Fiołek wyniosły

Fiołek wyniosły
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	malpigiowce
Rodzina	fiołkowate
Rodzaj	fiołek
Gatunek	fiołek wyniosły
	Nazwa systematyczna
	Viola elatior Fr.; Novit. Fl. Svec., ed. 2: 277 (1828)
Synonimy
	Viola canina var. montana (L.) Fr.; Viola danubialis Borbás; Viola erecta Gilib.; Viola fedtschenkoana W.Becker; Viola hornemanniana Schult.; Viola montana DC.; Viola montana L.; Viola persicifolia Schreb.; Viola procera Pall. ex Ledeb.; Viola stipulacea Hartm.; Viola subpubescens Borbás;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Fiołek wyniosły (Viola elatior Fr.) – gatunek roślin z rodziny fiołkowatych (Violaceae). Występuje w Azji i w Europie – na obszarze od Francji po Syberię i Pakistan^[3].

Rozmieszczenie geograficzne edytuj

Rośnie w Azji i w Europie – na obszarze od Francji po Syberię i Pakistan. Jest podawany z Francji, Włoch, Austrii, Szwajcarii, Niemiec, Szwecji, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, krajów byłej Jugosławii, Grecji, Bułgarii, Rumunii, Ukrainy, Białorusi, Rosji (jej europejskiej części, zachodniej Syberii i Ałtaju), Kazachstanu, Uzbekistanu, Pakistanu, Tadżykistanu, Kirgistanu i Chinach (region autonomiczny Sinciang)^[3]. W Polsce gatunek jest rzadko spotykany – rośnie w dolinach dużych rzek^[4]. W Szwajcarii jest nieliczny – spotykany głównie na Wyżynie Szwajcarskiej^[5]. We Włoszech występuje na północy kraju – w Piemoncie, Lombardii, Emilii-Romanii, Wenecji Euganejskiej, Friuli-Wenecji Julijskiej i Trydencie-Górnej Adydze^[6]. We Francji obserwowany przeważnie w jej wschodniej części^[7].

Morfologia edytuj

Pokrój: Łodyga dorasta do 60 cm wysokości, jest owłosiona^[8]. Roślina tworzy kłącza^[9].
Liście: Blaszka liściowa jest pierzasta i ma owalny kształt, złożona z trzech klapek od owalnych do lancetowatych^[9]. Ma szarozieloną barwę i jest owłosiona na nerwach^[8]. Mierzy 2–15 cm długości, jest karbowana na brzegu, ma stłumioną nasadę i ostry wierzchołek^[9]. Ogonek liściowy jest nieuskrzydlony, nagi i ma 3–20 cm długości^[5]^[9]. Przylistki są strzępiaste i owłosione, średnie przypominają liście i są dłuższe od połowy ogonka, natomiast górne są piłkowane i dłuższe od ogonków^[8]^[9].
Kwiaty: Pojedyncze, wyrastające z kątów pędów, osadzone na długich szypułkach. Mają działki kielicha o lancetowatym kształcie, zaostrzone, niejednakowe^[8]^[9]. Płatki są odwrotnie jajowate, mają białą lub jasnobłękitną barwę i 2 cm długości, dolny płatek mierzy 18-25 mm długości, posiada ostrogę^[5]^[8]^[9]. Pylniki długości około 3 mm długości^[8].
Owoce: Nagie torebki^[8].
Gatunki podobne: Roślina jest podobna do fiołka mokradłowego (V. persicifolia), od którego różni się owłosioną i wyprostowaną łodygą do 50 cm wysokości^[5].

Liście
Przylistek
Kwiaty
Owoc

Biologia i ekologia edytuj

Bylina, geofit. Rośnie na łąkach, brzegach lasów i w zaroślach^[10]. We Włoszech występuje na wysokości do 600 m n.p.m. Kwitnie od kwietnia do czerwca^[6]. Preferuje stanowiska wilgotne, w pełnym nasłonecznieniu, na podłożu o lekko zasadowym odczynie^[7]. Gatunek charakterystyczny łąk selernicowych ze związku Cnidion dubii^[10].

Zagrożenia edytuj

Roślina umieszczona na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski (2006)^[11] w grupie gatunków wymierających (kategoria zagrożenia: E). W wydaniu z 2016 roku otrzymała kategorię EN (zagrożony)^[12]. Znajduje się także w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin w grupie gatunków zagrożonych (kategoria EN)^[13].

Przypisy edytuj

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-11-30] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Viola elatior Fr.. Plants of the World Online. [dostęp 2021-01-23]. (ang.).
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając (red.) i inni, Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d Viola elatior Fr.. Infoflora. [dostęp 2021-01-23]. (fr.).
↑ ^a ^b Viola elatior Fries. Altervista. [dostęp 2021-01-23]. (wł.).
↑ ^a ^b Violette élevée. Tela Botanica. [dostęp 2021-01-23]. (fr.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B. Rośliny polskie. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Viola elatior. Plantes & Botanique. [dostęp 2021-01-23]. (fr.).
↑ ^a ^b WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13520-4, OCLC 749271059 .
↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-11-30] (ang.).

[pow-3] Viola elatior Fr.. Plants of the World Online. [dostęp 2021-01-23]. (ang.).

[4] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając (red.) i inni, Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[infoflora-5] Viola elatior Fr.. Infoflora. [dostęp 2021-01-23]. (fr.).

[altervista-6] Viola elatior Fries. Altervista. [dostęp 2021-01-23]. (wł.).

[tela-botanica-7] Violette élevée. Tela Botanica. [dostęp 2021-01-23]. (fr.).

[szafer-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B. Rośliny polskie. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1969.

[peb-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Viola elatior. Plantes & Botanique. [dostęp 2021-01-23]. (fr.).

[matuszkiewicz-10] WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13520-4, OCLC 749271059 .

[11] Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[12] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[13] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[3]

[1]

[2]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]