Franz Theodor Csokor

austriacki pisarz

Franz Theodor Csokor (ur. 6 września 1885 w Wiedniu, zm. 5 stycznia 1969 tamże) – austriacki literat i dramaturg, zaliczany do kierunku ekspresjonizmu.

Franz Theodor Csokor
ilustracja
Data i miejsce urodzenia

6 września 1885
Wiedeń

Data i miejsce śmierci

5 stycznia 1969
Wiedeń

Narodowość

austriacka

Dziedzina sztuki

literatura
dramat

Epoka

ekspresjonizm

Odznaczenia
Krzyż Oficerski za Naukę i Sztukę (Austria) Złoty Krzyż Zasługi Złoty Wawrzyn Akademicki

Życiorys edytuj

Pochodził z zamożnej, mieszczańskiej rodziny węgierskiej, nazwisko „Csokor” oznacza bukiet kwiatów. W młodości mieszkał w miasteczku Mödling w pobliżu Wiednia, tam ukończył szkołę średnią. Studiował historię sztuki, lecz studiów nie ukończył. Już przed I wojną światową stworzył pierwsze sztuki teatralne. Lata 1913–1914 spędził w Petersburgu. Po wybuchu I wojny światowej został powołany do armii austro-węgierskiej i zatrudniony w archiwum wojskowym w Wiedniu. W 1918 przez pewien czas jako oficer c.k. armii przebywał w Krakowie, gdzie poznał małopolskie środowisko kulturalne[1].

W latach 1922–1928 był zatrudniony jako dramaturg w wiedeńskich teatrach Raimundtheater i Volkstheater. W tym czasie m.in. opracował również własną adaptację Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego, która miała swą premierę 1 grudnia 1923 r. na niemieckiej scenie teatru w Katowicach. Po trzynastu latach ta adaptacja wybitnego polskiego dzieła dramatycznego z sukcesem zagościła na deskach wiedeńskiego Burgtheatru.

Jako zdecydowany przeciwnik narodowego socjalizmu w roku 1933 podpisał na kongresie PEN-klubów w Dubrowniku oświadczenie, sprzeciwiające się podporządkowaniu niemieckiej sceny literackiej władzy hitlerowskiej i wykluczeniu z niej pisarzy żydowskich.

Po Anschlussie Austrii w marcu 1938 Csokor otrzymał od ambasadora Gawrońskiego antydatowane zaproszenie do Warszawy oraz polską wizę. Po kilku dniach, w pośpiechu opuścił Austrię i pociągiem przez Czechosłowację dotarł do Katowic, gdzie zatrzymał się u znanych już od dawna śląsko-niemieckich przemysłowców, Teodora i Karola Holtzów. Po miesiącu otrzymał pozwolenie na pobyt, a później również polskie obywatelstwo. Zamieszkał w Chorzowie, często przebywał też w dworku Holtzów w Mikołowie. W tym czasie, m.in. za namową Oskara Haleckiego, znanego Csokorowi jeszcze z czasów wiedeńskich, powstał jego dramat „Jadwiga”. Poświęcony on jest polskiej królowej, z której historią zapoznał się Csokor jeszcze w czasie pobytu na Wawelu w 1918 r. Pierwsze trzy sceny dramatu, w tłumaczeniu i adaptacji Witolda Hulewicza, nadało jeszcze przed wojną Polskie Radio[1].

W międzyczasie wyjeżdżał m.in. do Warszawy, gdzie znalazł schronienie w domu Jana Effenbergera-Śliwińskiego. Przeżył we wrześniu 1939 bombardowanie Warszawy i przez Bukareszt dostał się do Jugosławii, gdzie w roku 1941 przeżył bombardowanie Belgradu. Schronił się na dalmatyńskiej wyspie Korčula, znajdującej się pod władzą Chorwatów, później okupowanej przez Włochów. Po upadku Benito Mussoliniego w roku 1943 w ucieczce przed Niemcami dzięki pomocy partyzantów dostał się do Bari w wyzwolonej części Włoch, później w wyzwolonym Rzymie doczekał 1945 końca wojny. Został zatrudniony tam przez BBC i powrócił do Austrii 1946 w brytyjskim mundurze. W roku 1947 został wybrany na prezesa austriackiego PEN Clubu, 1968 na wiceprezesa międzynarodowego PEN-klubu. Państwo austriackie nadało mu honorowy tytuł profesora.

Od roku 1970 austriackie Centrum PEN Nadaje dorocznie nagrodę literacką jego imienia.

Odznaczenia edytuj

Dzieła (wybór) edytuj

Sztuki teatralne edytuj

  • Die rote Straße (Czerwona ulica), 1918
  • Die Stunde des Absterbens (Godzina umierania), 1919
  • Gesellschaft der Menschenrechte (Towarzystwo praw człowieka), 1929
  • Besetztes Gebiet (Okupowany obszar), 1930
  • 3. November 1918 (3 listopada 1918), 1936
  • Gottes General (Generał Boga), 1939;
  • Kalypso, 1942
  • Der verlorene Sohn (Zagubiony syn), 1943.
  • Cäsars Witwe (Wdowa Cezara), 1954
  • Pilatus (Piłat), 1954
  • Hebt den Stein ab (Podnieście kamień), 1957
  • Jadwiga, 1966
  • Der tausendjährige Traum (Tysiącletni sen), 1966
  • Alexander, 1969
  • Der Kaiser zwischen den Zeiten (Cesarz między czasami), 1969

Proza edytuj

  • Hildebrands Heimkehr, eine deutsche Sage (Powrót Hildebranda, niemiecka saga), 1905
  • Schuß ins Geschäft (Der Fall Otto Eißler) (Przypadek Otto Eislera), 1925
  • Über die Schwelle (Przez próg), opowaidania, 1937
  • Der Schlüssel zum Abgrund (Klucz do przepaści), powieść, 1955
  • Der zweite Hahnenschrei (Drugie pianie koguta), opowiadania, 1959
  • Ein paar Schaufeln Erde (Kilka łopat ziemi), Opowiadania, 1965

Liryka edytuj

  • Die Gewalten (Moce), 1912
  • Der Dolch und die Wunde (Sztylet i rana), 1917
  • Ewiger Aufbruch (Wieczne odejście), 1926
  • Das schwarze Schiff (Czarny statek), 1945, 1947; 1993
  • Immer ist Anfang (Zawsze jest początek), 1952

Autobiografie edytuj

  • Als Zivilist im polnischen Krieg (Jako cywil na polskiej wojnie), 1940
  • Als Zivilist im Balkankrieg (Jako cywil na wojnie bałkańskiej), 1947
  • Auf fremden Straßen. 1939–1945 (Na obcych drogach), 1955
  • Zeuge einer Zeit: Briefe aus dem Exil 1933–1950 (Świadek czasu. Listy z azylu), 1955

Przypisy edytuj

  1. a b c Sznajder Andrzej: O Śląsku pisał: Ach, jak smakuje siarkowe powietrze niezatrute żadnym kłamstwem..., w: „Dziennik Zachodni”, 2018-04-20, s. 27;
  2. M.P. z 1937 r. nr 257, poz. 406 „za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej za granicą”.

Bibliografia edytuj