Franciszek Tomsa-Zapolski
Franciszek Tomsa-Zapolski[a] (ur. 21 czerwca 1891 w Czerniejewie koło Lwowa, zm. 8 listopada 1947) – pułkownik dyplomowany piechoty Wojska Polskiego.
| ||
 Franciszek Tomsa-Zapolski w Legionach | ||
 pułkownik dyplomowany piechoty
| ||
| Data i miejsce urodzenia | 21 czerwca 1891 Czerniejew | |
| Data i miejsce śmierci | 8 listopada 1947 Bożki | |
| Przebieg służby | ||
| Lata służby | 1914-1939 | |
| Siły zbrojne |  Legiony Polskie Wojsko Polskie
| |
| Jednostki | 1 Pułk Piechoty LP 35 Pułk Piechoty 4 Dywizja Piechoty 64 Pułk Piechoty 27 Pułk Piechoty Armia „Kraków” | |
| Stanowiska | dowódca kompanii dowódca batalionu szef sztabu dywizji zastępca dowódcy pułku dowódca pułku kwatermistrz armii | |
| Główne wojny i bitwy | bitwa pod Laskami i Anielinem wojna polsko-ukraińska kampania wrześniowa | |
| Odznaczenia | ||
       
| ||
Spis treści
ŻyciorysEdytuj
We Lwowie wstąpił do Drużyn Strzeleckich i odbył przeszkolenie bojowe[2]. Pod koniec sierpnia 1914 r. wstąpił do 1 pułku piechoty Legionów Polskich. Służył w III plutonie 3 kompanii I batalionu[3]. Brał udział w bitwie pod Laskami i Anielinem, gdzie odniósł poważne rany[4]. Gdy wykurował się, zmienił oddział i jeszcze w czasie wojny ukończył szkołę oficerską. Od 1917 roku był internowany w Szczypiornie, Rastatt i Werl[5], ale już od listopada 1918 roku brał udział w walkach polsko-ukraińskich na Wołyniu[6].
W lutym 1919 roku podporucznik Zapolski został wysłany na front jako dowódca III batalionu, 9 kompanii 35 Chełmskiego pułku piechoty i skierowany do Włodzimierza Wołyńskiego[7]. Grupą Zapolskiego dowodził major Leopold Lis-Kula. Mieli powstrzymywać atak ukraińskich oddziałów atamana Petlury[6]. 14 października 1920 roku został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 roku w stopniu kapitana, w piechocie, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich[8]. Franciszek Zapolski przeszedł całą kampanię i walczył w pułku najmłodszych żołnierzy, tzw. zuchowatych, którzy odznaczali się brawurą i męstwem. Za zasługi otrzymał Virtuti Militari. Po wojnie pozostał oficerem Wojska Polskiego.
