Franciszek Mączyński
polski architekt i konserwator zabytków
Franciszek Mączyński (ur. 21 września 1874 w Wadowicach, zm. 28 kwietnia 1947 w Krakowie) – polski architekt tworzący m.in. w stylu secesji, konserwator zabytków.
.jpg) Franciszek Mączyński (przed 1906) | |
| Data i miejsce urodzenia |
21 września 1874 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
28 kwietnia 1947 |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie | |
| Odznaczenia | |
 
| |
Życiorys
edytujStudia podjął w 1888 roku na Wyższej Szkole Przemysłowej pod kierunkiem Sławomira Odrzywolskiego i zakończył je w roku 1892[1][2]. W latach 1892–1894 i 1895–1896 był zatrudniony w pracowni Odrzywolskiego, a w latach 1897–1899 u Tadeusza Stryjeńskiego, z którym współpracował także w następnych latach[1][2]. Na przełomie lat 1897 i 1898 wyjechał do Wiednia, gdzie zapoznał się z dorobkiem Otto Wagnera (czego świadectwem są rysunki w jego szkicowniku)[3], a w 1899 roku przez semestr studiował w École des Beaux-Arts w Paryżu, odbył także szereg podróży po innych krajach europejskich[4]. W latach 1902–1904 kontynuował studia w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych u Konstantego Laszczki[5][6]. Był członkiem towarzystw: Stowarzyszenia Architektów RP, Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana” (1902), Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa i Warsztatów Krakowskich (1919–1926).
Zmarł w Krakowie 28 kwietnia 1947 roku. Pochowany został na Cmentarzu Salwatorskim (sektor SC7-10-46)[7].
Działalność architektoniczna przed I wojną światową
edytujProjekty Mączyńskiego sprzed I wojny światowej charakteryzują się własnym stylem, łączącym różne wpływy, takie jak historyzm, Art Nouveau, idea szczerości materiałowej (Materialgerechtigkeit) i malowniczość; do pewnego stopnia obecna jest także recepcja secesji wiedeńskiej i być może architektury Hendrika Petrusa Berlage[8].
Gmachy użyteczności publicznej i domy mieszkalne:
- Gmach Powiatowej Kasy Oszczędności Powiatu Krakowskiego w Krakowie (1897–1899, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim)[9];
- Pałac Sztuki w Krakowie (1898–1901) – secesyjny gmach wzorowany na pierwszych, wczesnych projektach (z 1897 roku) Pawilonu Secesji; łączy klasyczną sylwetę z wiedeńską ornamentyką (motywy wawrzynu i masek)[10][11];
- Przebudowa gmachu Starego Teatru w Krakowie (1903–1906 wraz z Tadeuszem Stryjeńskim)[12];
- Dom Pod Globusem (1904–1905, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim) – wzniesiony na rogu ulic Długiej i Basztowej dla Izby Przemysłowo-Handlowej, nawiązujący do dawnej architektury krakowskiej, a także podobny do giełdy w Amsterdamie[13];
- Pawilon Bazar Polski w Zakopanem (1908–1910) – nawiązujący do dzieł Otto Wagnera (pylonowy kształt narożników) i romanizmu (arkadki)[14];
- Willa doktora Różyckiego w Zakopanem (1909) – w stylu zakopiańskim[15];
- Budynek dawnej Lecznicy Związkowej w Krakowie przy ulicy Garncarskiej, obecnie Centrum Onkologii (1910, rozbudowa w latach 1929–30)[16];
- Projekty domów robotniczych na Wystawie Architektury i Wnętrz w Otoczeniu Ogrodowym w Krakowie w 1912 roku[17] – neowernakularne, o fasadach przypominających dzieła Hendrika Petrusa Berlage[18];
- Dom Vlastimila Hofmana w Krakowie (1921) – ostatnia, powojenna już realizacja w duchu wypracowanej wcześniej przez architekta stylistyki[19].
