Franciszek II Habsburg

ostatni cesarz cesarz rzymsko-niemiecki

Franciszek II (I) Habsburg (niem. Franz II. (I.) Joseph Karl, ur. 12 lutego 1768 we Florencji, zm. 2 marca 1835 w Wiedniu) – w latach 1792–1806 ostatni cesarz rzymski, król Czech i Węgier w latach 1792–1835, pierwszy cesarz Austrii (jako Franciszek I) 1804–1835. Syn Leopolda II i Marii Ludwiki Burbon, księżniczki hiszpańskiej. Ojciec Ferdynanda I oraz Marii Ludwiki, drugiej żony Napoleona Bonaparte.

Franciszek II Habsburg
Ilustracja
Wizerunek herbu
Faksymile
cesarz rzymski
Okres

od 5 lipca 1792
do 6 sierpnia 1806

Koronacja

14 lipca 1792

Poprzednik

Leopold II Habsburg

Następca

rozwiązanie Cesarstwa

Arcyksiążę Austrii, król Czech i Węgier
Okres

od 1 marca 1792
do 2 marca 1835

Koronacja

6 czerwca 1792 (Węgry)
9 sierpnia 1792 (Czechy)

Poprzednik

Leopold II Habsburg

Następca

Ferdynand I Habsburg

Cesarz Austrii
Okres

od 11 sierpnia 1804
do 2 marca 1835

Koronacja

2 marca 1835

Poprzednik

nowy tytuł

Następca

Ferdynand I Habsburg

Dane biograficzne
Dynastia

Dom Habsbursko-Lotaryński

Data i miejsce urodzenia

12 lutego 1768
Florencja

Data i miejsce śmierci

2 marca 1835
Wiedeń

Ojciec

Leopold II Habsburg

Matka

Maria Ludwika Burbon

Żona

Elżbieta Wirtemberska
Maria Teresa Burbon-Sycylijska
Maria Ludwika Habsburg-Este
Karolina Augusta Wittelsbach

Dzieci

Maria Ludwika Austriaczka
Ferdynand I Habsburg (cesarz austriacki)
Maria Leopoldyna Habsburg
Franciszek Karol Habsburg

Odznaczenia
Order Złotego Runa (Austria) Krzyż Wielki Orderu Marii Teresy Krzyż Wielki Orderu Świętego Stefana Krzyż Wielki Orderu Leopolda (Austria) Order Korony Żelaznej I klasy (Austro-Węgry) Krzyż Wielki Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja) Order Słonia (Dania) Order Podwiązki (Wielka Brytania) Wstęga Trzech Orderów (Portugalia) Krzyż Wielki Orderu Avis (Portugalia) Krzyż Wielki Orderu Chrystusa Krzyż Wielki Orderu św. Jakuba od Miecza (Portugalia) Krzyż Wielki Cesarskiego Orderu Piotra I (Brazylia) Order Ducha Świętego (Francja)
Portret cesarza w stroju koronacyjnym

Wybór na cesarza

edytuj

Wczesne lata życia Franciszek spędził na dworze ojca we Florencji. W 1784 został wysłany do Wiednia, gdzie wychowywał się pod okiem stryja, cesarza Józefa II. Józef pragnął osobiście kierować i czuwać nad edukacją młodego bratanka, tak aby przekazać mu swoje koncepcje i zasady oraz swój sposób myślenia[1]. Cesarz tak scharakteryzował swojego bratanka: Lubi pluskać się w wodzie, karmić ptaki, układać na dwadzieścia różnych sposobów swoje książki i swoje papiery. Ani polowanie, ani jazda konna, ani spacer, ani teatr, ani muzyka, ani przyjęcia nie są w stanie wyrwać go z jego gnuśności...[2] Podczas VIII wojny austriacko-tureckiej kilkakrotnie u boku stryja odwiedzał wojska austriackie na linii frontu.

9 stycznia 1788 w Wiedniu poślubił Elżbietę Wilhelminę (1767–1790), córkę księcia wirtemberskiego Fryderyka Eugeniusza i księżniczki Brandenburgii-Schwedt Fryderyki Doroty Zofii. Elżbieta zmarła dzień po narodzinach córki Luizy (Ludwiki) Marii (1790–1791).