Został awansowany do stopnia majora ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 roku i 243. lokatą w korpusie oficerów piechoty, awans został ogłoszony 17 grudnia 1924[9]. W czerwcu 1924 otrzymał zgodę od władz wojskowych na zawarcie związku małżeńskiego z Heleną Ginterówną, córką Leona i Michaliny z Cywińskich[10]. 1 września 1925 został skierowany na dwumiesięczny kurs dla kwatermistrzów[11]. 22 marca 1926 został wyznaczony do zdawania egzaminów wstępnych do Wyższej Szkoły Wojennej. Egzaminy zdawał w grupie VIII w dniach 6 i 7 maja 1926[12]. Z dniem 2 listopada 1927 roku został przydzielony do Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, w charakterze hospitanta kursu 1927-1929 z równoczesnym przeniesieniem do kadry oficerów piechoty[13][14]. Z dniem 1 września 1929 roku, po ukończeniu kursu i otrzymaniu dyplomu naukowego oficera dyplomowanego, został przeniesiony służbowo do 4 Dywizji Piechoty w Toruniu na stanowisko szefa sztabu[15]. 2 grudnia 1930 roku Prezydent Rzeczypospolitej Ignacy Mościcki nadał mu stopień podpułkownika ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 roku i 38. lokatą w korpusie oficerów piechoty. Jednocześnie zezwolił mu na nałożenie oznak nowego stopnia przed 1 stycznia 1931 roku[16]. We wrześniu 1931 roku został przeniesiony do 64 pułku piechoty w Grudziądzu na stanowisko zastępcy dowódcy pułku[17][18]. Z dniem 10 września 1932 roku został przeniesiony do Sztabu Głównego w Warszawie[19]. W 1934 roku odkupił majątek i został właścicielem folwarku na Bożkach w świętokrzyskiem[20]. W 1935 na Walnym Zjeździe Koła Piątaków został wybrany na I wiceprezesa Koła[21]. W lipcu 1936 roku został dowódcą 27 pułku piechoty w Częstochowie. W dokumentach Archiwum Wojskowego można wyczytać, że cieszył się zaufaniem zwierzchników[22]. W listopadzie 1938 roku został powołany na Kurs doskonalący dla oficerów dyplomowanych przy WSWoj.[23] Na stopień pułkownika został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1939 roku i 13. lokatą w korpusie oficerów piechoty[24]. W trzeciej dekadzie marca został odwołany z kursu, zwolniony ze stanowiska dowódcy pułku[25] i 25 marca przydzielony do składu osobowego generała do prac przy Generalnym Inspektorze Sił Zbrojnych, gen. bryg. Antoniego Szyllinga, będącego zalążkiem dowództwa Armii „Kraków” na stanowisko kwatermistrza[26][27].
Przed wakacjami 1939 roku otrzymał już mieszkanie przydzielone z Funduszu Kwater Wojskowych na Alejach w Krakowie. Urządził je dla swojej rodziny: dziewczynki miały rozpocząć naukę w szkole, przywiózł też zbiór ceramiki huculskiej, którą kolekcjonował[28].
Brał udział w wielu bitwach kampanii wrześniowej, pod Janowem Lubelskim dostał się do niewoli. Jako oficer został umieszczony w oflagu w Murnau, który opuścił dopiero po wyzwoleniu[27]. W czasie niewoli korespondował z rodziną w Polsce[29].
Po wojnie próbował przedostać się na Zachód, lecz w czerwcu 1947 r. wrócił do Polski, do majątku Bożki. Jeszcze przed wojną współpracował z wywiadem. Jako zasłużony, wybitny przedwojenny oficer wojskowy nie mógł sobie znaleźć pracy, a jego rodzinę szykanowano[20]. W nocy z 7 na 8 listopada 1947 r. dokonano włamania do majątku. W czasie napadu Tomsa-Zapolski został ciężko ranny w aortę, a następnie zmarł. Ciężko pobita żona Halina zmarła w kilka miesięcy po mężu[28]. Oficjalnie sprawcy nie zostali wykryci. Jest jednak pewne, że Tomsę-Zapolskiego zamordowali funkcjonariusze tzw. piątego referatu Urzędu Bezpieczeństwa[27][28].
Franciszek Tomsa-Zapolski był żonaty z Haliną z Ginterów, z którą miał dwie córki: Halinę (ur. 1925) i Ludmiłę (ur. 1927). Żona i córki tkwiły głęboko w konspiracji i należały do Armii Krajowej: chowały spalonych konspiratorów z Warszawy, prowadziły tajne nauczanie, pomagały partyzantom. Starsza córka Halina, działała pod pseudonimem „Kalina”. 15-letnia Ludmiła zmarła w 1942 roku na skutek wypadku[20].
