Oblężenie Wrocławia (1945)

Oblężenie Wrocławia – bitwa stoczona od 13 lutego do 6 maja 1945 we Wrocławiu i jego okolicach pomiędzy wojskami radzieckimi a niemieckimi. Jedna z ostatnich bitew II wojny światowej w Europie.

Oblężenie Wrocławia

II wojna światowa, front wschodni, część operacji dolnośląskiej
Schematyczny plan przebiegu oblężenia
Czas	13 lutego – 6 maja 1945
Miejsce	Wrocław i okolice
Terytorium	III Rzesza
Przyczyna	operacja dolnośląska
Wynik	zwycięstwo Armii Czerwonej kapitulacja załogi twierdzy
Strony konfliktu
III Rzesza ZSRR
Dowódcy
Hans von Ahlfen Hermann Niehoff Władimir Głuzdowski
Siły
80 000 (w mieście) 87 400
Straty
6000 zabitych 23 000 rannych 45 000 jeńców 70 000-80 000 zabitych cywilów 8000 zabitych 47 000 rannych
Położenie na mapie Rzeszy Niemieckiej miejsce bitwy
51°07′N 17°02′E

Niemieccy żołnierze we Wrocławiu w dniu 2 lutego 1945. Pojazd widoczny na zdjęciu, ciągnący armatę przeciwpancerną PaK 40, to Sd.Kfz.10

Niemieccy parlamentariusze udają się na rozmowy z dowództwem radzieckim w celu poddania Wrocławia, 6 maja 1945

Warunki kapitulacji

Historia

W sierpniu 1944 r. miasto zostało ogłoszone twierdzą (niem. Festung Breslau). Saper László Szállási z jednej z kompanii węgierskiego IX Samodzielnego Batalionu Saperów, który pełnił służbę w 1945 r. we Wrocławiu bez broni, wspominał:

Skierowano nas do robót przy umocnieniach obronnych. Pracę musieliśmy wykonywać w nocy, na bezpośrednim zapleczu frontu, który początkowo przebiegał skrajem miasta. (...) Wysłano nas w kierunku jednego z wiaduktów kolejowych i kazano nam zatarasować przejazd pod wiaduktem. (...) Wepchnęliśmy pod wiadukt kolejowy aż dwa wagony tramwajowe, które załadowaliśmy bryłami kostek brukowych, wyrwanych z jezdni. Na zerwanej części wiaduktu układaliśmy również takie brukowe kostki. (...) Po wykonaniu robót na tej barykadzie chodziliśmy na akcje, których celem było opróżnienie określonych obiektów z łatwopalnych materiałów. Polegało to na tym, że z wyznaczonych domów należało powyrzucać wszystkie przedmioty, które mogłyby dostarczyć strawy płomieniom. Nie czyniono przy tym wyjątku ani dla krzyży wiszących na ścianach, ani dla obrazów świętych w pomieszczeniach klasztornych. Następnie zwalaliśmy wszystko na kupę na ulicy lub na podwórzu i podpalaliśmy. W niektórych ścianach, na wysokości 25–30 cm nad podłogą, wycinaliśmy otwory strzelnicze, które miały ułatwić prowadzenie ostrzału. Niekiedy zaś robiliśmy w murach wyłom, a także wielokrotnie przebijaliśmy ściany piwnic, aby umożliwić szybszą i bezpieczniejszą komunikację w ukryciu.

W październiku 1944 r. radzieckie samoloty przeprowadziły pierwsze bombardowanie Wrocławia, w czasie którego zginęło 69 osób. W grudniu 1944 r. ówczesny komendant wojskowy Festung Breslau, generał Johannes Krause, zwrócił się do gauleitera Dolnego Śląska Karla Hankego z propozycją ewakuowania około 200 tysięcy osób – głównie matek z dziećmi i starców, ale Hanke nie zgodził się. Twierdził, iż nie chce siania defetyzmu.

W styczniu 1945 r. na wizytę do Wrocławia przyjechał minister uzbrojenia Rzeszy Albert Speer. 17 i 18 stycznia 1945 Sowieci zbombardowali wrocławskie stacje kolejowe. 19 stycznia 1945, na rozkaz gauleitera Hankego, dokonano przymusowej ewakuacji większości przebywającej w mieście ludności cywilnej. We Wrocławiu przebywało wówczas około miliona osób. Z powodu braku odpowiedniej ilości transportu, 20 stycznia wydano decyzję o pieszej ewakuacji. Z powodu zimna (około –20 °C), przemęczenia i chorób zmarło około 90 tysięcy osób. Pozostali zapełnili ulice Drezna na krótko przed nalotami dywanowymi.