Józef II zmarł bezpotomnie w 1790 i cesarzem został ojciec Franciszka, Leopold II. Franciszek objął tron cesarski po śmierci ojca w roku 1792. Został wybrany na cesarza 5 lipca 1792 roku we Frankfurcie przez następujących elektorów: on sam jako król Czech, król Prus Fryderyk Wilhelm II Hohenzollern jako margrabia brandenburski, książę saski Fryderyk August III, książę bawarski Karol IV Teodor Wittelsbach, król Wielkiej Brytanii Jerzy III jako książę hanowerski, arcybiskup Moguncji Friedrich Karl Joseph von Erthal, arcybiskup Trewiru Klemens Wacław Wettyn i arcybiskup Kolonii Maksymilian Franciszek Habsburg. Koronacja Franciszka odbyła się 14 lipca we Frankfurcie nad Menem. 6 czerwca został ukoronowany w Budzie na króla Węgier, a 9 sierpnia w Pradze na króla Czech.

Małżeństwa i potomstwo

edytuj

19 września 1790 w Wiedniu poślubił Marię Teresę Burbon (1772–1807), córkę króla Sycylii i Neapolu Ferdynanda I i Marii Karoliny Habsburg. Franciszek i Maria Teresa mieli 12 dzieci:

∞ cesarz Francuzów Napoleon Bonaparte
∞ cesarz Brazylii i król Portugalii Piotr I Bragança
  • Maria Klementyna (1798–1881)
∞ książę Salerno Leopold Burbon-Sycylijski
∞ książę Saksonii Fryderyk August II Wettyn, późniejszy król
∞ księżniczka Bawarii Zofia Wittelsbach, ojciec cesarza Austrii Franciszka Józefa, cesarza Meksyku Maksymiliana
  • Maria Anna (1804–1858)
  • Jan Nepomucen (1805–1809)
  • Amalia (*/† 1807)

Po śmierci Marii Teresy, ożenił się po raz trzeci. 6 stycznia 1808 roku poślubił księżniczkę Marię Ludwikę Habsburg-Este (1787–1816), córkę arcyksięcia Ferdynanda Habsburga i Marii Beatrycze d’Este. Para nie miała dzieci. Maria Ludwika zmarła w wieku 28 lat.

29 października 1816 roku w wieku 48 lat poślubił 24-letnią księżniczkę bawarską Karolinę Augustę Wittelsbach, córkę króla Bawarii Maksymiliana I Józefa i Augusty Wilhelminy Marii Hessen-Darmstadt. Również z tego małżeństwa Franciszek nie miał dzieci.

Wojny z rewolucyjną Francją

edytuj
 
Portret konny Franciszka I (1768-1835)

W przeciwieństwie do swoich poprzedników Franciszek był zadeklarowanym konserwatystą. Z niepokojem obserwował rewolucyjne wydarzenia we Francji. 20 kwietnia 1792, jeszcze przed przyjęciem koronacji Franciszka na króla Węgier i Czech (koronacje nastąpiły w czerwcu i sierpniu[3]) Francja wypowiedziała wojnę Ludwikowi jako królowi Węgier i Czech[3]. Powstała I koalicja antyfrancuska w skład której weszła Austria, Prusy, Wielka Brytania, Hiszpania, Portugalia, Sardynia i Neapol. Jednak letnia kampania 1792 nie przyniosła sukcesów. Ofensywa prusko-austriacka została powstrzymana 20 września pod Valmy. Porażką zakończyło się również austriackie oblężenie Lille, a Francuzi odnieśli sukcesy w Alzacji. W kolejnych latach Francuzi odnosili kolejne sukcesy. W latach 1794–1795 zajęli austriackie Niderlandy. Austriacy odnosili również porażki na froncie włoskim, gdzie dowodził generał Napoleon Bonaparte. Na mocy pokoju w Campo Formio z 1797 Austriacy utracili Mediolan. Uzyskali natomiast część obalonej Republiki Weneckiej – Dalmację, Istrię i samą Wenecję.

Zajęta głównie działaniami wobec Francji, Austria nie brała udziału w II rozbiorze Polski w 1793 r. Franciszek był z tego faktu wielce niezadowolony i zdymisjonował swojego ministra, Philippa von Cobenzla. Jego miejsce zajął Franz Maria von Thugut. Choć zajęta wojnami z rewolucyjną Francją Austria nie wzięła udziału w tłumieniu insurekcji kościuszkowskiej, w 1795 wraz z cesarzową Rosji Katarzyną II i królem Prus Fryderykiem Wilhelmem II Franciszek wziął udział w III rozbiorze Polski. Tym razem ubiegł Prusy w inicjatywie rozbiorów i pierwszy skontaktował się z carycą.