Kościoły i budynki sakralne:
- Kościół w Siedlcach (1901)[20];
- Kościół i klasztor Karmelitanek Bosych w Krakowie (1903–1905, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim)[21];
- Kaplica zamkowa w Żywcu (1905, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim)[22];
- Kościół w Grębowie (ok. 1906, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim)[23];
- Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krakowie (1907–1921) wraz z budynkami klasztornymi zakonu jezuitów przy ulicy Kopernika – łączący elementy modernistyczne (pylonowa masywność portalu w wieży) z eklektycznymi nawiązaniami do romanizmu (kamienne apsydy z małymi oknami, biforia i triforia), gotyku (strzelistość, sklepienia krzyżowo-żebrowe, maswerki) i baroku (hełmy krucht i wieży)[24]; przy tym kościele znajduje się pomnik autorstwa Xawerego Dunikowskiego z 1912 przedstawiający Franciszka Mączyńskiego;
- Katedra ormiańska we Lwowie (1908-1910)[25];
- Kościół w Białce Tatrzańskiej (1910)[26];
- Kościół w Poroninie (1917–1926)[27].
Działalność architektoniczna po I wojnie światowej
edytujPo pierwszej wojnie światowej twórczość Mączyńskiego odchodzi od secesji i historyzmu w kierunku modernizmu. W pierwszych powojennych projektach wprowadził elementy monumentalnego klasycyzmu, natomiast w latach 30. pojawiły się geometryczne moduły i prostsze plany budowli[28]:
- Dom towarowy Bazar Polski w Krakowie – późniejszy Pałac Prasy (1920–21, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim) – z monumentalnymi, klasycznymi elewacjami w wielkim porządku[29];
- Willa Wojciecha Weissa (1920–1922, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim) – także nawiązująca do klasycyzmu[30];
- Kamienica przy ulicy Mikołajskiej 6 w Krakowie (1922–1924)[31];
- Kościół pw. Przemienienia Pańskiego w Brzeziu[32];
- Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Krakowie (1930) z klasztorem karmelitów bosych przy ulicy Rakowickiej[33];
- Kościół i klasztor ojców Zgromadzenia Najświętszego Serca Jezusowego w Krakowie (1930–1931)[34];
- Kościół w Straszęcinie (1930–1950)[35];
- Kamienica na rogu ulic Krakowskiej i Malczewskiego w Tarnowie (1931)[36];
- Kościół św. Kazimierza w Krakowie, na Grzegórzkach (1934–1941)[37];
- Dom Roznerów przy ul. Focha 25 w Krakowie (1936–1937)[38];
- Kościół w Solcu-Zdroju (1937–1939)[39].
Poza tym autor przebudów, takich jak np. wnętrz i oficyn Drukarni Związkowej w Krakowie (1929–1942), kościoła Najświętszej Marii Panny w Krynicy (1932–1935), czy kamienicy Woźniakowskich przy ul. Basztowej w Krakowie (1934)[40].
Jako konserwator brał udział w pracach w kościele Mariackim, kościele św. Floriana, przy renowacji krużganków franciszkanów w Krakowie.
Odznaczenia
edytuj- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (27 listopada 1929)[41],
- Złoty Wawrzyn Akademicki (7 listopada 1936)[42].
