5-Fluorouracyl

związek chemiczny
(Przekierowano z Fluorouracyl)

5-Fluorouracyl, 5-FU (łac. Fluorouracilum) – organiczny związek chemiczny z grupy zasad pirymidynowych; fluorowa pochodna uracylu. Jest cytostatykiem należącym do antymetabolitów pirymidyn i jest stosowany jako przeciwnowotworowy lek fazowo-specyficzny (faza S). Światowa Organizacja Zdrowia uznaje 5-fluorouracyl za jeden z najważniejszych leków używanych w medycynie[5][6].

5-Fluorouracyl
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny

C4H3FN2O2

Masa molowa

130,08 g/mol

Wygląd

biały lub prawie biały, krystaliczny proszek[1]

Identyfikacja
Numer CAS

51-21-8
10318-20-4 (sól monosodowa)
57050-04-1 (sól potasowa)
57172-36-8 (monoazotan)
68021-61-4 (sól monopotasowa)

PubChem

3385

DrugBank

DB00544

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC

L01 BC02
L01 BC52

Stosowanie w ciąży

kategoria D

Zastosowania leku

edytuj

Działanie leku

edytuj

Działanie 5-fluorouracylu jest kilkukierunkowe, głównie jako inhibitor syntazy tymidylanowej odpowiedzialnej za biosyntezę monofosforanu tymidyny (TMP) poprzez metylację monofosforanu deoksyurydyny (dUMP)[7]. Niski poziom TMP prowadzi do zakłócenia replikacji DNA i do zahamowania proliferacji komórek nowotworowych. Innym mechanizmem działania 5-fluorouracylu jest wbudowywanie się w strukturę DNA i RNA co zaburza ich strukturę[8].

Działania niepożądane leku

edytuj

Drogi podania i dawkowanie leku

edytuj

Fluorouracyl podaje się dożylnie w 15-minutowym wlewie kroplowym lub w postaci jednorazowego wstrzyknięcia, czasem dotętniczo lub miejscowo (np. dootrzewnowo). Zgodnie z wytycznymi WHO[6] stosuje się zastrzyk 50 mg/mL w 5 mL objętości.

Budowa i właściwości chemiczne

edytuj

5-Fluorouracyl został po raz pierwszy zsyntetyzowany w 1957 roku przez R. Duschinsky’ego i jego zespół. Opracowali oni metody syntezy nowej klasy związków chemicznych – fluorowanych pochodnych pirymidyn, znanych jako inhibitory syntazy tymidylanowej[9]. Pierwsze badania strukturalne w fazie stałej z zastosowaniem rentgenografii strukturalnej przeprowadzono w 1973 r. Ustalono, że 5-fluorouracyl krystalizuje w układzie trójskośnym (P1), w którym cztery cząsteczki 5-fluorouracylu stabilizowane są przez wiązania wodorowe[10]. Z uwagi na charakterystyczną strukturę chemiczną 5-fluorouracylu, występuje on w różnych formach tautomerycznych w roztworach wodnych, przy czym forma dominująca to diokso, z dwiema grupami C=O[9][11][12].

 
Formy tautomeryczne 5-fluorouracylu. Układ diokso (pierwszy od lewej) jest formą dominującą w roztworach wodnych

Przypisy

edytuj
  1. a b Farmakopea Polska VIII, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2008, s. 3491, ISBN 978-83-88157-53-0.
  2. a b c d e 5-Fluorouracyl (nr F6627) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski.
  3. a b Fluorouracil, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB00544 (ang.).
  4. a b Fluorouracil, [w:] ChemIDplus [online], United States National Library of Medicine [dostęp 2012-08-23] (ang.).
  5. WHO Model List of Essential Medicines [online], 18th edition Essential Medicines, 2013.
  6. a b Report of the WHO Expert Committee, The Selection and Use of Essential Medicines [online], 2017.
  7. C.W. Carreras, D.V. Santi, The catalytic mechanism and structure of thymidylate synthase, „Annual Review of Biochemistry”, 64, 1995, s. 721–762, DOI10.1146/annurev.bi.64.070195.003445, PMID7574499 [dostęp 2023-01-15] (ang.).
  8. Daniel B. Longley, D. Paul Harkin, Patrick G. Johnston, 5-fluorouracil: mechanisms of action and clinical strategies, „Nature Reviews. Cancer”, 3 (5), 2003, s. 330–338, DOI10.1038/nrc1074, PMID12724731 [dostęp 2023-01-15] (ang.).
  9. a b Tomasz Płowucha, Małgorzata Broda, Tworzenie kompleksów inkluzyjnych pomiędzy 5-fluorouracylem a β-cyklodekstrynami, [w:] Mirosław Szala, Kamil Maciąg (red.), Najnowsze doniesienia z zakresu nauk ścisłych, Lublin: Wydawnictwo Naukowe TYGIEL, 2017, ISBN 978-83-65598-79-0.
  10. V.A. Naumov, S.A. Shlykov, A.V. Potanin, 5-fluorouracyl. Molecular structure in the gas phase, „Russian Journal of General Chemistry”, 79 (3), 2009, s. 475–481, DOI10.1134/S1070363209030220 [dostęp 2023-01-15] (ang.).
  11. V.K. Rastogi, M. Alcolea Palafox, Vibrational spectra, tautomerism and thermodynamics of anticarcinogenic drug: 5-fluorouracil, „Spectrochimica Acta. Part A, Molecular and Biomolecular Spectroscopy”, 79 (5), 2011, s. 970–977, DOI10.1016/j.saa.2011.04.008, PMID21664177 [dostęp 2023-01-15] (ang.).
  12. Nadezhda Markova, Venelin Enchev, Galya Ivanova, Tautomeric equilibria of 5-fluorouracil anionic species in water, „The Journal of Physical Chemistry. A”, 114 (50), 2010, s. 13154–13162, DOI10.1021/jp1063879, PMID21090740 [dostęp 2023-01-15] (ang.).