Pokój z Francją nie trwał długo. W 1799 powstała II koalicja antyfrancuska, w skład której weszły Austria, państwa niemieckie, Wielka Brytania, Neapol, Rosja i Turcja. Wojska austriacko-rosyjskie odniosły pewne sukcesy we Włoszech, ale w 1799 Rosja wycofała się z wojny po fiasku wyprawy na Zurych. Przyczyniła się do tego niekompetencja austriackich generałów, którzy wyposażyli rosyjskiego dowódcę Suworowa w niedokładne mapy, w efekcie czego Suworow pobłądził w Alpach. W 1800 Napoleon zadał Austriakom klęskę pod Marengo i wyrzucił ich z Italii. Niepowodzenia wojenne spowodowały upadek Thuguta. Jego miejsce zajęli na krótko Ferdinand von Trauttmansdorff, potem Johann Ludwig von Cobenzl, który przystąpił do rokowań z Francją. Ich owocem był podpisany 9 lutego 1801 pokój w Lunéville.

W 1803 na polecenie Napoleona dokonano zmian w organizacji Rzeszy, likwidując księstwa biskupie i mniejsze miasta, tradycyjnie przyjazne dynastii austriackiej. W ten sposób Franciszek uznał Rzeszę za rozwiązaną, a sam ograniczył się do zachowania tytułu cesarza Austrii[4].

Wojny napoleońskie

edytuj
 
Franciszek I z rodziną
 

11 sierpnia 1804, wobec fiaska prób uzyskania od książąt Rzeszy dziedziczności tytułu cesarza rzymskiego, przyjął dziedziczny tytuł cesarza Austrii jako Franciszek I. W ten sposób formalnie powstało Cesarstwo Austriackie, obejmujące wszystkie dziedziczne posiadłości Habsburgów. Była to również odpowiedź na przyjęcie przez Napoleona tytułu cesarza Francuzów. Przez niecałe dwa lata Franciszek był określany jako „cesarz Niemiec i Austrii” i jako podwójny cesarz, „dwucesarz” (niem. Doppelkaiser).

Wkrótce potem zawiązano III koalicję antyfrancuską. W 1805 austriacka armia zaatakowała Bawarię, ale została wymanewrowana przez Napoleona i w październiku skapitulowała pod Ulm. Franciszek musiał uznać królewskie tytuły, przyjęte pod patronatem Napoleona przez władców Bawarii i Wirtembergii i zadowolić się jedynie deklaracją, że nie oznacza to secesji obu krajów z Rzeszy Niemieckiej. 2 grudnia 1805 połączone siły austriacko-rosyjskie (Franciszek i car Aleksander I) przegrały bitwę z Francuzami pod Austerlitz. Pokojem w Preszburgu Austria oddawała Francji Dalmację, Wenecję, Tyrol i Górną Szwabię. Porażka osłabiła austriacką pozycję w I Rzeszy. 12 lipca 1806 powstał Związek Reński, obejmujący większość państw niemieckich, a Franciszek został zmuszony przez zwycięskiego Napoleona do wydania aktu, w którym zrzekał się tytułów cesarza rzymskiego i króla niemieckiego (abdykował 6 sierpnia 1806) oraz zwalniał stany Rzeszy ze zobowiązań względem Cesarstwa. Był to koniec Świętego Cesarstwa Rzymskiego. W ten sposób tradycja cesarstwa Franków i protektorat nad Niemcami przechodził w ręce Francuzów.

Przez kolejne trzy lata Austria stała przy boku Napoleona. Jednak francuska inwazja na Hiszpanię i obalenie dynastii Burbonów zaniepokoiły dwór cesarski. W 1809 wybuchła kolejna wojna Austrii z Francją. Zakończyła się ona jeszcze w tym samym roku klęską pod Wagram, która kosztowała Austrię utratę części Galicji, ziem III rozbioru Polski. Terytoria te zostały przyłączone do Księstwa Warszawskiego. Na rzecz samego Napoleona utracił natomiast wybrzeże dalmatyńskie, a Salzburg przypadł Bawarii (pokój w Schönbrunn). W 1810 córka Franciszka I Maria Ludwika Austriaczka została nową żoną Napoleona. Odtąd zneutralizowana Austria dostała się w orbitę francuskich wpływów, podobnie jak Prusy po bitwie pod Frydlandem w 1807.

6 stycznia 1808 w Wiedniu poślubił Marię Ludwikę Habsburg-Este (14 grudnia 1787 – 7 kwietnia 1816), córkę arcyksięcia Ferdynanda Habsburga i Marii Beatrycze d’Este, córki Herculesa III d’Este.

