Franciszek Żymirski

Franciszek Żymirski herbu Jastrzębiec (ur. 5 października 1778 lub 1779[a] w Krakowie, zm. 25 lutego 1831 w Warszawie) – generał polski, dowódca 2 dywizji piechoty, kawaler orderu Virtuti Militari.

Franciszek Żymirski
Ilustracja
generał dywizji
Data i miejsce urodzenia

5 października 1778/1779
Kraków, Rzeczpospolita Obojga Narodów

Data i miejsce śmierci

25 lutego 1831
Warszawa, Królestwo Polskie

Przebieg służby
Lata służby

1794-1831

Siły zbrojne

Armia Rzeczypospolitej
Legiony Polskie we Włoszech
Armia Księstwa Warszawskiego
Wojsko Polskie Królestwa Kongresowego

Jednostki

2 Regiment Grenadierów Krakowskich, Legiony Polskie we Włoszech: 2 Legia, Legia Włoska, 2 Półbrygada Polska – późniejsza 114 Półbrygada Liniowa, 2 Pułk Piechoty Księstwa Warszawskiego, 5 Pułk Piechoty Księstwa Warszawskiego, 13 Pułk Piechoty Księstwa Warszawskiego, Pułk Grenadierów Gwardii, 2 Dywizja Piechoty (powstanie listopadowe)

Stanowiska

pułkownik Wojsk Polskich Księstwa Warszawskiego, generał Wojsk Polskich Królestwa Polskiego (kongresowego), generał Powstania listopadowego

Główne wojny i bitwy

Insurekcja kościuszkowska
wojny napoleońskie
powstanie listopadowe

Odznaczenia
Order Świętego Stanisława (Księstwo Warszawskie) Krzyż Komandorski Orderu Virtuti Militari Oficer Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Kawaler Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Order Świętej Anny II klasy (Imperium Rosyjskie)

Życiorys edytuj

Młodość, insurekcja kościuszkowska, konspiracja popowstaniowa edytuj

Pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej o tradycjach wojskowych[1]. Brał udział w insurekcji kościuszkowskiej, 21 X 1794 awansował na porucznika w 2. Regimencie Grenadierów Krakowskich[2], co – z uwagi na brak koneksji rodzinnych i młody wiek – dobrze świadczy o zdolnościach wojskowych Żymirskiego. Po upadku powstania przekradł się do Galicji i rozpoczął działalność jako emisariusz w Centralizacji Lwowskiej. Podczas jednej z misji – do Konstantynopola – na skutek donosu konfidenta wpadł w krąg zainteresowań agentów policji austriackiej. Po powrocie do Galicji został aresztowany, ale zdążył zniszczyć kompromitujące materiały, a w czasie przesłuchania złożył zręczne zeznania i został zwolniony[3]. Władze austriackie szybko zdały sobie sprawę z błędu, ale Żymirski nie dał się złapać drugi raz. Na początku 1797 wraz z Michałem Kleofasem Ogińskim udali się do Paryża[3] zręcznie unikając ścigających ich Austriaków[b].

Legiony, San Domingo, powrót do Europy edytuj

Od 1797 w Legionach Polskich. Był w grupie 30 oficerów przedstawionych Napoleonowi do awansu 27 V 1797 i 1 VI otrzymał stopień kapitana oraz dowództwo kompanii piechoty w V batalionie 2 Legii a po reorganizacji Legionów w lipcu 1797 w II batalionie 2 Legii[3]. Wziął udział w walkach pod Legnano, Weroną i w oblężeniu Mantui. Po kapitulacji twierdzy przebywał w niewoli 10 miesięcy w ciężkich warunkach w Leoben[3]. Po powrocie z niewoli awansowany na kapitana II klasy i przydzielony do V batalionu Legii Włoskiej. Uczestniczył w blokadzie Ferrary[3]. W grudniu 1801 po reorganizacji Legii Włoskiej przydzielony do 2 Batalionu w utworzonej 2 Półbrygadzie Polskiej[2], którą po przemianowaniu w 114 Półbrygadę Piechoty Liniowej Francuskiej, Napoleon skierował do tłumienia powstania na Saint-Domingue. W 1803 uczestniczył w walkach na wyspie, a po wzięciu do niewoli trafił do angielskiego obozu na Jamajce, skąd po zwolnieniu, przez Stany Zjednoczone powrócił w lutym 1804 do Europy[4]. W 1805 wziął udział w bitwie pod Ulm.

