Franciszek Hynek

pilot polski, baloniarz

Franciszek Hynek (ur. 1 grudnia 1897 w Krakowie, zm. 8 września 1958 w Szatarpach) – major pilot balonowy Wojska Polskiego, dwukrotny zdobywca Pucharu Gordona Bennetta.

Franciszek Hynek
Ilustracja
Franciszek Hynek (1934)
major major
Data i miejsce urodzenia

1 grudnia 1897
Kraków

Data i miejsce śmierci

8 września 1958
Szatarpy

Przebieg służby
Lata służby

1914–1949

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie
Armia Krajowa

Formacja

Legiony Polskie
Lotnictwo Wojska Polskiego

Jednostki

2 pułk piechoty Legionów
5 pułk piechoty Legionów
5 kompania 100 pułk piechoty
V Grupa Lotnicza w Krakowie
Park Lotniczy V Grupy Lotniczej w Brześciu
Wielkopolska Szkoła Podchorążych w Bydgoszczy
79 pułk piechoty w Berezie Kartuskiej
V batalion aeronautyczny w Brześciu
Oficerska Szkoła Aeronautyczna w Toruniu
I batalion balonowy w Toruniu
Departament IV Żeglugi Powietrznej MSWojsk
Detaszowana Kompania Balonów Zaporowych w Legionowie
2 Batalion Balonowy
Baza Lotnicza Okręgu Warszawskiego AK
Ośrodek Wojska Polskiego nr 122 w Unterlüss
Wydział Transportowy w Wojskowym Przedsiębiorstwie Budowlanym

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-bolszewicka
kampania wrześniowa
II wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Niepodległości Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941) Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Odznaka Honorowa Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej
Odznaka „Za wierną służbę”

Życiorys

edytuj

Był synem Walerego Hynka (zm. 1931)[1][2]. Absolwent seminarium nauczycielskiego. W czasie I wojny światowej służył na frontach wschodnim i włoskim jako żołnierz Legionów Polskich oraz Cesarskiej i Królewskiej Armii. Po zakończeniu działań wojennych ukończył Wielkopolską Szkołę Podchorążych Piechoty w Bydgoszczy z 47. lokatą, a następnie Oficerską Szkołę Aerostatyczną w Toruniu z 11. lokatą. W 1923 pełnił służbę w V batalionie balonowym w Brześciu nad Bugiem[3].

W 1928 jako pilot balonu „Lwów”, uczestniczył w Krajowych Zawodach Balonów Wolnych o Puchar im. płk. Aleksandra Wańkowicza, gdzie zdobył najwyższą lokatę.

Załoga Franciszek Hynek i nawigator Zbigniew Burzyński była jedną z dwóch wyznaczonych do pierwszego w historii reprezentowania Polski na najbardziej prestiżowych balonowych zawodach świata o Puchar Gordona Bennetta odbywających się w 1932 w Szwajcarii. Hynek i Burzyński zajęli wtedy szóste miejsce, a druga polska ekipa Władysław Pomaski i Antoni Janusz – miejsce czwarte.

Wraz ze Zbigniewem Burzyńskim reprezentował Polskę po raz kolejny w XXI Pucharze Gordona Bennetta w 1933 w Stanach Zjednoczonych. Polacy balonem SP-ADS „Kościuszko” przelecieli odległość 1370 km od miejsca startu w Chicago, utrzymując się powietrzu przez 39 h i 32 min. Ustanowili tym samym rekord międzynarodowy i zostali zdobywcami trofeum. W ojczyźnie Hynek został wyróżniony za swój wyczyn Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

W 1934 Hynek znowu reprezentował Polskę w zawodach XXII Pucharu Gordona Bennetta, tym razem odbywających się w Warszawie. Nawigatorem lotu był tym razem Władysław Pomaski, a polska załoga pobiła zarówno Polski, jak i swój własny rekord długości trwania lotu z poprzednich zawodów. Balon SP-ADS „Kościuszko” wylądował po 44-godzinnym locie w miejscowości Anna koło Woroneża w ZSRR, pokonując odległość 1340 km. Hynek po raz drugi został zdobywcą pucharu, a dwie pozostałe polskie załogi zajęły odpowiednio miejsca drugie i czwarte.

Franciszek Hynek startował również w XXIII zawodach Pucharu Gordona Bennetta w 1935 w Warszawie, gdzie z Władysławem Pomaskim zajął 5. miejsce, w zawodach z 1936 odbywających się kolejny raz w Warszawie, gdzie z Franciszkiem Janikiem również zajął 5. miejsce, oraz w 1937 w Brukseli, gdzie w tym samym składzie co poprzednio zajął znowu 5. miejsce.

W latach 1926–1939 pełnił służbę w 2 batalionie balonowym w Legionowie. Po wybuchu II wojny światowej pełnił funkcję komendanta zorganizowanego w ramach Organizacji Wojskowej „Wilki” – pułku Warszawa–Północ. Był członkiem ZWZ i AK. W połowie 1942 powierzono mu funkcję komendanta Bazy Lotniczej „Łużyce”. Został aresztowany przez Niemców 19 maja 1944 i osadzony na Pawiaku, a po 8 tygodniach odesłany do obozu koncentracyjnego w Groß-Rosen. Później przebywał jeszcze w obozach Fünfteichen, Dora i Bergen-Belsen[4].

Po wojnie zajmował się popularyzacją lotnictwa w Polsce. W rocznicę Święta Lotnictwa 7 września 1958 major Hynek podjął się przewiezienia na pokładzie balonu SP BZB „Poznań” listów opatrzonych okolicznościowym datownikiem. Balon wyleciał o godzinie 18.20 z gnieźnieńskiego Rynku. Ostatni wpis w dzienniku pokładowym pochodzi z godziny 20.00, wtedy balon znajdował się nad Żninem. Tuż po północy balon zahaczył o linię wysokiego napięcia przechodzącą przez las. Doszło do zapalenia powłoki balonu i eksplozji. Hynek zginął w wyniku katastrofy we wsi Szatarpy, a jego ciało odnalazł nad ranem rolnik Alfons Dysarz[5].

