Fenenna kujawska
Fenenna (ur. między 1268 a 1277, zm. pod koniec 1295) – księżniczka kujawska (inowrocławska), królowa węgierska z dynastii Piastów.
królowa Węgier | |
Okres | |
---|---|
Jako żona | |
Dane biograficzne | |
Dynastia | |
Data urodzenia |
między 1268 a 1277 |
Data śmierci |
pod koniec 1295 |
Ojciec | |
Matka | |
Mąż | |
Dzieci |
Córka księcia inowrocławskiego Ziemomysła i Salomei, córki księcia tczewskiego Sambora II. Bratanica Władysława I Łokietka. Żona króla Węgier Andrzeja III z dynastii Arpadów.
Fenenna pojawia się tylko w dwóch polskich źródłach: Genealogii św. Jadwigi i Rocznikach Jana Długosza, a także w źródłach węgierskich. Genealogia przekazała, że była ona córką Ziemomysła inowrocławskiego poślubioną przez niewymienionego z imienia króla Węgier. Korzystający z tego źródła Długosz dodał, że Piastówna wyszła za mąż za króla Stefana V. Ta niepoparta źródłami i błędna informacja utrzymywała się w literaturze do XVIII w. Dopiero w następnym stuleciu Fenenna została zidentyfikowana jako żona Andrzeja III.
Co prawda Fenenna nie odgrywała znaczącej roli na węgierskim dworze, jednakże wzmacniała sojusz pomiędzy jej mężem a stryjem Władysławem Łokietkiem, korzystny dla kujawskiego Piasta w trakcie walk m.in. z królem Czech Wacławem II. Wkrótce po jej śmierci Andrzej III związał się z Przemyślidą, czego wyrazem były zaręczyny ich córki Elżbiety z królewiczem czeskim Wacławem.
Życiorys
edytujNarodziny
edytujJako córka Ziemomysła inowrocławskiego Fenenna jest poświadczona przez Genealogię św. Jadwigi. Małżeństwo jej rodziców zostało zawarte w pierwszej połowie lutego 1268[1]. Jeżeli była ona najstarszym dzieckiem książęcej pary, to mogła urodzić się jeszcze w tym samym roku. Wychodząc za mąż w 1290, zgodnie z ówczesnym prawem kanonicznym, musiała mieć ukończonych 12 lat, natomiast gdy w 1292 zostawała matką, najprawdopodobniej liczyła co najmniej 15 lat. W związku z powyższym datę jej narodzin ustala się na lata między 1268 a 1277[2].
W kwestii kolejności narodzin potomstwa Ziemomysła inowrocławskiego i Salomei pomorskiej badacze nie są zgodni. Powszechnie przyjmuje się, że Fenenna urodziła się jako drugie dziecko książęcej pary, po Eufemii a przed Leszkiem[3][4]. W literaturze można spotkać się też z poglądem, że Fenenna była najstarszym dzieckiem księcia inowrocławskiego[5]. Istnieje również hipoteza, że trzy córki Ziemomysła (Eufemia, Fenenna i Konstancja) urodziły się przed synami (Leszkiem, Przemysłem i Kazimierzem), gdyż ci wiek sprawny osiągnęli zdecydowanie później niż one. Na tej podstawie wyciągany jest wniosek, że narodziny Fenenny i jej dwóch sióstr mogły nastąpić w początkowym okresie trwania małżeństwa rodziców (w latach 1268–1271), natomiast chłopcy urodzili się po wyraźnym kilkuletnim odstępie[6].
Imię Fenenny jest pochodzenia biblijnego[7], w przekładzie Jakuba Wujka nosiła je jedna z dwóch żon Elkany, ojca proroka Samuela[8]. W Polsce imię to występowało bardzo rzadko. Księżniczka kujawska była jedyną przedstawicielką dynastii piastowskiej noszącą to miano[9].
Małżeństwo z Andrzejem III
edytujGenealogia św. Jadwigi podała, że Fenenna została poślubiona przez króla Węgier. Według Jana Długosza władcą tym miał być Stefan V. Choć przekaz polskiego kronikarza nie ma oparcia w źródłach i jest fałszywy (Stefan V zmarł w 1272), to jeszcze w XVIII stuleciu utrzymywał się jako prawdziwy[10]. Mężem Piastówny kujawskiej był Andrzej III, co znajduje dostatecznie potwierdzenie w źródłach węgierskich. Z okresu jego panowania, z lat 1290–1295, zachowało się kilkanaście dokumentów wystawionych przez królową węgierską, która podpisywała się jako Fenena, Fennena, Fenenna lub w skrócie F.. W dwóch dokumentach z 1290 monarchini nadała przywileje podkanclerzemu swojego męża Teodorowi w podziękowaniu za liczne zasługi poczynione wobec niej, a w szczególności za podjęcie się pertraktacji przedślubnych, na które przybył do Polski. Legenda na węgierskiej pieczęci Fenenny z 1291 poświadcza, że królowa była córką Ziemomysła. Wreszcie za małżeństwem Piastówny z Arpadem przemawia bliska współpraca jej stryja z węgierskim monarchą.