Księstwo Warszawskie edytuj

Od marca 1807 w randze podpułkownika. Wziął udział w oblężeniu Grudziądza. Za udział w kampanii 1807 otrzymał krzyż Virtuti Militari. W wojnie z Austrią w 1809 walczył w bitwie pod Raszynem. Za zasługi dostał awans na majora 5 pułku oraz dowództwo twierdzy częstochowskiej[3]. W kwietniu 1811 awansowany został na stopień pułkownika i nominowany na dowódcę 13 pułku piechoty stacjonującego w Zamościu[3].

Królestwo Polskie edytuj

Awans do stopnia generała brygady otrzymał w czerwcu 1817, a na generała dywizji w 1830. W tym samym roku został Nagrodzony Znakiem Honorowym za 30 lat służby[5]. Odznaczony Orderem Świętego Stanisława II klasy w 1819 roku[6]

Powstanie listopadowe i wojna polsko-rosyjska 1831 edytuj

W noc listopadową 1830 wyprowadził swój pułk gwardii na plac apelowy i czekał na ukonstytuowanie się władz powstańczych. Nie zezwolił podwładnym na aktywne wystąpienie po stronie powstańców, ale jednocześnie odmówił Konstantemu użycia pułku do tłumienia powstania. W bitwie o Olszynkę Grochowską dowodził 2 Dywizją Piechoty, broniącą kluczowej pozycji. Dywizja poniosła ogromne straty, ale przez wiele godzin powstrzymywała gwałtowne ataki rosyjskie. W czasie krwawego boju gen. Żymirski został śmiertelnie ranny (kula armatnia oberwała mu ramię[7]).

Według lokalnej tradycji gen. Żymirski zmarł przy krzyżu na rozwidleniu ówczesnej Szosy Brzeskiej (obecna ul. Grochowska) i drogi do Gocławia (ul. Grenadierów), stąd prostopadła do Grochowskiej ul. Międzyborska miała go do 1950 za swojego patrona. W rzeczywistości po zniesieniu z pola bitwy został przewieziony do lazaretu powstańczego urządzonego w Salach Redutowych Pałacu Krasińskich. Tam po operacji amputacji wykonanej przez doktora Sturmmera[8], lekarza naczelnego WP, przeniesiono go do jego domu (naprzeciw Pałacu Krasińskich) gdzie zmarł w otoczeniu rodziny około godziny 17.

Jego prawnukiem był Władysław Żymirski[9].

Upamiętnienie edytuj

Od 1969 imię gen. Żymirskiego nosi ulica znajdująca się na terenie obecnej warszawskiej dzielnicy Praga-Południe, na osiedlu Przyczółek Grochowski[10]. Generał jest również jest patronem Szkoły Podstawowej nr 254[11]. W Alei Chwały na warszawskiej Pradze przy ulicy Traczy jest poświęcony mu głaz:

Uwagi edytuj

  1. Nie zachował się akt urodzenia. Za 1778 przemawia fakt, że ta data figuruje w stanach służb, z których jeden, z okresu Księstwa Warszawskiego, pisany był własnoręcznie przez Żymirskiego, drugi z czasów Królestwa Polskiego także zawiera datę 1778. Data 1779 jest na tablicy nagrobkowej generała w kościele klembowskim.
  2. krótki, ale ciekawy opis tej ucieczki przedstawia Ogiński w swoich Pamiętnikach

Przypisy edytuj

  1. Tarczyński 1988a ↓, s. 15.
  2. a b Kosim, Stolarski 1991 ↓, s. 17.
  3. a b c d e f g Tarczyński 1988a ↓.
  4. Pachoński 1979 ↓, s. 377.
  5. Przepisy o znaku honorowym niemniej Lista imienna generałów, oficerów wyższych i niższych oraz urzędników wojskowych, tak w służbie będących, jako też dymisjonowanych, znakiem honorowym ozdobionych w roku 1830, [b.n.s]
  6. Stanisław Łoza, Kawalerowie orderu Św. Stanisława, w: Miesięcznik Heraldyczny, r. XI, nr 11, Warszawa 1932, s. 205.
  7. Kronika powstań polskich 1794-1944, Marian B Michalik (red.), Eugeniusz Duraczyński (oprac.), Warszawa: Wydawnictwo Kronika, 1994, s. 107, ISBN 83-86079-02-9, OCLC 834009097.
  8. Przewodnik Naukowy i Literacki : dodatek do Gazety Lwowskiej. 1919, z. 1 ↓.
  9. † Władysław Żymirski. „Słowo Polskie”. Nr 21, s. 4, 22 stycznia 1919. 
  10. Uchwała nr 32 Rady Narodowej m.st. Warszawy z dnia 31 stycznia 1969 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”, Warszawa, dnia 20 czerwca 1969 r., nr 6, poz. 32, s. 2.
  11. Grzegorz Nowik: Straż nad Wisłą. Warszawa: Wydawnictwo Rytm, 2002. ISBN 83-88794-55-8.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj