Friedrich Wilhelm von Erdmannsdorff
Friedrich Wilhelm Freiherr von Erdmannsdorff (ur. 18 maja 1736 w Dreźnie, zm. 9 marca 1800 w Dessau) – niemiecki architekt, działający głównie na terenie księstwa Dessau-Anhalt, przedstawiciel niemieckiego wczesnego klasycyzmu. Zaprojektował pałac Wörlitz – pierwszy w stylu klasycystycznym na terenie Niemiec. Jego uczniem był Friedrich Gilly, późniejszy nauczyciel Karola Fryderyka Schinkla.
 Portret von Erdmannsdorffa pędzla Friedricha Tischbeina, 1796 | |
| Data i miejsce urodzenia |
18 maja 1736 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
9 marca 1800 |
| Dziedzina sztuki | |
| Epoka | |
Życiorys edytuj
Von Erdmannsdorff był synem Ernsta Ferdinanda von Erdmannsdorffa – architekta (niem. Hofbaumeister) na dworze księcia von Dessau-Anhalt[1].
W latach 1754–1757 studiował na uniwersytecie w Wittenberdze historię, filozofię i językoznawstwo[1]. W 1761–1762 pojechał w pierwszą podróż studyjną do Włochy, odwiedzając Wenecję i Florencję, gdzie zapoznał się z włoską sztuką i architekturą i zaczął sporządzać pierwsze szkice[1]. W trakcie studiów w Wittenberdze poznał księcia Franza von Anhalt-Dessau, z którym odbył liczne podróże studyjne[1]. Po zakończeniu wojny siedmioletniej, w latach 1763–1764 towarzyszył Franzowi w podróży do Anglii[2]. Celem podroży obok zaznajomienia się z trendami w sztuce i architekturze były studia nad gospodarką, szczególnie nad angielskim rolnictwem, handlem, rzemiosłem oraz zapoznanie się z działalnością manufaktur[3]. Po powrocie do kraju, Franz wprowadził podpatrzone w Anglii nowe metody gospodarowania, m.in. nowoczesne techniki uprawy w rolnictwie i ogrodnictwie, zreorganizował armię i służbę zdrowia, zreformował system szkolny[3]. Za jego panowania Dessau stało się centrum myśli oświeceniowej[3]. Podczas pobytu w Anglii von Erdmannsdorff studiował angielską literaturę o budowlach antycznych, zapoznał się z dziełami angielskich architektów, m.in. Williama Chambersa oraz braci Johna, Roberta i Jamesa Adamów[1]. Po powrocie zajął się tłumaczeniem dzieła Witruwiusza o architekturze antycznej, którego jednak nie ukończył[1]. W latach 1765–1766 towarzyszył Franzowi w rocznej Grand Tour po Włoszech, Niderlandach, Francji i Anglii[2][1]. W Rzymie znalazł się pod wpływem niemieckiego archeologa i historyka sztuki Johanna Joachima Winckelmanna, studiował również architekturę u Charles’a-Louisa Clérisseaua, prekursora architektury klasycystycznej w Anglii[1]. Po powrocie przeprojektował wnętrza Wielkiej Sali i Owalnego Kabinetu w pałacu w Dessau[1].
Pozostając pod wrażeniem angielskiej sztuki ogrodowej, Franz rozpoczął ok. 1765 pierwsze projekty ogrodowe w stylu angielskim. Po ślubie z Luise von Brandenburg-Schwedt w 1767, książę wybrał Wörlitz na swoją siedzibę, gdzie zlecił von Erdmannsdorffowi projekt nowego pałacu i ogrodów w stylu angielskim[2], zainspirowany ogrodami Stourhead, Stowe i Claremont, widzianymi podczas podroży po Anglii[4]. Pałac w Wörlitz był pierwszym wzniesionym w stylu klasycystycznym na terenie Niemiec (1769–1773)[5]. Von Erdmannsdorff zaprojektował go jako angielski dom wiejski, otoczony parkiem w stylu angielskim – pierwszym tego typu w Europie kontynentalnej[5].