W lipcu 1290 Andrzej III został koronowany na króla Węgier. Jednym z jego pierwszych postanowień było zawarcie przymierza z Polską, w szczególności z księciem Władysławem Łokietkiem. We wrześniu przybył do Polski na rokowania przedślubne podkanclerzy Teodor. Najpóźniej 9 października powrócił na Węgry wraz z księżniczką kujawską już jako narzeczoną Andrzeja[11]. Wówczas odbyły się zaślubiny. Z 1290 pochodzą trzy dokumenty Fenenny jako żony Andrzeja i królowej węgierskiej, z których tylko jeden zawiera datę dzienną – 24 listopada. Wobec tego małżeństwo Piastówny i Arpada zostało zawarte między wrześniem a 24 listopada 1290. Wraz z uroczystością ślubną albo też niedługo po niej nastąpiła koronacja Fenenny na królową węgierską[12].
Małżeństwo to było częścią polityki dynastycznej prowadzonej przez stryja Fenenny, Władysława Łokietka, mającej na celu pozyskiwanie sojuszników. Układ węgiersko-kujawski okazał się korzystny dla obydwu stron. Książę kujawski pomógł Andrzejowi III w usunięciu uzurpatora, który zgłaszał pretensje do tronu Węgier, podając się za brata poprzedniego króla Władysława IV Kumańczyka. W zamian węgierskie posiłki wspierały Łokietka w walkach przeciw królowi Czech Wacławowi II i przeciwko księciu głogowskiemu Henrykowi III. Dokument Andrzeja III z 1293 donosi, że na pomoc księciu kujawskiemu został wysłany liczny poczet szlachty. W akcie tym król Węgier wynagrodził dwóch panów węgierskich, Pawła i Serafila, za odznaczenie się w zdobyciu Prędocina. Natomiast Rocznik Traski i Rocznik Sędziwoja informują pod 1297, że Władysław Łokietek z pomocą Węgrów i Wielkopolan najechał na Śląsk.
Z zachowanych dokumentów Fenenny nie wynika, aby Piastówna odgrywała większą rolę na węgierskim dworze. Niemniej była osobą znaczącą dla istnienia sojuszu pomiędzy stryjem Władysławem Łokietkiem a mężem. Po jej śmierci Andrzej III zawarł porozumienie z przeciwnikiem Łokietka, Wacławem II. Jego umocnienie stanowiły zaręczyny córki węgierskiego monarchy, Elżbiety, i syna króla Czech, Wacława, do których doszło w 1298. Projekt małżeński nie został jednak zrealizowany.
Mąż Fenenny urodził się między 1265 a 1270[13]. Pochodził ze związku księcia Slawonii Stefana Pogrobowca i Tomasiny Morosini. Po ojcu był formalnie wnukiem króla Węgier Andrzeja II[14]. W 1290 objął panowanie na Węgrzech. Po śmierci Fenenny poślubił Agnieszkę, córkę księcia Austrii i późniejszego króla niemieckiego Albrechta I Habsburga. Małżeństwo to było bezdzietne. Andrzej III zmarł 14 stycznia 1301. Był ostatnim władcą Węgier z dynastii Arpadów.
Fenenna i Andrzej mieli jedno dziecko – w 1292 urodziła się im córka Elżbieta. Po zerwaniu zaręczyn z Wacławem czeskim została zmuszona przez macochę Agnieszkę do wstąpienia do klasztoru dominikanek w Töss, leżącym obecnie w Szwajcarii[15]. Była ostatnią przedstawicielką dynastii Arpadów.
Śmierć
edytujŹródła milczą na temat śmierci Fenenny. Wobec tego data zgonu została ustalona na podstawie przekazów kronik austriackich o zaślubinach Andrzeja III z drugą żoną, Agnieszką Habsburg, i dokumentów wystawionych przez małżonki ostatniego Arpada. Większość źródeł historiograficznych o drugim ślubie Andrzeja informuje pod rokiem 1296, tylko jedno podaje, że miał on miejsce w zapusty 1295. Przy zaistniałej sprzeczności przyjmuje się, że poprawna jest data późniejsza, przekazana przez kilka po części niezależnych od siebie źródeł[16]. W dokumentach królowych węgierskich również zachodzi sprzeczność w datach. Ostatni dokument wystawiony przez Fenennę pochodzi z 8 września 1295, podczas gdy pierwszy dokument Agnieszki nosi datę 1 maja 1295. Jako że małżeństwo Andrzeja III z księżniczką austriacką zostało zawarte w 1296, data roczna w dokumencie Habsburżanki musiała zostać przesunięta o rok wstecz[16]. W związku z powyższym przyjmuje się, iż ślub Andrzeja z Agnieszką odbył się w zapusty 1296, po odbyciu krótkiej żałoby po śmierci Fenenny i szybkich rokowaniach przedślubnych. Zatem Piastówna zmarła pod koniec 1295[16].