 
Cesarz Franciszek I

Tymczasem nowy kierownik austriackiej polityki, Klemens Lothar von Metternich, utrzymywał ścisły sojusz z Francją. Wojska austriackie brały udział w wyprawie na Rosję w 1812. Jednak klęska Wielkiej Armii sprawiła, że od początku 1813 Metternich zaczął się powoli wycofywać z sojuszu z Francją. W sierpniu 1813 Austria wypowiedziała Francji wojnę. Franciszek I był gospodarzem kongresu wiedeńskiego (1814–1815) i współzałożycielem Świętego Przymierza (wraz z carem Rosji Aleksandrem I i królem Prus Fryderykiem Wilhelmem III). Kongres wiedeński przyniósł Austrii niewielkie nabytki terytorialne, Habsburgowie nie odzyskali ziem III rozbioru Polski, które przypadły Rosji, jako pogromczyni Napoleona, i weszły w skład Królestwa Polskiego.

Epoka Metternicha

edytuj
 
Cesarz Franciszek I

Po klęskach w wojnach napoleońskich ster rządów coraz bardziej przechodził w ręce księcia Metternicha, którego cesarz mianował najpierw ministrem spraw zagranicznych, a potem kanclerzem cesarstwa austriackiego. Ponieważ Metternich uważał, iż godność cesarza rzymskiego byłaby po 1815 dla Habsburgów bardziej ciężarem niż źródłem korzyści, pokonanie Napoleona nie przyniosło zjednoczenia Niemiec. Zawiązano jedynie konfederację państw niemieckich – Związek Niemiecki z cesarzem Austrii jako przewodniczącym ex officio. Metternich starał się za to uczynić z Austrii przywódcę Świętego Przymierza i energicznie włączył się w działania tego sojuszu występując z inicjatywami zwoływania kolejnych kongresów.

Cesarz, mimo wysunięcia na pierwszy plan swojego kanclerza, pozostawał rzeczywistym przywódcą państwa. Do końca życia zachowywał pozory dobrotliwego urzędnika wykonującego sumiennie swoje obowiązki. Człowieka rzekomo nie znającego się na polityce i z zadowoleniem uprawiającego swój ogródek[5]. System, który funkcjonował, a stworzony został po 1815 roku, opierał się na dokładnych wytycznych monarchy i był kontrolowany przez jego szpiegów i informatorów. Cesarz nie ufał nikomu, nawet członkom swojej najbliższej rodziny[potrzebny przypis].

Franciszek zmarł w 1835 roku. Jego następcą został jego najstarszy syn, upośledzony umysłowo Ferdynand. Franciszek został pochowany w grobie nr 57 w krypcie cesarskiej kościoła Kapucynów w Wiedniu.

Odznaczenia

edytuj

Pełna tytulatura

edytuj
 
Pieczęć cesarska Franciszka II

Liczne zmiany terytorialne epoki wojen napoleońskich pociągały za sobą także przekształcenia tytulatury Franciszka II. Poniżej wybrane przykłady.

  • Wersja z lat 1804–1806:
Franciszek, z Bożej łaski uświęcony i wybrany cesarz rzymski, po wieki August, oraz dziedziczny cesarz Austrii, król niemiecki, Jerozolimy, król Węgier, król Czech, Dalmacji, Chorwacji, Slawonii, Galicji i Lodomerii, etc., etc., arcyksiążę Austrii, wielki książę Krakowa, książę Lotaryngii, Wenecji, Salzburga, Styrii, Karyntii i Karnioli, wielki książę Siedmiogrodu, margrabia Moraw, Wirtembergii, Parmy, Piacenzy i Guastalli, Górnego i Dolnego Śląska, Oświęcimia i Zatoru, Cieszyna i Friuli, książę Szwabii, Eichstädt, Passawy, Trydentu, Briksen, Berchtoldsgaden oraz Lindau, uksiążęcony hrabia Habsburga, Kyburga, Gorycji, Gradiszki i Tyrolu, margrabia Burgau, Górnych i Dolnych Łużyc oraz Istrii, landgraf Bryzgowii, Ortenau oraz Nellenburga, hrabia Montfort i Hohenems, Górnego i Dolnego Hohenberga, Bregenz, Sonnenberga i Rothenfels, Blumeneck oraz Höfen, pan Marchii Wendyjskiej, Werony, Padwy, etc., etc.
  • Wersja po roku 1815:
Franciszek, z Bożej łaski cesarz Austrii, król Jerozolimy, Węgier, Czech, Lombardii i Wenecji, Dalmacji, Chorwacji, Slawonii, Galicji i Lodomerii etc., arcyksiążę Austrii, wielki książę Toskanii, książę Lotaryngii, Styrii, Karyntii i Karnioli, Górnego i Dolnego Śląska, Oświęcimia, Zatoru, Cieszyna, Friuli etc. wielki książę Siedmiogrodu, margrabia Moraw, hrabia Habsburga, Tyrolu, Kyburga, Gorycji i Gradiszki, margrabia Górnych i Dolnych Łużyc oraz Istrii, pan Triestu i Marchii Wendyjskiej, etc., etc.

