Fossa madagaskarska
Fossa madagaskarska[4], fossa[a] (Cryptoprocta ferox) – gatunek drapieżnego ssaka z podrodziny falanruków (Euplerinae) w obrębie rodziny falanrukowatych (Eupleridae), największy ze ssaków drapieżnych występujących na Madagaskarze. Jest to gatunek narażony.
| Cryptoprocta ferox[1] | |||
| E.T. Bennett, 1833 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
fossa madagaskarska | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Taksonomia edytuj
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1833 roku brytyjski zoolog Edward Turner Bennett nadając mu nazwę Cryptoprocta ferox[5]. Holotyp pochodził z Madagaskaru[6]. Jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel rodzaju fossa[4] (Cryptoprocta)[6][7][8].
Wszystkie rodzime drapieżniki z Madagaskaru reprezentują monofiletyczną, endemiczną linię wywodzącej się z jednej kolonizacji wyspy i są obecnie zaliczane do rodziny Eupleridae[8]. W różnych częściach Madagaskaru odnotowano dwie formy C. ferox: fosa mainty lub „czarna Cryptoprocta” oraz fosa mena lub „czerwonawa Cryptoprocta”; czerwonawa forma jest podobno mniejsza[8]. W skrajnie południowo-zachodnim rejonie występowania C. ferox istnieją doniesienia o białawej formie[8]. Nie jest jasne, czy rozróżnienie tych form jest zwykłym folklorem, czy też wiąże się z jakimś ogólnym wzorcem zmienności (wiek, płeć lub położenie geograficzne) u żyjących C. ferox[8]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy[8].
Etymologia edytuj
Zasięg występowania edytuj
Fossa madagaskarska występuje endemicznie na Madagaskarze[8].
Morfologia edytuj
Długość ciała (bez ogona) to 70–80 cm, natomiast sam ogon mierz 65–70 cm długość. Posiada długie tylne stopy:12–12,8 cm. Masa ciała samic to 5,5–6,8 kg, a samców to 6,2–8,6 kg[7].
Ciało ma pokryte krótkim, grubym futrem w odcieniach brązu, jednak czasami można spotkać osobniki czarne. Mają od 32 do 36 zębów, które są krótsze niż u innych przedstawicieli rodziny wiwerowatych[11].
Ekologia edytuj
Biotop edytuj
Zasiedla tereny zalesione, od nadmorskich nizin po górzyste tereny do wysokości 2000 m n.p.m. Jest gatunkiem terytorialnym.
Dieta edytuj
Poluje na małe kręgowce, głównie lemury. Zjada również małe ptaki, gady oraz owady[11].
Rozmnażanie edytuj
Okresie godowym występuje od września do października. W tym czasie przejawia agresję. W jednym miocie rodzi się od 2 do 4 młodych, zwykle są 3. Zaraz po narodzinach młode ważą około 100 gram i rodzą się ślepe, bez zębów, zato pokryte futrem. Ciąża trwa około 3 miesięcy, a młody karmiony jest przez matkę przez 4,5 miesiąca. Całkowitą niezależność młode osiągają zazwyczaj po 15 do 20 miesięcy[11].
Styl życia edytuj
W niewoli mogą dożyć nawet 20 lat. Są aktywne nocą, sporadycznie pokazują się za dnia. Są samotnikami, z wyjątkiem okresu godowego. Zajmowany teren zaznacza wydzieliną gruczołów zapachowych. Jeden osobnik, zajmuje zazwyczaj obszar około 1 km²[11].
Zagrożenie i ochrona edytuj
Populację fossy szacuje się na ok. 2500 dorosłych osobników. Gatunek został uznany za zagrożony wymarciem, został objęty konwencją waszyngtońską CITES (załącznik II)[12].
Ogród zoologiczny w Polsce edytuj
Jedyna para foss w Polsce mieszkała od marca 2009 roku we wrocławskim zoo. W styczniu 2010 roku samica pogryzła samca, który następnie umarł.
Fossa w kulturze popularnej edytuj
W kulturze popularnej gatunek został sportretowany w animowanym filmie Madagaskar (2005). Fossy są tam głównymi czarnymi charakterami. Pokazane jest, jak polują na lemury (co zresztą jest zgodne z prawdą), jednak w filmie jest wiele nieścisłości. W odróżnieniu od filmowej rzeczywistości fossy nie polują w stadach, a co za tym idzie – nie byłyby zagrożeniem dla zwierząt tak dużych jak zebry. Dodatkowo w filmie nazwa gatunku napisana jest z błędem – foosa, co jest zgodne z angielską wymową, [fusa], ale nie z pisownią.
Uwagi edytuj
- ↑ Nazwa fossa używana jest również w odniesieniu do rodzaju Cryptoprocta.
Przypisy edytuj
- ↑ Cryptoprocta ferox, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ A. Smith. African zoology. „South African Quarterly Journal”. 3 (2), s. 246, 1833. (ang.).
- ↑ F. Hawkins, Cryptoprocta ferox, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-3 [dostęp 2022-04-29] (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 142. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ E.T. Bennett. Notice of a New Genus of Viverridous Mammalia from Madagascar, presented by C. Telfair, Esq. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1, s. 46, 1833. (ang.).
- ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cryptoprocta ferox. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-04-29].
- ↑ a b S.M. Goodman: Family Eupleridae (Madagascar Carnivores). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 1: Carnivores. Barcelona: Lynx Edicions, 2009, s. 345–346. ISBN 978-84-96553-49-1. (ang.).
- ↑ a b c d e f g C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 422. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 205, 1904. (ang.).
- ↑ ferox, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-04-28] (ang.).
- ↑ a b c d Barbara Lundrigan, Trevor Zachariah, Cryptoprocta ferox (fossa) [online], Animal Diversity Web [dostęp 2023-03-17] (ang.).
- ↑ Appendices I, II and III of CITES. cites.org, 12 czerwca 2013. [dostęp 2013-06-26]. (ang.).
Bibliografia edytuj
- Lundrigan, B. & T. Zachariah: Cryptoprocta ferox. (On-line), Animal Diversity Web, 2000. [dostęp 2007-12-26]. (ang.).
- D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Cryptoprocta ferox. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-04-29].