Galeria
edytujWitraże
edytuj-
Kraków ul. Długa 1,
Dom Pod Globusem, okno klatki schodowej (1904) -
Kraków ul. Dunin-Wąsowicza 5,
kamienica, nadświetle drzwi (1939)
,_1939_by_S._G._%C5%BBele%C5%84ski_Krakow_Stained_Glass_Workshop,_Krakow,_Poland.jpg)
Architektura
edytuj-
Gmach Powiatowej Kasy Oszczędności Powiatu Krakowskiego,
Kraków, ul. Pijarska 1 -
Pałac Sztuki,
Kraków, pl. Szczepański 4 -
Stary Teatr,
Kraków, pl. Świętego Ducha 1 -
Dom Pod Globusem,
Kraków, ul. Długa 1 -
Pawilon Bazar Polski,
Zakopane, ul. Krupówki 41 -
Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa,
Kraków, ul. Kopernika 26 -
Pałac Prasy,
Kraków, ul. Wielopole 1 -
Willa Wojciecha Weissa,
Kraków, ul. Krupnicza 31 -
Kościół Opieki św. Józefa (karmelitanek),
Kraków ul. Łobzowska 40 -
Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny,
Kraków, ul. Rakowicka 18 -
Kościół św. Jana Chrzciciela
Zembrzyce -
Kościół Wszystkich Świętych,
Straszęcin 86 -
Kościół św. Kazimierza
Kraków, ul. Grzegórzecka 78 -
Kościół św. Mikołaja,
Solec-Zdrój, ul. Kościelna 3 -
Budynek dawnego Seminarium Śląskiego
Kraków, al. Mickiewicza 3 -
Kamienica Tadeusza Tertila
Tarnów, pl. Kazimierza Wlk. 2 -
Kościół Przemienienia Pańskiego
Brzezie -
Dwór w Tokarni (rozbudowa 1907–1908)
_Theater,_5_Jagiellonska_street,_Old_Town,_Krakow,_Poland.jpg)
.jpg)
Przypisy
edytuj- ↑ a b Urszula Bęczkowska, Pałac Sztuki. Siedziba Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków 2002, s. 85.
- ↑ a b Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 5-6.
- ↑ Urszula Bęczkowska, Pałac Sztuki. Siedziba Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków 2002, s. 95.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 8-9, 17-18.
- ↑ Mączyński Franciszek. W: Encyklopedia Krakowa. Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 599. ISBN 83-01-13325-2.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 25.
- ↑ GROBONET 2.6 - wyszukiwarka osób pochowanych - Cmentarz parafialny Kraków Salwator [online], www.krakowsalwator.artlookgallery.com [dostęp 2020-06-03].
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 77.
- ↑ Radał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 34-35.
- ↑ Urszula Bęczkowska, Pałac Sztuki. Siedziba Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków 2002, s. 85-100.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 37-40.
- ↑ Stary teatr w nowej szacie. „Nowości Illustrowane”. Nr 6, s. 2-3, 10 lutego 1906.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 55-56.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 66.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 67.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 67-68, 87.
- ↑ Krystyna Łuczak-Surówka, Nowy standard dla robotników [online], DESIGN BY PL, 27 listopada 2012 [dostęp 2023-04-10] (pol.).
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 69-70.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 81-82.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 33-34.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 48-50.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 58-59.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 59-61.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 61-65.
- ↑ Joanna Wolańska, Franciszek Mączyński i katedra, w.: Katedra ormiańska we Lwowie i jej twórcy, Kraków 2019, s. 31-37.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 66-67.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 74-75.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 95.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 82-83.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 83-84.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 85.
- ↑ Parafia Przemienienia Pańskiego w Brzeziu [online], klaj.pl [dostęp 2023-11-12].
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 87.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 89-90.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 88-89.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 90.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 92-93.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 94.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 93-94.
- ↑ Rafał Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005, s. 88, 91.
- ↑ M.P. z 1929 r. nr 278, poz. 644 „za zasługi na polu pracy zawodowej w dziedzinie sztuki budowniczej”.
- ↑ M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 460 „za wybitne zasługi dla polskiej sztuki w ogóle”.
Bibliografia
edytuj- U. Bęczkowska, Pałac Sztuki. Siedziba Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków 2002.
- R. Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005.
- M. Wallis, 1974: Secesja. Wydanie II. Wydawnictwo Arkady, Warszawa.
- Mączyński Franciszek. W: Encyklopedia Krakowa. Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 599. ISBN 83-01-13325-2.
Linki zewnętrzne
edytuj- Franciszek Mączyński – publikacje w bibliotece Polona