Miejsce pochówku Fenenny nie jest znane[17].
Przypisy
edytuj- ↑ Jasiński 2001 ↓, s. 113–114.
- ↑ Jasiński 2001 ↓, s. 137–138; Balzer 2005 ↓, s. 618, na podstawie błędnego założenia, iż wychodząc za mąż Fenenna miała co najmniej 14 lat, ustalił datę jej narodzin na nie później niż pod koniec 1276; Tymczasem nowsza literatura: Pieradzka 1948 ↓, s. 413, i W. Dworzaczek, Genealogia, Warszawa 1959, tabl. 3 i 84, kładła narodziny Fenenny na koniec 1276. Zob. Jasiński 2001 ↓, s. 138
- ↑ Balzer 2005 ↓, tabl. VII.
- ↑ Jasiński 2001 ↓, s. 138.
- ↑ Pieradzka 1948 ↓, s. 413.
- ↑ B. Śliwiński, Sambor II książę tczewski, Tczew 2010, s. 148.
- ↑ Balzer 2005 ↓, s. 616.
- ↑ W Biblii Tysiąclecia postać ta występuje pod imieniem Peninna (1Sm 1,2.4).
- ↑ Jasiński 2001 ↓, s. 137.
- ↑ Balzer 2005 ↓, s. 615.
- ↑ J. Dąbrowski, Z czasów Łokietka. Studia nad stosunkami polsko-węgierskimi w XIV w., [w:] „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny” 59, 1916, s. 287. Zob. Jasiński 2001 ↓, s. 139
- ↑ Jasiński 2001 ↓, s. 137; Wcześniej Balzer 2005 ↓, s. 618–619, kładł datę zaślubin na jeden z terminów między 19 sierpnia a 24 listopada 1290. Termin początkowy uzasadnił dokumentem Fenenny z niedorzeczną datą dzienną „quintodecimo Idus Septembris anno 1291, regni autem nostri anno primo”. Datę tę można skorygować na 6–12 września (kładąc którykolwiek z możliwych dni VIII–II) lub na 18 sierpnia (poprzez zastąpienie idów kalendami wrześniowymi). Z treści dokumentu wynika, że został on wystawiony w pierwszym roku rządów Fenenny jako królowej węgierskiej. Zatem według hipotezy Balzera Piastówna wyszła za mąż i została koronowana na królową najwcześniej 19 sierpnia 1290.
- ↑ Nikodem 2002 ↓, s. 37.
- ↑ Stefan Pogrobowiec faktycznie był synem węgierskiego magnata Dénesa, jednakże uważano go za potomka Andrzeja II. Zob. Sroka 2000 ↓, s. 43, 48.
- ↑ Hamannová 1996 ↓, s. 61.
- ↑ a b c Balzer 2005 ↓, s. 620.
- ↑ Jasiński 2001 ↓, s. 139.
Bibliografia
edytuj- Oswald Balzer: Genealogia Piastów. Wyd. II. Kraków: Wydawnictwo Avalon, 2005, s. 615–620. ISBN 83-918497-0-8. OCLC 58727844.
- Brigitte Hamannová: Habsburkové. Životopisná encyklopedie. Praha: Nakladatelství Brána, 1996, s. 61. ISBN 80-85946-19-X. OCLC 75934085. (cz.).
- Kazimierz Jasiński: Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich. Poznań – Wrocław: Wydawnictwo Historyczne, 2001, s. 113–114, 137–139. ISBN 83-913563-5-3. OCLC 53283960.
- Jarosław Nikodem: Andrzej III. W: Józef Dobosz, Maciej Serwański, Ilona Czamańska: Słownik władców Europy średniowiecznej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2002, s. 37–38. ISBN 83-7177-102-9. OCLC 316557182.
- Krystyna Pieradzka: Fenenna. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 6. 1948, s. 413.
- Stanisław A. Sroka: Fenenna. W: K. Ożóg, S. Szczur (red.): Piastowie. Leksykon biograficzny. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1999, s. 222. ISBN 83-08-02829-2. OCLC 43562214.
- Stanisław A. Sroka: Historia Węgier do 1526 roku w zarysie. Bydgoszcz: Wydawnictwo Homini, 2000, s. 43, 48. ISBN 83-87933-75-9. OCLC 749805493.