Ordery i odznaczeniaEdytuj
- Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari – 28 lutego 1921 roku[30]
- Krzyż Niepodległości – 7 lipca 1931 roku „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”[31]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 11 listopada 1937 roku „za zasługi w służbie wojskowej”[32]
- Krzyż Walecznych czterokrotnie
- Złoty Krzyż Zasługi - 1936 „za zasługi w służbie wojskowej”[33]
- Srebrny Krzyż Zasługi - 3 sierpnia 1928 „za zasługi na polu organizacji i administracji wojska”[34]
- Medal za ratowanie ginących[35]
- Złoty Medal za Waleczność Zjednoczonego Królestwa SHS[36]
UwagiEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 73 z 21 listopada 1923 roku, s. 675.
- ↑ M. Węgrzyn: W cieniu krzyży, w cieniu brzóz. Urząd Gminy Morawica, 2008.
- ↑ „Legjonista Polski”, R. 1, nr 8, Dąbrowa Górnicza , 8 grudnia 1914, s. 4.
- ↑ Gazeta Częstochowska: Gazeta Częstochowska. [dostęp 2019-05-25].
- ↑ Grzegorz Waliś: Materiały źródłowe do dziejów legionistów internowanych w Szczypiornie w 1917 roku. Kalisz: Archiwum Państwowe w Kaliszu, 2017, s. 476.
- ↑ a b Marek Sarjusz-Wolski: Niepodległa 2018. Historia niezwykła płk. Leopolda Lisa-Kuli.. [dostęp 2019-05-25].
- ↑ Andrzej Rolla: Władysław Rolla – uczestnik wojny polsko-sowieckiej. [dostęp 2019-05-25].
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 40 z 20 października 1920 roku, s. 1065.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 131 z 17 grudnia 1924 roku, s. 735.
- ↑ „Polska Zbrojna”, R.4, nr 151, Warszawa , 3 czerwca 1924, s. 4.
- ↑ „Dziennik Personalny”, R.6, nr 89, Warszawa , 4 września 1925, s. 487.
- ↑ „Dziennik Personalny” (R.7, nr 14), Warszawa , 22 marca 1926, s. 8.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 27 z 29 listopada 1927 roku, s. 348.
- ↑ Stawecki 1997 ↓, s. 88-89.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 23 sierpnia 1929 roku, s. 288.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 16 z 3 grudnia 1930 roku, s. 328.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 7 z 23 października 1931 roku, s. 328.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 24, 592.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 9 grudnia 1932 roku, s. 413.
- ↑ a b c Serwis Informacyjny Brzezin. [dostęp 2019-05-25].
- ↑ „Polska Zbrojna” (R.14, nr 62), Warszawa , 3 marca 1935, s. 6.
- ↑ Opinie dowódców pułków piechoty za 1936 i 1937 r.. [dostęp 2019-05-25].
- ↑ Stawecki 1997 ↓, s. 44.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 10.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 579.
- ↑ Steblik 1989 ↓, s. 24, 673.
- ↑ a b c Gazeta Częstochowska: Gazeta Częstochowska. [dostęp 2019-05-25].
- ↑ a b c Katalog legionistów. Franciszek Tomsa-Zapolski. Audycja Radia Kielce.. 2018-10-21. [dostęp 2019-05-25].
- ↑ Cyfrowy Thesaurus. [dostęp 2019-05-25].
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 11 z 19 marca 1921 roku, s. 481.
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 156, poz. 227.
- ↑ M.P. z 1937 r. nr 260, poz. 410.
- ↑ „Dziennik Personalny” (R.17, nr 1), Warszawa , 19 marca 1936, s. 1.
- ↑ „Dziennik Personalny” (R.9, nr 12), Warszawa , 6 sierpnia 1928, s. 262.
- ↑ „Dziennik Personalny” (R.10, nr 4), Warszawa , 14 lutego 1929, s. 84.
- ↑ „Dziennik Personalny” (R.4, nr 66), Warszawa , 16 października 1923, s. 706.
BibliografiaEdytuj
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-02-09].
- Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
- Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
- Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
- Piotr Stawecki: Oficerowie dyplomowani wojska Drugiej Rzeczypospolitej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1997. ISBN 83-04-04390-4.
- Władysław Steblik: Armia „Kraków” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07434-8.