytorów Polskich: Feliks Nowowiejski. 2004-05. [dostęp 2017-06-06].
  5. Krzysztof Szatrawski - Feliks Nowowiejski – polski kompozytor z Warmii, web.archive.org, 25 listopada 2009 [dostęp 2022-01-04] [zarchiwizowane z adresu 2009-11-25].
  6. Feliks Nowowiejski, Under freedom's flag : [march : op. 20], polona.pl, 1900 [dostęp 2022-01-05].
  7. Pod sztandarem pokoju - dzieje.pl, 5 lipca 2011.
  8. Feliks Nowowiejski – LEKSYKON KULTURY WARMII I MAZUR, leksykonkultury.ceik.eu [dostęp 2022-01-04].
  9. Jan Chłosta, Maria Paruszewska – the author of the Warmian anthem, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, 311 (1), 2021, s. 142–147, DOI10.51974/kmw-135718, ISSN 0023-3196 [dostęp 2022-01-04] (pol.).
  10. a b Nowowiejski, Feliks - Osoby - Cyfrowa Biblioteka Polskiej Piosenki, bibliotekapiosenki.pl [dostęp 2022-01-05].
  11. a b c Jan Boehm, Feliks Nowowiejski w Krakowie (1909-1914), Komunikaty Warmińsko-Mazurskie, 1965, nr 1, 31-45
  12. Fakt ten uczczono umieszczając w 2010 r. przy wejściu do kamienicy, pamiątkową tablicę w stulecie skomponowania melodii Roty.
  13. Jan Boehm, Feliks Nowowiejski. Zarys biograficzny, Pojezierze, Olsztyn, 1968, s.107
  14. Jak to było z hymnem Warmii, gazetaolsztynska.pl [dostęp 2022-01-04] (pol.).
  15. Hymn do Bałtyku – Śpiewajmy Polskę! [dostęp 2022-01-05] (pol.).
  16. Biblioteka Polskiej Piosenki, archiwum.bibliotekapiosenki.pl [dostęp 2022-01-05].
  17. Feliks Nowowiejski, Śpiewnik morski : 34 pieśni : na chór mieszany a cappella : op. 42, polona.pl, 1935 [dostęp 2022-01-05].
  18. Hymn do Bałtyku - Utwory - Cyfrowa Biblioteka Polskiej Piosenki, bibliotekapiosenki.pl [dostęp 2022-01-05].
  19. 40 lat temu w Poznaniu, w: Kronika Miasta Poznania, nr 1/1986, s.234, ISSN 0137-3552
  20. Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej – Kalendarium, fwpn.org.pl [dostęp 2019-02-07] (pol.).
  21. Jan Boehm, Feliks Nowowiejski. 1877–1946. Zarys biograficzny, Olsztyn 1977, s. 100–101.
  22. M.P. z 1936 r. nr 263, poz. 468 „za zasługi na polu rozwoju sztuki”.
  23. Barczewo. Muzeum Feliksa Nowowiejskiego.
  24. Salon Muzyczny-Muzeum Feliksa Nowowiejskiego w Poznaniu
  25. MAZ, Tablica na stulecie Roty, w: Głos Wielkopolski, 24.11.2010r., s. 11, ISSN 1898-3154.
  26. Feliksa Nowowiejskiego, google.com [dostęp 2018-07-15] (pol.).
  27. Baza rejestru TERYT, www.stat.gov.pl [dostęp 2016-08-17].
  28. M.P. z 2016 r. poz. 45.
  29. 2016 r. Rokiem Henryka Sienkiewicza, Feliksa Nowowiejskiego, Cichociemnych oraz Jubileuszu 1050-lecia Chrztu Polski. sejm.gov.pl, 2015-12-23. [dostęp 2016-10-17].

Linki zewnętrzne edytuj