Do niedawna nie wiadomo było, jak wyglądała ewakuacja banków wrocławskich w 1945 roku, co sprawiło, że powstało wiele legend na temat tzw. złota Wrocławia, którego po wojnie szukała bezpieka PRL. To, że instytucje finansowe działały w Festung Breslau niemal aż do kapitulacji opisał dopiero w 2020 r. w książce-reportażu Tomasz Bonek, który dotarł do nieznanych dokumentów.

28 stycznia na rozkaz Hankego został rozstrzelany burmistrz Wrocławia Wolfgang Spielhagen. 3 lutego 1945 nowy dowódca Grupy Armii Środek, generał Ferdinand Schörner, zdjął ze stanowiska chorego Johannesa Krausego i mianował nowym dowódcą obrony generała Hansa von Ahlfena.

Przez dwa i pół miesiąca, od 13 lutego do 6 maja 1945, Wrocław był oblegany przez wojska 1 Frontu Ukraińskiego, dowodzonego przez marszałka Koniewa. Podczas ciężkich walk obie strony podpalały całe kwartały domów, a załoga twierdzy, siłami robotników przymusowych i cywili, wyburzyła połowę dzielnicy w okolicach dzisiejszego placu Grunwaldzkiego, by zbudować lotnisko zapasowe. Trudna sytuacja Wrocławia zmusiła Adolfa Hitlera do nadania miastu priorytetu dostaw. Przewidywane okrążenie miasta uniemożliwiało w czasie obrony zaopatrywanie go innymi drogami, niż tylko drogą powietrzną. Dowództwo Luftwaffe rozpoczęło prace  koncepcyjne lotniczego zaopatrywania Wrocławia. Była to największa niemieckich sił powietrznych w końcowym okresie wojny. Powołano specjalny sztab, który miał być bezpośrednio odpowiedzialny za zaopatrzanie Wrocławia drogami powietrznymi. Określono dobowe potrzeby zaopatrzeniowe na 40 ton. Była to krytycznie niska wartość dla utrzymania walorów obronnych twierdzy.

Pierwsze dostawy dotarły w nocy 15/16 lutego 1945 roku. Jednak od samego początku nie potrafiono osiągnąć założonych 40 ton zaopatrzenia na dobę.  W kolejnych miesiącach tj. w marcu i kwietniu liczne problemy z paliwem, dostępnością samolotów i rosnącą przewagą oblegającej armii czerwonej, ostatecznie doprowadzają do wyczerpania się możliwości obrony twierdzy. Od 15 lutego do 1 maja Luftwaffe przez 76 dni wykonało niemal 2 tysiące lotów i przywieziono do oblężonego miasta 1638 ton zapasów.

6 maja o godz. 9:00 wojska niemieckie zaprzestały walk, a głośnik w pobliżu stanowisk sowieckich w rejonie ulic Radosnej i Powstańców Śląskich przekazał radzieckiemu dowództwu prośbę o zawieszenie broni i rozpoczęcie rokowań. Do spotkania doszło u zbiegu tych samych ulic.