[potrzebny przypis]

Genealogia

edytuj
Franciszek I
Lotaryński

ur. 8 XII 1708
zm. 18 VIII 1765
Maria Teresa
Habsburg

ur. 13 V 1717
zm. 29 XI 1780
Karol III
Burbon

ur. 20 I 1716
zm. 14 XII 1788
Maria Amalia
Wettyn

ur. 24 XI 1724
zm. 27 IX 1760
         
     
  Leopold II
Habsburg

ur. 5 V 1747
zm. 1 III 1792
Maria Ludwika
Burbon

ur. 24 XI 1745
zm. 15 V 1792
     
   
1
Elżbieta
Wirtemberska
ur. 21 IV 1767
zm. 18 II 1790
OO   6 I 1788
2
Maria Teresa
Burbon
1)
ur. 6 VI 1772
zm. 13 IV 1807
OO   19 IX 1790
Franciszek II
Habsburg

ur. 12 II 1768
zm. 2 III 1835
3
Maria Ludwika
Habsburg-Este 2)
ur. 14 XII 1787
zm. 7 IV 1817
OO   6 I 1808
4
Karolina
Wittelsbach
3)
ur. 8 II 1792
zm. 9 II 1873
OO   10 XI 1816
                   
   
                   
   1    2    2    2    2
Ludwika
Habsburg
 ur. 18 II 1790
 zm. 24 VI 1791
 
Maria Ludwika
Habsburg

 ur. 12 XII 1791
 zm. 17 XII 1847
 
Ferdynand I
Habsburg

 ur. 19 IV 1793
 zm. 29 VI 1875
 
Maria Karolina
Habsburg
 ur. 8 VI 1794
 zm. 16 III 1795
 
Karolina
Habsburg
 ur. 9 XII 1795
 zm. 30 VI 1799
 
   2    2    2    2    2
Maria Leopoldyna
Habsburg
4)
 ur. 22 I 1797
 zm. 11 XII 1826
 
Maria Klementyna
Habsburg
 ur. 1 III 1798
 zm. 3 IX 1881
 
Józef
Habsburg
 ur. 9 IV 1799
 zm. 30 VI 1807
 
Maria Karolina
Habsburg
 ur. 8 IV 1801
 zm. 22 V 1832
 
Franciszek Karol
Habsburg
5)
 ur. 7 XII 1802
 zm. 8 III 1878
 
   2    2    2        
Maria Anna
Habsburg
 ur. 8 VI 1804
 zm. 28 XII 1858
 
Jan Nepomucen
Habsburg
 ur. 30 VIII 1805
 zm. 19 II 1809
 
Amalia
Habsburg
 ur. 6 IV 1807
 zm. 9 IV 1807
 
  1. córka Ferdynanda I Burbona i Marii Karoliny Habsburg (córki Franciszka I Lotaryńskiego i Marii Teresy Habsburg)
  2. córka Ferdynanda Habsburga (syna Franciszka I Lotaryńskiego i Marii Teresy Habsburg)
  3. córka Maksymiliana I Józefa Wittelsbacha
  4. żona Piotra I Braganzy
  5. ojciec Franciszka Józefa I Habsburga

Przypisy

edytuj
  1. Francois Fejtö, Józef II, Warszawa 1993, s. 301.
  2. Francois Fejtö, op. cit., s. 301.
  3. a b Wawrykowa 1980 ↓, s. 15–16.
  4. Mann 2007 ↓, s. 37.
  5. Andrew Wheatcroft, Habsburgowie, Kraków 2000, s. 178.
  6. a b c d e f Johann Heinrich Friedrich Berlien: Der Elephanten-Orden und seine Ritter. Kopenhaga: Berlingschen Officin, 1846, s. 138–139.
  7. Almanacco Imperiale dell’anno 1811.
  8. List of the Knights of the Garter, heraldica.org.
  9. José Vicente de Bragança. A evolução da banda das três ordens militares (1789–1826). „Lusíada. História”. v. 2, n. 8 (2011). s. 280. ISSN 0873-1330. (port.). 
  10. Federico Bona: I Cavalieri dell’Ordine Supremo del Collare o della Santissima Annunziata. [w:] Blasonario subalpino [on-line]. (wł.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj