Franciszka Mann
Franciszka Mann, właśc. Rosenberg-Manheimer, z domu Manheimer, Man, Mannówna (ur. 4 lutego 1917, zm. prawdopodobnie 23 października 1943 w KL Auschwitz) – polska tancerka żydowskiego pochodzenia.
| |
| Pełne imię i nazwisko |
Franciszka Rosenberg-Manheimer |
|---|---|
| Data urodzenia |
4 lutego 1917 |
| Data i miejsce śmierci |
prawdopodobnie 23 października 1943 |
| Zawód, zajęcie |
tancerka |
Życiorys edytuj
Chodziła do szkoły Tacjanny Wysockiej i studium baletowego Zygmunta Dąbrowskiego. Uczyła się w szkole Ireny Prusickiej tańca nowoczesnego (wyzwolonego), klasycznego baletu, ale także i stepowania[1]. Według Lińskiego odpowiadały jej tańce, w których mogła ujawnić swój płommienny temperament taneczny. Uchodziła w tym czasie za najpiękniejszy ze wschodzących talentów tanecznych, a Liński pisał tak: Ta niewątpliwie niepospolicie utalentowana tancerka ma wszelkie dane, by zabłysnąć na szerszej arenie. Jest jakby dla tańca stworzona. Ma idealnie piękne i zgrabne nogi, prześlicznie rzeźbione kształty, kolosalną impulsywność taneczną i ogromną ambicję taneczną, idącą w parze z sumienną pracowitością[2]. Jej koleżankami w szkole Prusickiej były Wiera Gran i Stefania Grodzieńska[3]. Uczestniczyła w konkursie tańca artystycznego w Wiedniu. Tańczyła w teatrze 8.15. 23 lutego 1935 roku występowała, m.in. z Jadwigą Hryniewiecką, w stroju portugalskim w balu z udziałem przedstawicieli dyplomacji portugalskiej i węgierskiej w Hotelu Europejskim w Warszawie[4].
W marcu 1936 roku występowała w Teatrze Polskim w Walcu na pokazie uczennic kursu średniego i wyższego szkoły Prusickiej. W lutym 1938 roku dała recital w Teatrze Wielkim w Warszawie, krytyk teatralny tak komentował jej występ: [Mannówna] Święciła [...] tryumf w emocjonalnym Marszu Wonennym Ravela, zatańczonym z pasją i rozmachem[5]. Równie entuzjastyczne recenzje ukazały się w 1939 roku i dotyczyły repertuaru klasycznego[6]. W maju 1939 zdobyła IV nagrodę na Międzynarodowym Konkursie Tańca w Brukseli, gdzie wystąpiła w tańcu Baleriny inspirowanym przez szkice baletowe Degasa[7]. W konkursie wzięło udział 125 tancerek i tancerzy z 20 krajów[1].
W latach 1936–1939 Mannówna należała do najpopularniejszych i najlepiej zapowiadających się tancerek estradowych[1]. Wystąpiła w filmie krótkometrażowym Polki słyną. W 1941 występowała w Teatrze Femina w warszawskim getcie na ulicy Leszno 25 w przedstawieniu Batalion humoru[8]. Według „Gazety Żydowskiej” z 1941 roku Mann brała udział w otwarciu Feminy, w przedstawieniach Szafa gra, Od gminy do Feminy, kierowała baletem, dawała popisy taneczne – Marsz i Malagan w MP, występowała w poranku benefisowym w TNA, w poranku Wolsztejna, w „Tylko dla dorosłych” i w kawiarni Bagatela[9].
W kilku publikacjach jest podejrzewana o kolaborację z Niemcami[10][11][12][13][14].
Została wywieziona z Polski w lipcu 1943 roku[15] przypuszczalnie w związku ze sprawą Hotelu Polskiego. Następnie jest opisywana w kontekście heroicznej postawy w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. Istnieje kilkanaście dokumentów, raportów i pozycji beletrystycznych na ten temat, chociaż szczegóły (a czasami nazwisko bohaterki, np. Lola Horowitz) się zmieniają[16]. Mimo to kilka dokumentów pochodzi od świadków, którzy byli bezpośrednio obecni w Oświęcimiu, m.in. są to dokumenty złożone w czasie depozycji w procesie norymberskim[17][18][19].
Istnieją inne materiały[20]. Do pozycji beletrystycznych należy opowiadanie Tadeusza Borowskiego[21], opis w książce Tajemnice carskiego dworu[22], zbeletryzowana wersja bez podania materiału źródłowego została opublikowana w „Polityce” w 2005 roku[23], wersja spisana przez Tadeusza Hołuja[24], powieść Arnošta Lustiga[25].
Jedną z wersji jest opis Filipa Müllera, który był naocznym świadkiem. W czasie tych wypadków Mann strzeliła do dwóch esesmanów: Josefa Schillingera (który zmarł w drodze do szpitala) oraz Wilhelma Emmericha.
Szlomo Dragon (numer obozowy 93359), członek Sonderkommando twierdzi: Stała tam pewna kobieta, bardzo elegancko ubrana, razem z córką. W tym czasie w rozbieralni był esesman Schillinger...Kobieta nie chciała się rozebrać do naga i stała w biustonoszu i bieliźnie. Schillinger odwrócił się i wrzasnął ... Nie, rozebrać się do naga i wycelował pistoletem w biustonosz. Kobieta zdjęła biustonosz, rzuciła nim Schillingerowi w twarz, ale trafiła go w ramię. Pistolet wypadł mu z ręki na ziemię. Kobieta prędko go podniosła, wycelowała w Schillingera i zastrzeliła go na miejscu. W rozbieralni wybuchła panika. Niemcy wystraszyli się, że kobieta zacznie strzelać i do nich. Wyprowadzili wszystkich ludzi z rozbieralni i rozstrzelali ich. Dopiero po tym fakcie pozwolono więźniom z Sonderkommando wrócić do rozbieralni...Stałem bardzo blisko tamtej kobiety, w odległości może pięciu metrów. W pomieszczeniu zostało już niewielu ludzi, a ta kobieta była jedną z ostatnich. Dlatego mogłem to zobaczyć. Chodziły słuchy, że była aktorką, ale nigdy nie dowiedzieliśmy się, kim była naprawdę[26].
Według dr Yaffy Eliach kobietą, która zastrzeliła Schillingera, była Franceska Mann[27].
Według wtórnej wersji kiedy się rozbierali [więźniowie z transportu do obozu w Oświęcimiu] piękna kobieta (była tancerka, Franciszka Mann) zaczęła robić striptiz, odwracając uwagę strażników. Półnaga uniosła nogę, by zdjąć but i uderzyła obcasem w głowę SS-mana, po czym wyrwała mu pistolet, wywołując panikę wśród strażników, zaczęła strzelać i uciekła w tłum[22].
Jej mężem był Marek Rosenberg[11].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Bożena Mamontowicz-Łojek: Terpsychora i lekkie muzy. Polskie Wyd. Muzyczne, 1972.
- ↑ H. Liński, 1935, Kino, nr 28.
- ↑ Agata Tuszyńska: Oskarżona: Wiera Gran. Wydawnictwo Literackie, 2010.
- ↑ Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny.
- ↑ H. Liński, Światowid, 1938, nr. 9.
- ↑ H. Liński, Światowid, 1938, nr. 18.
- ↑ JON, Kurier Poranny, 31 V 1939.
- ↑ Mary Berg: Warsaw Ghetto, a diary by Mary Berg. L. B. Fisher, 1945.
- ↑ Na podstawie materiałów Getto warszawskie, 2006 Barbara Engelking-Boni; Centrum Badań nad Zagładą Żydów IFiS PAN.
- ↑ Edward Reichter, W ostrym świetle dnia. Dziennik żydowskiego lekarza 1939–1945, Londyn, 1989.
- ↑ a b Agata Tuszyńska, Oskarżona – Wiera Gran, Wydawnictwo Literackie, 2010.
- ↑ Jonas Turkow, C´etait ainsi. 1939–1943 la vie dans le ghetto de Varsovie, Paryż, 1995.
- ↑ Muzyka ocalona: judaica polskie. Marian Fuks, Wydawnictwa Radia i Telewizji, 1989.
- ↑ https://bazhum.muzhp.pl/media//files/Przeglad_Historyczny/Przeglad_Historyczny-r2008-t99-n4/Przeglad_Historyczny-r2008-t99-n4-s583-602/Przeglad_Historyczny-r2008-t99-n4-s583-602.pdf
- ↑ Spiska 14: aresztowanie generała „Grota” – Stefana Roweckiego, Andrzej Chmielarz, Andrzej Krzysztof Kunert, Państwowy Instytut Wydawniczy, 1983.
- ↑ Haya Bar-Itzakh, Women in the Holocaust, Fabula, 50, 2009, Heft 1/2.
- ↑ Rudolf Hoess, depozycja w czasie Procesów Norymberskich.
- ↑ Filip Müller, Eyewitness Auschwitz – Three Years in the Gas Chambers, 1999, Ivan R. Dee wraz z United States Holocaust Memorial Museum, Chicago, isbn = 1-56663-271-4.
- ↑ Jerzy Tabau, Dokument L-022 Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze.
- ↑ Eberhard Kolb, publikacja Muzeum w Bergen-Belsen.
- ↑ Tadeusz Borowski, opowiadanie „Śmierć Schillingera”.
- ↑ a b Tajemnice carskiego dworu. Zapiski czerwonej księżniczki (Red Princess, A revolutionary guard), Sofka Zinovieff, Bellona 2009.
- ↑ Ryszard Marek Groński, Dni, kiedy budzi się duch, Polityka – nr 5 (2489) z dnia 2005-02-05; s. 97 https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/klasykipolityki/1819088,1,dni-kiedy-budzi-sie-duch.read.
- ↑ Tadeusz Hołuj, The fighting camp, w Jakubowski 1965.
- ↑ Arnošt Lustig, Modlitba pro Kateřinu Horovitzovou, 1964 (Modlitwa za Katarzynę Horowitz).
- ↑ Gideon Greif, ...płakaliśmy bez łez...;, Warszawa-Oświęcim, 2001, s. 149–150.
- ↑ Journal of the Center for Holocaust Studies Volume 6, No.4 Spring Issue 1990 (ze strony Women of Holocaust).