Kalendarium

• noc z 3 na 4 lutego – pierwszy zmasowany ostrzał artyleryjski
• 9 lutego – bombardowanie Starego Miasta
• 10 lutego – wyłączenie systemu wczesnego ostrzegania w mieście
• noc z 15 na 16 lutego – okrążenie Wrocławia przez wojska radzieckie
• 16 lutego – propozycja poddania miasta, złożona przez Głuzdowskiego; odrzucona przez dowódcę Festung Breslau Hansa von Ahlfena
• 17–21 lutego – zajęcie peryferyjnych osiedli i okolicznych wiosek: Żernik, Złotnik, Kleciny, Oporowa, Partynic, Ołtaszyna i Brochowa
• 22 lutego – początek szturmu Wrocławia, natarcie 22 Korpusu 6 Armii w południowych rejonach miasta
• 22–26 lutego – opanowanie terenów do linii obecnych ulic: Armii Krajowej – Wiśniowa – plac Hirszfelda – Hallera
• 23 lutego – rozpoczyna się wyburzanie budynków pod budowę lotniska w rejonie placu Grunwaldzkiego
• 8 marca – odwołanie Hansa von Ahlfena ze stanowiska dowódcy twierdzy, powołanie na to stanowisko Hermanna Niehoffa
• 10 marca – Hans von Ahlfen opuszcza miasto samolotem
• 14 marca – przeniesienie siedziby dowództwa twierdzy z bunkra na Wzgórzu Liebicha do piwnic biblioteki na Piasku
• 14 marca – Bolesław Drobner został mianowany prezydentem Wrocławia przez władze polskie
• 29 marca – przybycie 2 Armii Wojska Polskiego w okolice Wrocławia
• 1 kwietnia – drugi szturm Armii Czerwonej, natarcie 74 Korpusu w zachodnich rejonach miasta, zdobycie lotniska na Gądowie Małym
• 1 kwietnia – wieczorem w niedzielę wielkanocną 750 samolotów radzieckich rozpoczyna masowe bombardowanie Wrocławia
• 4 kwietnia – przegrupowanie 2 Armii Wojska Polskiego spod Wrocławia nad Nysę Łużycką
• 12 kwietnia – rozkaz Hitlera nakazujący obronę Wrocławia do ostatniego człowieka
• 30 kwietnia – w podziemnym bunkrze w Berlinie samobójstwo popełnia Adolf Hitler
• 4 maja – pierwsze wstępne rozmowy przedstawicieli walczących stron w sprawie zakończenia walk
• 5 maja – radziecka artyleria intensywnie ostrzeliwuje Śródmieście Wrocławia; w tym dniu Sowieci wystosowali ultimatum do dowództwa twierdzy w sprawie bezwarunkowej kapitulacji
• 6 maja 5:30 – ucieczka gauleitera Hankego z miasta
• 6 maja 8:00 – pierwsze spotkanie parlamentariuszy
• 6 maja 15:00 – Niehoff przyjął radzieckich oficerów w podziemiu ówczesnej Biblioteki Uniwersyteckiej na Piasku i rozpoczął z nimi rozmowy
• 6 maja 18:30 – podpisanie kapitulacji Wrocławia w siedzibie sowieckiego sztabu – willi Colonia na Krzykach

Kapitulacja

Dowódca twierdzy, generał Hermann Niehoff, po negocjacjach z generałem Głuzdowskim podpisał kapitulację 6 maja 1945. Wrocław skapitulował jako jedno z ostatnich miast niemieckich, cztery dni po zdobyciu Berlina, dwa dni przed podpisaniem przez Niemcy ogólnej kapitulacji. Warunkiem kapitulacji były gwarancje godnego traktowania udzielone przez Sowietów. Generał Głuzdowski gwarantował jeńcom opiekę medyczną, zachowanie własności osobistej oraz natychmiastową repatriację po zakończeniu wojny. Żadna z obietnic nie została spełniona. Większość jeńców trafiła do sowieckich łagrów, skąd wielu z nich (być może nawet połowa) nigdy nie wróciło.

Bilans strat we Wrocławiu to szacowana na ponad 700 tysięcy liczba cywilów zmuszonych przez władze niemieckie do opuszczenia miasta. Śmierć poniosło 6 tysięcy żołnierzy, 23 tysiące zostało rannych, wśród nawet 80 tys. cywilów, którzy zginęli podczas oblężenia miasta, było też 3 tysiące samobójców. Kolejne 90 tys. cywilów zginęło w czasie ewakuacji. Zniszczone w mieście budynki obróciły się w 18 milionów metrów sześciennych gruzu. Straty wojsk sowieckich wyniosły ok. 65 tys. ludzi, w tym ok. 8 tys. zabitych.

Zobacz też

• Cmentarz Oficerów Radzieckich we Wrocławiu
• Cmentarz Żołnierzy Radzieckich na Skowroniej Górze

Bibliografia

• Ryszard Majewski: Wrocław godzina „0”. Wrocław: Spółka Autorska Z.K. Garbaczewscy, 2000. ISBN 83-913457-1-8. (pol.).brak strony w książce
• Kacper Rosner-Leszczyński: „Licht ist das sicherste Bombenziel”. Przyczynek do badań nad zaciemnianiem źródeł światła w Festung Breslau w 1945 roku. Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, Rocznik LXXVII (2022), nr 1, s. 45–59.

Linki zewnętrzne

• Strona Tomasza Bonka o Festung Breslau w serwisie Fotopolska.eu
• Artykuły i zdjęcia Festung Breslau w serwisie Wratislaviae Amici
• Niemieckie nagranie z przygotowań do obrony Wrocławia w serwisie YouTube