W latach 1770–1771 von Erdmannsdorff udał się po raz trzeci do Włoch, by ukończyć rozpoczęte studia[1]. W Rzymie spotykał się z artystami i archeologami, m.in. z Clérisseau, Piranesim i Hackertem[1]. W 1775 i 1785 von Erdmannsdorff odbył wraz z Franzem kolejne dwie podróże do Anglii[3]. Po powrocie często przebywał w Berlinie i Poczdamie, gdzie na zlecenie króla pruskiego Fryderyka Wilhelma II przeprowadzał renowację nieistniejącego już dziś Zamku Berlińskiego (niem. Berliner Schloss) w stylu klasycystycznym (1787–1789)[6] i oraz prowadził przebudowę pokoju dziennego w pałacu Sanssouci[1]. W 1782 ożenił się z Wilhelminą von Ahlimb, z którą miał dwie córki[7]. W latach 1789–1790 udał się w kolejną podróż do Włoch z następcą tronu księstwa Braunschweigu, nabywając dla króla pruskiego wiele cennych dzieł sztuki[1]. W 1790 pojechał z następcą tronu księstwa Dessau-Anhalt w dwumiesięczną podróż do Weimaru, Gothy, Kassel i Karlsruhe, a następnie osiadł w Dessau, gdzie spędził resztę życia[2].
Działalność edytuj
Von Erdmannsdorff był prekursorem klasycyzmu w Niemczech – jego styl bazuje na studiach architektury antycznej i prac angielskich architektów neo-klasycznych[1]. Jednym z jego uczniów był Friedrich Gilly[1], późniejszy nauczyciel Karola Fryderyka Schinkla[8].
Wybrane dzieła edytuj
Wörlitz
- 1769–1773 Pałac Wörlitz
- 1773 Dom Gotycki (niem. Gotisches Haus)[9]
Dessau
- 1774–1778 Pałac Luisium[10]
- po 1780 Pałac Georgium[11]
- 1794–1798 dawny teatr dworski (niem. Hoftheater)[12]
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Günther Meinert: Erdmannsdorff, Friedrich Wilhelm von. W: Neue Deutsche Biographie. T. 4. 1959, s. 575. (niem.).
- ↑ a b c d Siebigk.: Leopold Friedrich Franz, Fürst und später Herzog von Anhalt-Dessau. W: Allgemeine Deutsche Biographie. T. 18. 1883, s. 356–367. (niem.).
- ↑ a b c d Erhard Hirsch: Leopold III. Friedrich Franz („Vater Franz”). W: Neue Deutsche Biographie. T. 11. 1977, s. 268–270. (niem.).
- ↑ Charles Quest-Ritson: Gärten in Deutschland: ein Reiseführer zu den schönsten Gartenanlagen. Springer, 1999, s. 28. ISBN 3-7643-6007-0. [dostęp 2010-07-03]. (niem.).
- ↑ a b Kulturstiftung Dessau-Wörlitz: Schloss Wörlitz – England und Antike in einem Haus. www.gartenreich.com. [dostęp 2010-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-17)]. (niem.).
- ↑ Harry Francis Mallgrave: Modern architectural theory: a historical survey, 1673-1968. Cambridge University Press, 2005, s. 94. ISBN 0-521-79306-8. [dostęp 2010-07-06]. (ang.).
- ↑ Wilhelm Hosäus: Erdmannsdorff, Friedrich Wilhelm. W: Allgemeine Deutsche Biographie. T. 6. 1877, s. 189–193. [dostęp 2010-07-06]. (niem.).
- ↑ Peter Kränzle: Schinkel, Karl Friedrich. W: Biographisch-Bibliograpgisches Kirchenlexikon (BBKL). T. IX. Herzberg: Verlag Traugott Bautz, 1999, s. 215–226. ISBN 978-3-88309-058-0. (niem.).
- ↑ Kulturstiftung Dessau-Wörlitz: Gotisches Haus – Gärtnerwohnung und Fürstensitz. www.gartenreich.com. [dostęp 2010-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-13)]. (niem.).
- ↑ Detlev Arens: 100x Deutschland: die 100 wichtigsten Kulturdenkmäler. DuMont Reiseverlag, 2006, s. 113. ISBN 3-7701-6395-8. [dostęp 2010-06-30]. (niem.).
- ↑ Kulturstiftung Dessau-Wörlitz: Georgium. Ein weitläufiger Landschaftsgarten. www.gartenreich.com. [dostęp 2010-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-28)]. (niem.).
- ↑ Seemanns Internationales Architektur Lexikon. tosa, 2004, s. 77. ISBN 3-85492-895-5. (niem.).