Pochowany 12 września 1958 na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera B II 28-1-14)[6]. Pośmiertnie został awansowany do stopnia podpułkownika i odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski za wybitne zasługi na polu lotnictwa sportowego.

Awanse

edytuj
  • starszy szeregowiec – 10 lutego 1917,
  • kapral – 20 grudnia 1918,
  • sierżant – 9 stycznia 1919,
  • podchorąży – 1 listopada 1921,
  • podporucznik – 14 kwietnia 1922, awans z dniem 1 marca 1922,
  • porucznik – 16 listopada 1923, awans z dniem 1 listopada 1923, starszeństwo z dniem 1 czerwca 1921,
  • kapitan – 12 marca 1933, awans z dniem 1 stycznia 1933,
  • major – ze starszeństwem z dniem 19 marca 1939 i 4. lokatą w korpusie oficerów lotnictwa, grupa liniowa[7],
  • podpułkownik[8] – 8 maja 1959 (pośmiertnie).

Ordery i odznaczenia

edytuj
 
Z lewej Zbigniew Burzyński, po prawej Franciszek Hynek
 
Grób Franciszka Hynka na Powązkach Wojskowych w Warszawie
 
Pomnik w Szatarpach

Upamiętnienie

edytuj

W miejscu śmierci lotnika, z inicjatywy Gdańskiego Aeroklubu i lokalnej społeczności, odsłonięto w 1969 pomnik upamiętniający najwybitniejszego polskiego baloniarza. Imię ppłk. Hynka otrzymała również w tym samym roku szkoła podstawowa w Szatarpach, imieniem pilota uhonorowano ulice w: Gdańsku (oraz osiedle), Grodzisku Mazowieckim, Krakowie, Mielcu, Poznaniu, Warszawie, Wrocławiu, Legionowie, na wrocławskim Gądowie, w Witkowie koło Gniezna oraz stadion żużlowy w Gnieźnie. Trzykrotnie w latach 1960–1962 rozgrywano Krajowe Zawody Balonowe o nagrodę im. płk. Franciszka Hynka[16].

Przypisy

edytuj
  1. Wieś Chotomów. pttk.pl. [dostęp 2022-07-23].
  2. Walery Hynek został pochowany na cmentarzu parafialnym w Chotomowie.
  3. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 940, 947.
  4. Zob. szerzej: Zbigniew Moszumański, Obozowa droga Franciszka Hynka (Goss-Rosen, Fünfteichen, Mittelbau-Dora, Bergen-Belsen), „Aeroplan” 2012, nr 1, s. 9–11.
  5. Paweł Kanturski, Ostatni lot Franciszka Hynka, „Biuletyn IPN” 1/2 2005; w artykule wspomniana jest m.in. hipoteza, że Hynek mógł być zestrzelony przez funkcjonariusza SB; biuletyn IPN z możliwością uzyskania dostępu do treści w postaci pliku pdf.
  6. Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze. cmentarzekomunalne.com.pl. [dostęp 2019-11-25].
  7. Rybka i Stepan 2004 ↓, s. 478.
  8. Franciszek Hynek był dwukrotnie awansowany do stopnia podpułkownika. Pierwszy raz został mianowany na ten stopień w 1943, gdy pełnił funkcję komendanta Bazy Lotniczej AK „Łużyce” [Andrzej Krzysztof Kunert, Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1944, t. II, Warszawa 1987, s. 68]. W 1950 stopień ten, niestety, nie został pozytywnie zweryfikowany przez Centralną Komisję Weryfikacyjną, mimo przedstawienia przez Franciszka Hynka stosownego zaświadczenia wystawionego przez Komisję Likwidacyjną byłej Armii Krajowej Obszaru Centralnego i podpisanej przez płk. Jana Mazurkiewicza (ps. „Radosław”) – ze względu na uznanie go za element obcy [CAW, TAP 734/61/121, Arkusz weryfikacyjny mjr. Franciszka Hynka, s. Walentego]. Po raz drugi został awansowany do stopnia podpułkownika pośmiertnie przez Ministra Obrony Narodowej, lecz dopiero w 1959 r. [Archiwum Instytucji MON, 636/92/79, k. 114, poz. 9, Rozkaz personalny Ministra Obrony Narodowej nr 0190 z 8 maja 1959 r.]
  9. M.P. z 1931 r. nr 87, poz. 137 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  10. Pośmiertne odznaczenie pułkownika Hynka, „Dziennik Polski” (216), 11 września 1958, s. 1.
  11. M.P. z 1934 r. nr 259, poz. 337 „za zasługi na polu propagandy i rozwoju sportu balonowego”.
  12. Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej. „Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych”. Nr 13, s. 230, 11 listopada 1934. 
  13. M.P. z 1933 r. nr 233, poz. 252 „za zasługi na polu rozwoju i propagandy aeronautyki polskiej”.
  14. a b Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 110. [dostęp 2021-07-27].
  15. Piętnastolecie L. O. P. P.. Warszawa: Wydawnictwo Zarządu Głównego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, 1938, s. 283.
  16. Hynek Cup 2008 – Balonowy Puchar Kaszub im. płk F. Hynka :: 4 – 7 września 2008 :: Bielkówko – Kolbudy – Przywidz – Nowa Karczma – Szymbark – Szatarpy [online], 2008.hynekcup.pl [dostęp 2020-06-13] [zarchiwizowane z adresu 2020-06-13].

Bibliografia

edytuj